تجسّس 8 مطلب

درمان صفت رذيله «تجسس»

شیوه های درمان صفت رذيله «تجسس» چيست؟

برای درمان «تجسس» باید به درمان ریشه های این خوی زشت پرداخت. نخست باید سوء ظن را از خویش دور نماییم؛ زیرا سوء ظن انسان را به جستجوگرى وا مى دارد. حسد، كينه توزى و عداوت از عوامل دیگر تجسّس می باشد. عقده حقارت و آلودگى به گناه، انسان را وادار به یافتن افرادى مانند خود می کند تا آرامش كاذبى پيدا كنند. قرار دادن خود به جای کسی که دارد از او تجسس می کند نیز بازدارنده این کار زشت است. همچنین توجه به آثار سوء تجسّس و كيفر الهى، تاثیر شگرفی در درمان تجسس دارد.

«تجسس» های مجاز

در چه مواقعی «تجسس» در امور ديگران مجاز است؟

«تجسس» مانند بسيارى از اصول ديگر استثنائاتی دارد. مثلا سازمان اطلاعات در هر حكومتى وظيفه دارد كشور را از شرّ توطئه های دشمن حفظ كند، در این شرایط و براى حفظ مصالح کشور، بايد با سوء ظن به تجسّس پرداخت. یا سازمان بازرسی ادارات، موظف به نظارت بر اعمال كارمندان مى باشد. و یا در مسائل سرنوشت ساز شخصی، مانند انتخاب همسر، به يقين تجسّس و تحقيق لازم است. بی شک اين موارد از موضوع تجسّس حرام خارج است. ولی باید دقت کنیم تا از هرگونه افراط و تفریط در این مساله دور بمانیم.

فرق «تجسس» با «تحسس»

«تجسس» چه فرقی با «تحسس» دارد؟

«تجسس» بار منفی داشته و در اموری استفاده می شود که یک کار غیر اخلاقی صورت گرفته، اما «تحسس» زمانی استفاده می شود که انسان در جستجوی شیء مطلوبی باشد، همان گونه که حضرت یعقوب(ع) به فرزندانش می گوید: «يا بُنَىَّ فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ». بعضی نیز تحسس را به معنی استراق سمع، و تجسس را به معنی جستجوی عملی در اسرار دیگران دانسته اند.

نهی معصومين(ع) از «تجسس»

معصومين(علیهم السلام) با چه تعابیری مردم را از «تجسس» در امور يکديگر نهی کرده اند؟

پیامبر(ص) می فرمایند: «نسبت به يكديگر حسد نورزيد، و بغض و كينه نداشته باشيد و در كار ديگران تحسّس و تجسّس نكنيد و ...». از اين حديث به خوبى فهمیده می شود كه تجسّس همانند حسد و كينه و نفرت، سبب دورى مردم از يكديگر و از هم پاشيدن شيرازه اجتماع است. امام علی(ع) می فرمایند: «جستجو كردن از عيب ديگران از زشت ترين عيوب و بدترين گناهان است». ایشان در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه در جستجوى عيوب پنهانى ديگران باشد خداوند او را از دوست داشته شدن توسط مردم محروم مى سازد».

پيامدهای سوء «تجسس»

«تجسس» چه پيامدهای سوئی به همراه دارد؟

«تجسس» پیامدهای بسيار بدی در زندگى فردى و اجتماعى دارد. تجسس در حریم شخصی دیگران، سبب نفرت، كينه توزى و عداوت آنها مى شود، زیرا جستجوگر را متجاوز، بى شرم و بى شخصيت مى دانند. علاوه بر اینکه بیشتر مردم داراى عیوبى هستند که اگر مستور بماند مى توانند با هم زندگى كنند. از سوى دیگر، بسيارى از مردم سعى مى كنند با مقابله به مثل، اسرار و عيوب پنهانی جستجوگر را بر ملا سازند. امام علی(ع) در حدیثی می فرماید: «كسى كه اسرار همسايه خود را تفتيش كند، پرده اسرار او پاره مى شود».

عوامل «تجسس»

«تجسس» از چه عواملی نشأت می گيرد؟

عوامل بسیاری سبب تجسس می شود، مانند: 1- سوء ظن و بدبينى، که بیشتر انسان ها را به سوى تجسّس درباره ديگران سوق می دهد. 2- آلودگی به انواع گناهان، که موجب می شود افراد برای رسیدن به آرامش، به دنبال یافتن همتايانى برای خود باشند تا بگویند: اگر ما آلوده ايم، كيست كه آلوده نباشد. 3- بیماری های اخلاقی، مانند: حسد، كينه توزى و عداوت از انگیزه های تجسس است. 4- ضعف ايمان، زيرا انسان ضعيف الايمان، احترامی برای حیثیت و حريم خصوصى افراد قائل نیست.

نهی قرآن از «تجسس» در امور ديگران

خداوند چگونه مردم را از «تجسس» در امور يکديگر نهی کرده است؟

«تجسّس» به معنى جستجوگری در اعمال و امور ديگران است، و غالباً در امور نامطلوب و خلاف اخلاق به كار مى رود. سوء ظن، بخل، حسد و تنگ نظرى از انگیزه های جستجو در امور خصوصی مردم است و اسلام تجسّس در این امور را ممنوع می داند؛ زیرا سبب شعله ور شدن آتش کینه ها و خصومت ها و ایجاد ناامنى روانی و فیزیکی در جامعه مى شود. البته اين حكم تضادى با ضرورت وجود دستگاه هاى اطلاعاتى ندارد، چرا كه آن مربوط به زندگى خصوصى افراد است و اين مربوط به سرنوشت جامعه و پيش گيرى از نفوذ عوامل بيگانه.

«تجسس» خلیفه دوم از خانه مرد آواز خوان

جريان «تجسس» عمر از خانه مرد آواز خوان چه بود؟

حرمت تجسّس در بین توده مسلمانان روشن بوده و هست و به آن استدلال می شود. مثلا در منابع اهل سنت (كنزالعّمال) آمده: «عمر بن خطاب برخی از شبها براى مسايل امنيتى در مدينه گشت مى زد، از درون خانه اى صداى مرد آواز خوانی را شنيد، از ديوار بالا رفت و گفت: آيا گمان كردى خدا تو را مستور داشته؟ آن مرد گفت: اى خليفه عجله مكن، من يك گناه كردم و تو سه گناه كردى، خداوند مى فرمايد: «تجسس نکنید»، و نيز مى فرمايد: «از در وارد خانه شويد»، و نیز مى فرمايد: «غير از خانه هاى خود وارد نشويد تا اجازه بگيريد».

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الرّضا عليه السّلام :

فَعَلى مِثْلِ الْحُسَينِ فَلْيَبْکِ الْباکُونَ فَاِنَّ البُکاءَ عَلَيهِ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ.

گريه کنندگان بايد بر کسى همچون حسين عليه السّلام گريه کنند، چرا که گريستن براى او، گناهان بزرگ را فرو مى ريزد.

بحارالانوار، ج 44، ص 284