تفاوت ریا و سمعه؟
فهرست موضوعات
جستجو 

در اینجا سؤال دیگرى مطرح است و آن این که در میان ریا و سمعه چه تفاوتى وجود دارد؟ و آیا هر دو با خلوص نیّت منافات دارد، و موجب بطلان عمل است؟!

درجواب عرض مى کنیم:«ریا» آن است که عمل را طورى انجام دهد که دیگران ببینند و از این طریق کسب وجاهت و موقعیت براى عمل کننده حاصل شود، ولى «سمعه» آن است که عمل نیکى دور از چشم مردم انجام دهد به این هدف که بعداً به گوش مردم برسد و موقعیتى در جامعه براى او فراهم شود، بنابراین هر دو عمل، انگیزه غیر الهى دارد منتها یکى از طریق مشاهده به اطّلاع مردم مى رسد، و دیگرى از طریق شنیدن و اشتهار و در واقع هیچ تفاوتى از نظر فساد و بطلان عمل و فقدان قصد قربت و آلودگى نیّت در میان این دو نیست.

ولى اگر سمعه را این چنین تفسیر کنیم که فاعل در حین انجام عمل قصد قربت داشته بعداً که مردم از آن آگاه مى شوند و او را مى ستایند شاد و خوشحال مى شود، این حالت به یقین موجب بطلان عمل نخواهد شد.

و هرگاه عملى را با قصد قربت انجام دهد و بعد به این فکر بیفتد که انجام آن را اینجا و آنجا بازگو کند تا کسب موقعیّت کند (و این کار را ریاى بعد از عمل مى نامند) موجب بطلان عمل نمى گردد هرچند ارزش کار او را بسیار پائین مى آورد و از نظر اخلاقى موجب انحطاط است.

بعضى از بزرگان فقهاء چگونگى ورود ریا را در عمل انسان به ده صورت ترسیم کرده اند:

نخست این که، انگیزه او بر عمل فقط ارائه به مردم باشد که قطعاً عمل او باطل است.

دوم این که، هدفش هم خدا باشد و هم ریا و آن نیز موجب بطلان عمل مى شود.

سوم این که، تنها در بعضى از اجزاءِ واجب عمل خود قصد ریا کند مثل این که رکوع یا سجود نماز واجب را به قصد ریا انجام دهد این نیز موجب بطلان عمل است هرچند محلّ تدارک آن جزء باقى باشد، به همین جهت ریا را تشبیه به باطل شدن وضو هنگام نماز کرده اند، هرچند احتیاط آن است که جزء ریائى را دوباره به جا آورد و بعد از پایان، نماز را اعاده نماید.

چهارم این که، در بعضى از اجزاء مستحبّ مانند قنوت قصد ریا کند و آن را نیز موجب بطلان عمل دانسته اند.

پنجم این که، اصل عمل براى خداست ولى آن را در مکانى (مانند مسجد) به جا مى آورد که انگیزه الهى ندارد، آن هم موجب بطلان عمل است.

ششم این که، درمورد زمان عمل، ریا مى کند; مثلاً، اصل نماز بقصد خداست امّا انجام آن در اوّل وقت به نیّت ریا مى باشد آن هم مانند ریاى در مکان موجب فساد عمل است.

هفتم این که، در مورد بعضى از ویژگیها و اوصاف عمل قصد ریا دارد; مثل این که انجام نماز را با جماعت یا با حالت خضوع و خشوع به قصد ریا باشد هرچند نسبت به اصل نماز به راستى قصد خدا دارد، آن هم موجب بطلان عمل است; زیرا این ویژگیها از اصل عمل جدا نیست و به تعبیر دیگر این اوصاف با موصوف خود متّحد مى باشد.

هشتم این که، اصل عمل به نیّت خداست امّا مقدّمات آن جنبه ریائى دارد; مثل این که نماز را در مسجد به قصد خدا به جا مى آورد ولى حرکت به سوى مسجد به قصد ریا است، بسیارى از فقهاء این نوع ریا را موجب بطلان عمل نمى دانند زیرا مقدّمات ریائى خارج از عمل بوده است، و قاعده فقهى نیز همین را اقتضا مى کند.

نهم این که، بعضى از اوصاف بیرونى را به نیّت ریا انجام مى دهد، مثل این که اصل نماز را به قصد خدا انجام مى دهد ولى انداختن تحت الحنک را به قصد ریا، این نوع ریا هر چند کار زشت و مذمومى است ولى موجب بطلان اصل عمل نمى شود.(1)

دهم این که انجام عمل فقط براى خداست ولى اگر مردم او را ببینند خوشحال مى شود بى آن که هیچ تأثیرى در کیفیّت انجام عمل داشته باشد این قسم نیز موجب بطلان عمل نیست بلکه در حقیقت ریا محسوب نمى شود، زیرا ریا آن است که انگیزه اى براى عمل شود.

در اینجا به پایان بحث ریا مى رسیم هرچند در اینجا مباحث دیگرى نیز وجود دارد ولى براى پرهیز از اطاله سخن از آن صرف نظر مى کنیم.

* * *


1. توجّه داشته باشید استحباب تحت الحنک در نماز ثابت نیست، آنچه در روایات معتبر آمده است مربوط به تمام حالات است و آن نیز در شرایط فعلى شبهه لباس شهرت دارد.

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای