تفسیر نمونه / جلد نوزدهم

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 19

سوره هاى صافات - ص - زمر


سوره صافات
 
این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 182 آیه است
 

هدف هائى که در این تفسیر تعقیب مى شود

امروز چشم ها از سراسر جهان به اسلام دوخته شده، مى خواهند اسلام را از نو بشناسند...حتى خود مسلمانان!. و این به دلایل مختلفى است که از جمله «انقلاب اسلامى کشور ما» و «جنبش هاى اسلامى در نقاط مختلف دیگر جهان» را مى توان نام برد، که افکار همه، مخصوصاً نسل جوان را تشنه شناخت هر چه بیشتر اسلام ساخته است.
و براى شناخت اسلام هر کس مى داند نزدیک ترین راه و مطمئن ترین وسیله، غور و بررسى بیشتر در متن قرآن مجید کتاب بزرگ آسمانى ما است.
اما از سوى دیگر قرآن این کتاب عظیم و پرمحتوا، همانند کتب عادى، داراى یک بعد نیست، و به اصطلاح «بطون» مختلفى دارد، و در درون هر بطنى، بطن دیگر نهفته است.
و به تعبیر دیگر هر کس به مقدار عمق فکر خویش و به اندازه فهم و آگاهى و شایستگى اش از قرآن استفاده مى کند، بى آن که عمق کرانه هاى آن بر کسى ـ جز ائمه معصومین(علیهم السلام) ـ آشکار باشد، ولى مسلماً هیچ کس از کنار چشمه قرآن محروم باز نمى گردد!
با توجه به آنچه گفته شد نیاز به تفسیرهائى که مرکز پیوند افکار دانشمندان و محققان اسلامى است، و مى تواند راه گشاى اسرار مختلف قرآن گردد، کاملاً روشن است.
اما کدام تفسیر؟ و کدام مفسّر؟... آن تفسیر که آنچه قرآن مى گوید بازگو کند، نه آنچه خود مى خواهد و مى پسندد.
مفسّرى که خود را در اختیار قرآن بگذارد، و از مکتبش درس فرا گیرد نه آن کس که «نا آگاه» و یا «آگاهانه» با پیش داوریهایش مى کوشد در برابر قرآن «استاد» باشد و نه «شاگرد».
البته مفسران بزرگ و محققان عالیقدر اسلام از نخستین قرون اسلامى تا کنون تلاش ها و کوشش هاى بسیار ارزنده و شایان تقدیرى در این زمینه کرده اند و در عربى و فارسى و زبان هاى دیگر تفسیرهاى فراوانى نگاشته اند که در پرتو آن به گوشه اى از شگفتى هاى این کتاب بزرگ آسمانى مى توان راه یافت (شَکَرَ اللّه سَعْیَهُمْ).
ولى این نکته نیز قابل ملاحظه است که با گذشت زمان «مسائل تازه اى» براى مردم حق طلب و حقیقت جو مطرح مى شود، و «سؤالاتى» از برخورد و تضاد مکتب ها، و گاه از وسوسه هاى منافقان و مخالفان، و زمانى در چگونگى تطبیق تعلیمات این کتاب بزرگ آسمانى بر نیازهاى زمان، پیش مى آید که باید تفسیرهاى امروز پاسخ گوى آنها باشند.
و از سوى دیگر تفسیرها همه نباید مجموعه اى از اقوال گوناگون و بحث هاى پیچیده و غیرقابل درک براى عموم باشد بلکه امروز تفسیرهائى لازم است که همچون خود قرآن جنبه همگانى داشته باشد و تمام قشرها اعم از «فضلاء» و «توده مردم» بتوانند از آن استفاده کنند (بى آن که از ارزش و عمق بحث ها کاسته شود).

* * *

توجه به این امور سبب شد که گروهى از ما بخواهند که به نوبه خود دست به تألیف تفسیرى بزنیم به این امید که این نیازها را برطرف سازد، و چون این کار سنگین بود جمعى از اهل فضل را که همسفران خوبى در این راه طولانى و پرفراز و نشیب بوده و هستند به کمک و همکارى دعوت شدند تا با تشریک مساعى این مشکل حل شود، این کار بحمد اللّه قرین موفقیت شد، و محصولى داد که با استقبال فوق العاده همه قشرها مواجه گردید، به طورى که در اکثر نقاط مردم در سطوح مختلف به این تفسیر روى آوردند و مجلدات آن که تا کنون به هیجده جلد رسیده (و این نوزدهمین جلد آن است) کراراً چاپ و منتشر شده است «و خدا را بر این موفقیت سپاس مى گوئیم».

* * *

در مقدمه این جلد لازم است نظر خوانندگان عزیز را به چند نکته جلب کنم:

1 ـ کراراً سؤال مى کنند مجموع این تفسیر در چند جلد تمام خواهد شد؟ در جواب باید بگویم: حدود بیست و پنج جلد.
2 ـ کراراً مى گویند چرا مجلدات تفسیر با فاصله زیاد زمانى منتشر مى شود؟
باید توجه داشت ما نهایت کوشش رادر سرعت بخشیدن به کار داریم و حتى در سفر وحضر، گاهى در تبعیدگاه، و گاهى در بستر بیمارى، آن را ادامه داده ایم، اما از آنجا که نمى توان نظم و عمق مباحث را فداى سرعت عمل نمود باید کارى کرد که میان این هر دو تا آنجا که ممکن است جمع شود، و از سوى دیگر مشکلات فوق العاده چاپ و تهیه کاغذ و مانند آن را (مخصوصاً در زمان جنگ) نباید از نظر دور داشت که آن هم یک عامل مهم تأخیر بوده است.
3 ـ گاهى مى پرسند اگر این تفسیر به قلم افراد مختلف تهیه گردد هماهنگ نمى تواند باشد.
در پاسخ مى گویم براى تأمین این هدف بنا بر این است که قلم تفسیر همه جا از اینجانب باشد، و دوستان در جمع آورى مطالب کمک کنند که آنها نیز هر کدام کار خود را قبلاً به طور انفرادى انجام مى دهند و یادداشت هاى لازم را تهیه مى کنند ولى بعداً در جلسات دسته جمعى که با هم داریم هماهنگى لازم ایجاد مى گردد تا هیچ گونه نوسانى در بحث ها و طرح مسائل گوناگون و سبک تفسیر پیدا نشود و همه یک دست و یک پارچه و منسجم باشد. این تفسیر در زمانى رو به گسترش مى رود که حکومت جمهورى اسلامى بحمد اللّه به رهبرى امام خمینى(مدظله) بال و پر خود را بر این کشور اسلامى گشوده، و جنب و جوشى در سایر کشورهاى اسلامى براى تشکیل حکومت الهى به وجود آورده، و منافع ابرقدرت هاى شرق و غرب را سخت به مخاطره افکنده، به همین دلیل مردم جهان را جویاى توضیح بیشتر درباره اسلام و قرآن ساخته است و ما امیدواریم که این تفسیر کمکى به این خواسته عمومى کند، هم اکنون این تفسیر به همّت جمعى از دانشمندان به سه زبان معروف دنیا در دست ترجمه است:
1 ـ به زبان عربى که از جلد اول تا سوم ان شاء اللّه به زودى به زیر چاپ مى رود.
2 ـ به زبان اردو که تا کنون بیش از 11 جلد آن ترجمه شده و جلد اول چاپ شده است.
3 ـ به زبان ساحلى (زبانى که در ده کشور آفریقائى بیش از هشتاد میلیون نفر به آن تکلّم مى کنند).
از خدا مى خواهیم توفیق تکمیل این خدمت و هم چنین نشر آن را به زبان هاى دیگر و کمک به شناخت هر چه بهتر اسلام در صف جهانى عنایت فرماید.

* * *

خداوندا! چشم ما را بینا و گوشمان را شنوا و فکرمان را صائب و کارساز فرما، تا بتوانیم به عمق تعلیمات کتابت راه یابیم و از آن چراغ پرفروغى براى خود و دیگران فراهم سازیم.
خداوندا! آتش هائى که دشمنان انقلاب ما خصوصاً، و دشمنان اسلام عموماً پیرامون ما برافروخته اند و فکر ما را دائماً به خود مشغول داشته است، در پرتو مجاهدت هاى پیگیر و سعى و تلاش بى امان این امت اسلامى، خاموش بگردان تا یک جا دل را به تو بندیم و در راه تو و خدمت به بندگان مستضعف تو گام برداریم.

قم حوزه علمیه ـ ناصر مکارم شیرازى
خردادماه 1364




محتواى سوره صافات

این سوره نیز به حکم آن که از سوره هاى «مکّى» است ویژگى هاى کلى سوره هاى «مکّى» را در بر دارد، و بیشتر از هر چیز روى اصول معارف و عقائد اسلامى در ناحیه «مبدأ» و «معاد» تکیه مى کند، و ضمن تعبیرات قاطع و آیات کوتاه و کوبنده، مشرکان را مورد شدیدترین سرزنش ها قرار مى دهد، و با دلائل روشن و گویا، بطلان عقائد آنها را برملا مى سازد.
به طور کلى، محتواى این سوره در پنج بخش خلاصه مى شود:
بخش اول: بحثى پیرامون گروه هائى از ملائکه و فرشتگان خداوند، و در مقابل آنها گروهى از شیاطین سرکش و سرنوشت آنها مطرح مى سازد.
بخش دوم: از کفّار، و انکارشان نسبت به «نبوت» و «معاد»، و عاقبت کار آنها در قیامت سخن مى گوید، و در همین رابطه، بحث آنها را با یکدیگر در روز قیامت، و انداختن گناه به گردن هم، و گرفتارى تمام آنها در چنگال عذاب الهى، و نیز بخشى از نعمت هاى مهم بهشتى و لذات و زیبائى ها و شادکامى هاى بهشتیان را شرح مى دهد.
بخش سوم: قسمتى از تاریخ انبیاى بزرگى، مانند «نوح» و «ابراهیم» و «اسحاق» و «موسى» و «هارون» و «الیاس» و «لوط» و «یونس»(علیهم السلام) را به صورت فشرده و در عین حال بسیار مؤثر و نافذ بازگو مى کند، ولى در این میان بحث درباره «ابراهیم»(علیه السلام) قهرمان بت شکن، و مواقف مختلف زندگى او مشروح تر آمده است، و هدف اصلى آن است که بیانات گذشته با ذکر این شواهد
عینى از تاریخ انبیاء به صورت محسوس و ملموس مطرح گردد، و حقائق کلى عقلى در قالب هاى حسى مجسم شود.
بخش چهارم: از یکى از انواع شرک که مى توان آن را «بدترین نوع شرک» دانست ـ یعنى اعتقاد به رابطه خویشاوندى میان خداوند و جن و خداوند و فرشتگان ـ بحث مى کند، و در جمله هاى کوتاهى چنان این عقیده پوشالى را در هم مى کوبد که کمترین بهائى براى آن باقى نمى ماند.
و سرانجام بخش پنجم که آخرین بخش این سوره است، و در چند آیه کوتاه مطرح شده، پیروزى لشکر حق را بر لشکر کفر و شرک و نفاق، و گرفتار شدن آنها را در چنگال عذاب الهى، ضمن تنزیه و تقدیس پروردگار از نسبت هاى ناروائى که مشرکان به او مى دهند بیان مى دارد و سوره را با حمد و ستایش پروردگار پایان مى دهد.

* * *

فضیلت تلاوت سوره «صافات»

در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) آمده است: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ وَ الصَّافَاتِ اُعْطِىَ مِنَ الأجْرِ عَشْرُ حَسَنات، بِعَدَدِ کُلِّ جِنٍّ وَ شَیْطان، و تَباعَدَتْ عَنْهُ مَرَدَةُ الشَّیاطِینِ، وَ بَرَءَ مِنْ الشِّرْکِ، وَ شَهِدَ لَهُ حافِظاهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّهُ کانَ مُؤْمِناً بِالْمُرْسَلِینَ: «کسى که سوره صافات را بخواند به عدد هر جنى و شیطانى ده حسنه به او داده مى شود، شیاطین متمرد از او فاصله مى گیرند، و از شرک پاک مى شود و دو فرشته اى که مأمور حفظ او هستند، در قیامت درباره او شهادت مى دهند که به رسولان خداوند ایمان داشته است»(1).
و در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) چنین مى خوانیم: مَنْ قَرَأَ سُورَةَالصَّافَّاتِ فِی کُلِّ یَوْمِ جُمُعَة لَمْ یَزَلْ مَحْفُوظاً مِنْ کُلِّ آفَة مَدْفُوعاً عَنْهُ کُلُّ بَلِیَّة فِی حَیاتِهِ الدُّنْیَا، مَرْزُوقاً فِی الدُّنْیَا بِأَوْسَعِ مَا یَکُونُ مِنَ الرِّزْقِ، وَ لَمْ یُصِبْهُ اللّهُ فِی مَالِهِ وَ لا وُلْدِهِ وَ لا بَدَنِهِ بِسُوء مِنْ شَیْطَان رَجِیم، وَ لا جَبَّار عَنِید، وَ إِنْ مَاتَ فِی یَوْمِهِ أَوْ لَیْلَتِهِ بَعَثَهُ اللّهُ شَهِیداً، وَ أَمَاتَهُ شَهِیداً، وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ مَعَ الشُّهَدَاءِ فِی دَرَجَة مِنَ الْجَنَّةِ: «کسى که سوره «صافات» را در هر روز جمعه بخواند، از هر آفتى محفوظ مى ماند، و هر بلائى در زندگى دنیا از او دفع مى گردد، خداوند وسیع ترین روزى را در اختیارش مى گذارد، و او را در مال، فرزندان و بدن گرفتار زیان هاى شیطان رجیم و گردنکشان عنود نمى سازد، و اگر در آن «روز و شب» از دنیا برود، خداوند او را «شهید» مبعوث مى کند، و «شهید» مى میراند، و او را در بهشت با شهداء هم درجه مى سازد»(2).

با توجه به محتواى این سوره، که در پیش آمد و شرح آن را خواهید خواند، دلیل این همه ثواب هاى عظیم براى تلاوت این سوره روشن مى شود; زیرا مى دانیم: هدف از تلاوت، اندیشه، سپس اعتقاد، و بعد از آن عمل است، و بدون شک کسى که تلاوت این سوره را با این کیفیت انجام دهد، هم از شرّ شیاطین محفوظ خواهد ماند، هم از شرک، پاک مى گردد، و هم با داشتن اعتقاد صحیح و محکم و اعمال صالح و پند آموختن از سرگذشت انبیاء و اقوام پیشین، در زمره شهیدان قرار خواهد گرفت.
ضمناً نامگذارى این سوره به نام «صافات» به مناسبت آیه اول آن است.

* * *

1 ـ «مجمع البیان»، آغاز سوره «صافات»، «مصباح کفعمى»، صفحه 444.
2 ـ تفسیر «مجمع البیان» آغاز سوره «صافات» ـ در تفسیر «برهان» نیز این حدیث با تفاوت مختصرى از مرحوم «صدوق» رحمة اللّه نقل شده است ـ «وسائل الشیعه»، جلد 7، صفحه 412.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma