موانع اخلاص
فهرست موضوعات
جستجو 

بزرگان علم اخلاق در این زمینه اشارات روشن و دقیقى دارند، بعضى معتقدند اخلاص موانع و آفات آشکار و نهان دارد; بعضى بسیار قوى و خطرناک و بعضى ضعیفتر است، و شیطان و هواى نفس براى مشوب ساختن ذهن انسان و گرفتن صفا و اخلاص و آلوده کردن اعمال به ریا نهایت تلاش و کوشش را مى کنند.

بعضى از مراحل ریا کارى و آلودگى نیّت به قدرى روشن است که هر کسى آن را در مى یابد; مثل این که شیطان در نمازگزار نفوذ مى کند و مى گوید نماز را آرام و آهسته و با آداب و خشوع انجام ده، تا حاضران تو را انسانى مؤمن و صالح بدانند و هرگز به غیبت تو آلوده نشوند، این یک فریب آشکار از ناحیه شیطان است!

گاه این وسوسه هاى شیطانى به شکل مخفى ترى صورت مى گیرد، و در لباس اطاعت ظاهر مى شود; مثلاً، مى گوید: تو انسان برجسته اى و مردم به تو نگاه مى کنند، اگر نماز و اعمالت را زیبا سازى دیگران به تو اقتدا کرده و در ثواب آنها شریک خواهى شد، و انسان بى خبر گاه تسلیم چنین وسوسه اى مى شود، و در درّه هولناک ریا سقوط مى کند.

گاه وسوسه هاى شیطان از این هم پیچیده تر و پنهان تر است; مثل این که به نماز گزار مى گوید انسان مخلص کسى است که در خلوت و جلوت یکسان باشد، کسى که عبادتش در خلوات کمتر از جلوات باشد، ریا کار است، و به این ترتیب او را وادار مى کند که در خلوت نماز خود را جالب و جاذب کند تا بتواند در بیرون و در مقابل مردم نیز چنین کند و به اهداف خود برسد این نیز یک نوع ریا کارى خفى است که ممکن است بسیارى از آن غافل شوند و از درک آن عاجز گردند. و همچنین مراحل مخفى تر و پنهان تر.(1)

براستى موانع و آفات اخلاص به قدرى زیاد و متنوّع و پنهان است که هیچ انسانى جز از طریق پناه بردن به لطف الهى از آن رهایى نمى یابد.

در روایات اسلامى نیز هشدارهاى مهمّى درباره آفات اخلاص آمده است:

از جمله در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «کَیْفَ یَسْتَطیعُ الاِْخْلاصَ مَنْ یَغْلِبُهُ الْهَوى; چگونه توانایى بر اخلاص دارد کسى که هواى نفس بر او غالب است؟»(2)

در حقیقت، عمده ترین آفت اخلاص و مهمترین مانع آن در این حدیث شریف بیان شده است. آرى! هواى نفس است که سرچشمه اخلاص را تیره و تاریک مى سازد.

در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار مى خوانیم: «قَلِّلِ الاْمالَ تَخْلُصُ لَکَ اْلاَعْمالُ; آرزوها را کم کن (و دامنه آرزوهاى دور و دراز را جمع نما) تا اعمال تو خالص شود!»(3)

این نکته حائز اهمّیّت است که گاه انسان در این مورد، گرفتار وسواس مى شود که آن خود یکى دیگر از نیرنگهاى شیطان است، به او مى گوید به نماز جماعت مرو، چرا که در آنجا ممکن است نیّتت آلوده شود، فقط در خانه نماز بخوان، یا هنگامى که در میان جمعیّت به نماز بر مى خیزى مستحبّات را ترک کن و نماز را بسیار سریع و دست و پا شکسته بخوان مبادا آلوده ریا گردى. و بسیار دیده ایم افرادى را که به خاطر همین گرفتارى از مستحبّات مؤکدّى که شرع، به آن دعوت کرده است باز مانده اند.

و شاید به همین دلیل است که قرآن مجید مردم را دعوت به انفاق پنهان و آشکار هر دوکرده است.مى فرماید:«اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُم بِالَّلیْلِ وَالنَّهارِ سِرّاً وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَرَبِّهِمْ وَلاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُونَ;آنها که اموال خود را شب و روز، پنهان و آشکار انفاق مى کنند مزدشان نزد پروردگارشان است، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگین مى شوند.»(4)

این بحث را با ذکر نکته دیگرى پایان مى دهیم و آن این که داشتن اخلاص در خلوت و تنهایى. چندان افتخار نیست، مهم آن است که انسان در جلوت و در میان مردم و در مرئى و منظر همگان بتواند اعمال خالصانه انجام دهد.


1. محجّة البیضاء، جلد 8، صفحه 133.

2. غرر الحکم، جلد 2، صفحه 553، شماره 4.

3. غرر الحکم، حدیث 2906.

4. سوره بقره، آیه 274.

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای