سؤال 194 ـ رحم بانویى به هر علّت قادر بر نگاهدارى جنین نیست، و آن را سقط مى کند. با آمیزش تخمک وى و نطفه شوهرش در آزمایشگاه، و انتقال جنین به رحم زن دیگرى که شوهر ندارد (وبه اصطلاح مادر جانشین، یا مادر قائم مقام نامیده مى شود) بچّه رشد نموده، و به موقع، متولّد مى شود، و برابر قرار داد اجرت معیّنى به مادر جانشین داده مى شود، تا کودک تحویل زن و شوهر گردد. آیا این کار جایز مى باشد؟
جواب: این کار ذاتاً مانع شرعى ندارد، ولى مستلزم مسائل جنبى حرامى از قبیل لمس و نظر کردن است. بنابراین، هرگاه این کار به وسیله محرمى مانند شوهر انجام شود، به این صورت که نطفه خود و یکى از دو همسرش را بگیرد، و ترکیب نماید، و در رحم همسر دیگر (هرچند عقد موقّتى با او خوانده باشد) کشت کند، مرتکب حرامى نشده اند. در غیر این صورت، براى مجاز بودن این محرّمات جنبى باید ضرورتى وجود داشته باشد.
سؤال 195 ـ در فرض سؤال قبل، با وجود اینکه این کودک در رحم مادر جانشین بزرگ شده، امّا داراى صفات ارثى زن اوّل مى باشد. با توجّه به آیه دوم سوره مبارکه مجادله، به کدام یک از این دو زن تعلّق دارد، و وارث کدام یک از آنهاست؟
جواب: این فرزند متعلّق به صاحبان نطفه، و با آنها محرم است، و از آنها ارث مى برد. و مورد مادر جانشین به منزله فرزند رضاعى او است، بلکه در بعضى جهات نسبت به آن اولویت دارد; چرا که تمام گوشت و استخوان او از وى روییده است. بنابراین حرام است که بعداً با آن زن و فرزندان او ازدواج کند، امّا ارث نمى برد.
سؤال 196 ـ در موردى که تخمک زن سالم است، امّا رحم قدرت نگهدارى و پرورش جنین را ندارد، اگر اسپرم شوهر با تخمک زن در آزمایشگاه ترکیب شود، و سپس نطفه ترکیب شده یا جنین حاصله در آزمایشگاه به رحم زن دیگرى منتقل گردد، لطفاً بفرمایید:
اوّلاً: آیا این امر جایز مى باشد؟
جواب: این کار ذاتاً جایز است، امّا چون معمولاً موجب نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت جایز است.
ثانیاً: آیا اجازه صاحب رحم لازم است؟
جواب: آرى لازم است.
ثالثاً: زنى که نطفه ترکیب شده یا جنین در رحم او قرار مى گیرد، آیا مى تواند جهت انجام این عمل درخواست اجرت کند؟
جواب: مانعى ندارد.
رابعاً: رابطه شرعى کودک متولّد شده، از نظر نسب مادرى، با صاحب رحم و زن صاحب تخمک چگونه است؟
جواب: زن صاحب تخمک مادر اوست، و زن صاحب رحم به منزله مادر رضاعى مى باشد، و به او محرم است.
خامساً: رابطه شرعى این کودک از نظر نسب، ارث، محرمیّت و نکاح با شوهر زن صاحب رحم چگونه است؟
جواب: فقط نسبت به او محرم است.
سؤال 197 ـ بچّه دار شدن تعدادى از زوجین به دلایل طبّى، به طور طبیعى مشکل بوده، و لازم است که از روشهاى درمانى مختلف براى کمک به آنها استفاده شود. یکى از این روشها، لقاح خارج از رحمى مى باشد; به این معنا که تخمک را از زوجه و نطفه را از شوهرش گرفته و آنها را با هم مخلوط نموده، تا از اختلاط و امتزاج تخمک و نطفه، جنین حاصل شود، سپس این جنین به رحم زوجه منتقل شود، تا حاملگى و بعد زایمان صورت گیرد. لازم به تذکّر است که جنین ها هنگام انتقال به رحم، فقط 24 تا 48 ساعت از زمان لقاحشان گذشته، و داراى 4 الى 8 سلول مى باشند. گاهى از اوقات، تعداد جنین هاى حاصل از نطفه زن و شوهر بیش از حدّ نیاز است، که در این صورت اضافه بر نیاز منجمد شده، و پس از زایمان زن با رضایت زوجین، جنین ها از رده خارج و دور ریخته مى شود. از طرف دیگر، تعدادى از زوجها وجود دارند که به دلایل طبّى، به هیچ وجه صاحب فرزند نمى شوند; امّا براى برخى از آنها، این امکان از نظر طبّى وجود دارد که جنین هاى مازاد دسته اوّل را در صورت عدم نیاز زوجین، به رحم آنان انتقال داد. سؤالاتى که در این زمینه مطرح مى شود عبارتند از:
1. انتقال این جنین هاى بارور نشده به رحم زن ثالث از نظر شرعى چگونه است؟
جواب: این کار ذاتاً مانع شرعى ندارد; ولى چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جایز مى باشد.
2. در صورت عدم نیاز زوجین به جنین خود، آیا موافقت آنها براى هدیه جنین به غیر لازم است؟
جواب: آرى، لازم است.
3. آیا والدین صاحب جنین مى توانند در ازاى اهداى جنین خود وجهى دریافت نمایند؟
جواب: بهتر این است که چیزى نگیرند.
4. آیا ارائه مشخّصات اهداکنندگان جنین به دریافت کنندگان و برعکس لازم است؟
جواب: نظر به اینکه فرزند مزبور تعلّق به صاحبان اصلى نطفه دارد، لازم است هویّت آنها ثبت شود و به اطّلاع برسد.
5. در صورتى که فرزند پسر باشد،آیا با زنى که در رحم او بزرگ شده،محرم است؟
جواب: آرى، محرم است.
6. در صورت دختر بودن فرزند، آیا با شوهر مادر جانشین محرم است؟
جواب: آرى، محرم است.
7. والدین فرزند حاصل چه کسانى هستند؟
جواب: پدر و مادر او صاحبان نطفه اند، هرچند به زن ثالث نیز محرم مى باشد.
8. ارث این بچّه ها پس از تولّد چگونه است؟
جواب: فقط از صاحبان نطفه ارث مى برند.
9. در صورت موافقت قبلى والدین صاحب جنین (صاحب نطفه و تخمک) در اهداى جنین خود، آیا مى توانند پس از تولّد نوزاد و یا سالها بعد، از شخص ثالث متقاضى استرداد طفل شوند؟
جواب: احتیاط آن است که با رضایت مادرِ جانشین، بچّه را بگیرند.
سؤال 198 ـ لطفاً در مورد انتقال جنینِ تکوین یافته از اسپرم و تخمک زوج قانونى در خارج از رحم، به رحم زن اجنبى (مادر جانشین) به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1. این کار از لحاظ تکلیفى چه حکمى دارد؟
جواب: این امر ذاتاً جایز است; ولى چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام است، جز در موارد ضرورت جایز نیست.
2. مادر طفل تولّد یافته کدام زن است؟ آیا مى توان مادر جانشین را در حکم مادر رضاعى دانست؟
جواب: صاحبان اسپرم و تخمک، پدر و مادر حقیقى فرزند متولّد شده هستند. و مادر جانشین در حکم مادر رضاعى است.
3. آیا مجرّد یا متأهّل بودن زن اجنبى (مادر جانشین)، علم و جهل مادر جانشین، مجّانى یا غیر مجّانى بودن رحم، تأثیرى در احکام مربوطه مى گذارد؟
جواب: هیچ کدام تفاوتى ندارد، ولى اگر مادر جانشین شوهر دارد، باید با اجازه شوهرش باشد.