دیدگاه اوّل: تهذیب نفس نوعى جهاد است.
فهرست موضوعات
جستجو 

دیدگاه اوّل، دیدگاهى است که مى گوید: تهذیب نفس نوعى جهاد و مبارزه با دشمنان درونى است، که در کمین انسانها هستند.

این دیدگاه از حدیث معروف پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) گرفته شده است آنجا که مى خوانیم: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) گروهى از مجاهدان اسلام را به سوى میدان جهاد فرستاد، هنگامى که از جهاد بازگشتند فرمود: «مَرْحَبًا بِقَوْم قَضَوُا الْجِهادَ الاَْصْغَرَ وَبَقِىَ عَلَیْهِمُ الْجِهادُ الاَْکْبَرُ فَقیلَ یارُسُولَ اللّهِ مَاالْجِهادُ الاَْکْبَرُ، قالَ(صلى الله علیه وآله): جِهادُ النَّفْسِ; آفرین بر جمعیّتى که جهاد اصغر را انجام دادند و جهاد اکبر بردوش آنها مانده است; کسى عرض کرد: اى رسول خدا! جهاد اکبر چیست؟ فرمود: جهاد با نفس.»(1)

در بحارالانوار در ذیل همین حدیث چنین آمده است: «ثُمَّ قالَ(صلى الله علیه وآله): اَفْضَلُ الْجِهادِ مَنْ جاهَدَ نَفْسَهُ الَّتى بَیْنَ جَنْبَیْهِ; سپس فرمود برترین جهاد، جهاد با نفسى است که در میان دو پهلو قرار گرفته است.»(2)

بعضى از آیات قرآنى که در زمینه جهاد وارد شده نیز به جهاد اکبر تفسیر شده است، یا از این نظر که ناظر به خصوص جهاد با نفس است، و یا از این نظر که مفهوم عامّى دارد که هر دو بخش از جهاد را شامل مى شود.

در تفسیر قمى در ذیل آیه 6 سوره عنکبوت: «وَمَنْ جاهَدَ فَاِنَّما یُجاهِدُ لِنَفْسِهِ اِنَّ اللّهَ لَغَنِىٌ عَنِ الْعالَمینَ; کسى که جهاد کند براى خود جهاد مى کند، چرا که خداوند از همه جهانیان بى نیاز است.» مى خوانیم: وَمَنْ جاهَدَ... قالَ نَفْسَهُ عَنِ الْشَّهَواتِ وَاللَّذّاتِ وَالمَعاصِى; یعنى، منظور مبارزه با نفس در برابر شهوات و لذّات نامشروع و گناهان است.»(3)

این تفسیر از آنجا سرچشمه مى گیرد که در این آیه فایده جهاد را متوجّه خود انسان مى کند، و این بیشتر در جهاد با نفس است، بویژه این که در آیه قبل از آن سخن از لقاءاللّه است (مَنْ کانَ یَرجُوا لِقاءَ اللّهِ...) و مى دانیم لقاءاللّه و شهود الهى و رسیدن به قرب او هدف اصلى جهاد با نفس مى باشد.

در آخرین آیه سوره عنکبوت نیز آمده است: «وَالَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَاِنَّ اللّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ; آنها که در راه ما (با خلوص نیّت) جهاد کنند به یقین هدایتشان خواهیم کرد و خدا با نیکوکاران است.»

این آیه نیز به قرینه فینا (در طریق ما) و جمله لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا (آنها را به راههاى خود هدایت مى کنیم) بیشتر ناظر به جهاد اکبر است; و یا مفهوم عامّى دارد که هر دو جهاد را شامل مى شود.

در آیه 78 سوره حج نیز آمده است: «وَجاهِدُوا فِى اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَاجْتَباکُمْ وَما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِى الدِّینِ مِنْ حَرَج; در راه خدا جهاد کنید و حقّ جهادش را ادا نمائید، او شما را برگزیده و در دین (و آیین خود) کار سنگین و شاقّى بر شما نگذارده است.»

غالب مفسّران اسلامى جهاد را در این آیه به مفهوم عام که شامل جهاد اکبر و اصغر هر دو مى شود، یا به معنى خصوص جهاد اکبر تفسیر کرده اند، چنان که مرحوم علاّمه طبرسى در مجمع البیان از اکثر مفسّران نقل مى کند که منظور از حقّ جهاد، اخلاص نیّت و انجام اعمال طاعات براى خداست.(4)

مرحوم علاّمه مجلسى نیز این آیه را در زمره آیاتى که ناظر به جهاد اکبر است در بحارالانوار آورده است.(5)

در حدیث معروف ابوذر نیز آمده است که مى گوید: «قُلْتُ یارَسُولَ اللّهِ اَىُّ الْجِهادِ اَفْضَلُ; عرض کردم کدام جهاد برتر است؟»

فرمود: «اَنْ یُجاهِدَ الرَّجُلُ نَفْسَهُ وَهَواهُ; برترین جهاد آن است که انسان با نفس و هواى خویش جهاد کند.»(6)

در حدیثى که در بحث گذشته درباره جنود عقل و جهل آوردیم نیز این دیدگاه بخوبى نمایان است که صحنه وجود انسان را به میدان جنگى تشبیه مى کند که در یک طرف عقل و لشکریانش قرار دارد، و در طرف دیگر جهل و هواى نفس با لشکریانش، این دو لشکر دائماً در حال پیکارند و پیشرفت انسان در کمالات نفسانى از این طریق حاصل مى شود که جنود عقل بر جنود جهل پیروز شود، پیروزى موضعى آن نیز سبب پیشرفت نسبى در کمالات انسانى است.

* * *


1. وسائل الشّیعه، جلد 11، صفحه 122 (باب اوّل، جهاد النّفس).

2. بحارالانوار، جلد 67، صفحه 65.

3. تفسیر قمى، جلد 2، صفحه 148، و بحارالانوار، جلد 67، صفحه 65.

4. مجمع البیان، جلد 7، صفحه 97.

5. بحارالانوار، جلد 67، صفحه 63.

6. میزان الحکمه، جلد 2، صفحه 141.

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای