اجل 8 مطلب

عقیده بداء در روایات و کتب اهل سنت؟

آیا می توان در کتب و روایات اهل سنّت شواهدی در تایید عقیده بداء یافت؟

در تفاسیر و منابع حدیثی اهل سنت، روایات و سخنان بسیار زیادی وجود دارد که  مؤیّد عقیده بداء نزد شیعیان است. محور اصلی این احادیث و سخنان، چگونگی جریان یافتن اراده الهی است و با اینکه غالبا نشانی از ادبیات مصطلح متکلمین شیعه درباره بداء در آنها دیده نمی شود، اما در واقع اشاره به همین موضوع دارند.

مثلا گروهی از مفسرین اهل سنت ذیل آیه «یَمْحُو اللّه‌ُ ما یَشاءُ وَ یُثْبتُ وَ عِنْدَهُ اُمُّ الْکِتابِ»، کلامی را از خلیفه دوم نقل کرده اند که هنگام طواف خانه خدا، با خواندن این آیه دعا می کرد که اگر از جانب خدا در زمره بدعاقبتان قرار دارد، خداوند او را در زمره نیک بختان قرار دهد.

یا در صحیح بخاری از حضرت رسول(ص) نقل شده که، در تبیین وضعیت سه نفر از بنی اسرائیل که به پیسی، ناشنوایی و نابینایی مبتلا بودند، به پدید آمدن بداء برای خداوند متعال در حق آنها و شفا یافتن آن سه نفر  اشاره کرده است.

دلالت آیات قرآن بر موضوع «بداء»؟

آیا به مساله بداء در آیات قرآن اشاره ای شده است؟

در سوره های متعددی از قرآن به معنای اصطلاحی بداء اشاره شده است؛ در بعضی از این آیات به این معنی تصریح شده است و در برخی نیز مفهوم بداء مورد تایید قرار گرفته است. بنابراین‌ بداء، یعنی تغییر و تبدیل آنچه که قبلا قلم قضاء آن را رقم زده‌ است، مانعی ندارد و یک مسئله قرآنی است و خدا چنین قدرتی‌ را دارد و دست خدا بسته نیست.

معنا و مفهوم «مرگ»

«مرگ» چیست؟

مسئله «مرگ» از مشكل ترين مسائل بشر است که قدرتمندترين سلاطين و دانشمندان نتوانسته اند آن را حل کنند. علي(ع) اراده الهي را در جلوگيري از شناخت حقيقت مرگ موثر دانسته است. «ابن سينا» حقيقت مرگ را، ترك كردن آلات مورد استفاده انسان (اعضاي بدن) دانسته و جوهر روحاني انسان را غير قابل تغيير می داند و علت ترس مردم از مرگ را به خاطر گمانشان به منحل شدن بدن و يا به جهت جهل به مكان بازگشت می داند. لکن وقتى انسان دانست كه مرگ چيست شوق رسيدن به آن جايگزين ترس از مرگ خواهد شد.

تأثير احتیاط و پیشگیری در «اَجَل»

با توجه به این که مأموران الهی حافظ انسان ها در برابر خطرات هستند احتیاط و پیشگیری چه مفهومی دارد؟

«اَجَل» و سرآمدِ عمر انسان، بر دو گونه است: «اَجَل حتمى» و «اَجَل غير حتمى»؛ اَجَل حتمى تخلّف ناپذير است؛ اما اَجَل غیر حتمی یا مشروط يا معلَّق قابل تغيير مى باشد، گاه به وسيله تدبير و احتياط خود انسانها و گاه به وسيله انجام اعمال نيكى همچون صله رحم و صدقه در راه خدا و گاه به وسيله فرشتگانى كه مأمور حفظ انسان در برابر خطرات غير حتمى هستند.

فرشتگان «محافظ» انسان در کلام امام علی(ع)

امام علي(علیه السلام) در حکمت 201 نهج البلاغه، درباره فرشتگان «محافظ» انسان چه می فرماید؟

ایشان می فرماید: «دو فرشته از انسان محافظت مى كنند؛ اما هنگامى كه اجل او به سر آيد او را رها مى سازند». به تصريح آيات و روايات، انسان داراى دو اَجَل است: يكى اَجَل معلق که مى توان از آن پرهيز كرد، و ديگري اَجَل حتمى كه قابل اجتناب نيست. لذا قرآن می فرماید: «اوست که بر بندگان خود تسلط کامل دارد و مراقبانى بر شما مى گمارد تا هنگامى كه مرگ يكى از شما فرا رسد». در واقع اقدام احتیاطی انسان تنها اَجَل معلق را دور مى کند اما در برابر اَجَل حتمى هيچ راه فرارى وجود ندارد.

تاکید علي(ع) به قدر دانستن فرصت «عمر»

امام علي(علیه السلام) چگونه ارزش فرصت عمر را برای بدست آوردن سعادت اخروی به یارانش یادآور می شود؟

ایشان دراین باره مي فرمايد: «به عمل بپردازيد خدا شما را رحمت كند!، و بايد اعمال شما بر طبق نشانه هاى روشن [قرآن و سنّت معصومين(ع)] بوده باشد، راه روشن است و شما را به خانه امن و امان دعوت مى كند، شما در سرايى هستيد كه مى توانيد از خطاهاى خود، عذرخواهى كنيد و رضايت او را جلب نماييد، مهلت كافى و فراغت خاطر داريد، پرونده هاى اعمال گشوده و قلم ها آماده نوشتن است، بدن هاى شما سالم و زبان ها آزاد است [و آماده انجام هر كار خير و بيان هر سخن نيكى هستيد]، توبه پذيرفته مى شود، و اعمال مقبول مى گردد».

علت ترس از مرگ

چرا بیشتر مردم از مرگ مى ترسند؟

انسان همیشه از «نیستى» مى گریزد. حال اگر مرگ را پایان همه چیز بدانیم و گمان کنیم با مردن همه چیز پایان مى گیرد، حق داریم که از آن بترسیم. در این میان گروهى مرگ را به معنى نیستى تفسیر نمى کنند، امّا با این حال از مرگ وحشت دارند؛ چرا که پرونده اعمال آنها آن قدر سیاه است که از مجازات هاى دردناک بعد از مرگ وحشت دارند. امّا آنها که نه مرگ را «فنا» مى بینند و نه «پرونده تاریک و سیاه» دارند، چرا از مرگ بترسند؟
 

تفاوت «اجل محتوم» و «اجل معلق»

اگر در اجل انسان تقدیم و تأخیر راه ندارد پس این همه دستور در احتیاط برای چیست؟

از يك طرف آيات قرآن مي فرمايد: در آمدن اجل تقديم و تاخيري وجود ندارد؛ و از طرف ديگر اسلام دستور احتياط داده است به گونه‌اي كه اگر مريض شدي به پزشك مراجعه كن و صله رحم انجام بده و.... در جواب بايد گفت: ما دو نوع اجل داريم؛ «اجل محتوم» كه آيات قرآن به آن اشاره دارد و غيرقابل تغيير است و «اجل معلق» که با دستورات اسلامي سازگار است و مي توان آن را تاخير يا جلو انداخت.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام عليٌّ(عليه السلام)

الإيثارُ أحسَنُ الإحسانِ، و أعلى مَراتِبِ الإيمانِ

ايثار، نکوترين نيکوکارى و بالاترين مرتبه ايمان است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 22