جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

براى كسانى كه دفعه اوّل حجّ آنهاست، احتياط مستحب تراشيدن است، و براى دفعات بعد در ميان اين دو كار مخيّر هستند.‌

كوتاه كردن مقدار كمى از موى سر، يا ريش، يا سبيل، با هر وسيله‌اى كافى است (البتّه غير از كندن موها).‌

طواف نساء بر مرد و زن، پير و جوان، متأهّل و مجرّد، وحتّى كودكان مميّز و خنثى واجب است، و بدون آن زن بر مرد و مرد بر زن حلال نمى‌شود، بلكه احتياط واجب آن است كه اگر كودك غير مميّز را به حج آورده، و محرم كرده‌اند، ولىّ او همراه او طواف نساء را بجا آورد.‌

اگر «طواف نساء» را ترك كند، خواه از روى عمد باشد، يا جهالت، يا فراموشى، همسر بر او حرام است، تا بازگردد و طواف كند. و اگر بازگشت ممكن نيست، يا مشكل است، نايب بگيرد. و اگر از دنيا برود، ولىّ او قضاى آن را به جا مى‌آورد.‌

طواف نساء و نماز آن ركن نيست، و ترك عمدى آن موجب باطل شدن حج نمى‌گردد، هر چند انجام آن در عمره مفرده و حجّ تمتّع واجب است، و اگر بجا نياورد همسر بر او حلال نمى‌شود.‌  ‌

چهارمين واجب از واجبات حج، رمى «جمره عقبه» در روز عيد قربان است. و منظور از آن، انداختن هفت عدد سنگ كوچك به محلّى است كه در آخر منى در طرف مكّه واقع شده، و آن را «جمره عقبه» مى‌نامند.  ‌

در رمى جمره چند چيز واجب است: ‌ 1. نيّت و قصد قربت؛ كافى است در دل قصد داشته باشد كه براى اطاعت فرمان خدا و انجام مناسك حج، هفت سنگ كوچك به جمره مى‌اندازد، و به زبان آوردن لازم نيست.‌ 2. تعداد سنگ‌ها بايد هفت عدد باشد؛ البتّه نه زياد بزرگ، و نه زياد كوچك؛ بلكه كافى است هر كدام به اندازه يك سر انگشت باشد. حاجى مى‌تواند براى تهيه سنگ ريزه رمى سنگ‌هاى بزرگ‌تر را خرد كند.‌  3. سنگ‌ها را يكى بعد از ديگرى پرتاب كند؛ اگر دو عدد يا بيشتر را با هم بزند كافى نيست و يكى حساب مى‌شود.‌ 4. اصابت سنگها به ستون و ديوار جمره لازم نيست، بلكه كافى است در حوضچه اطراف ستون بيفتد. بنابراين، اگر به ستون و ديوار اصابت كند، و به خارج از حوضچه پرتاب شود كافى نيست، و ظنّ به عدد سنگ‌ها اعتبار ندارد، بلكه يقين لازم است. ‌ 5. بايد سنگ‌ها را پرتاب كند، نه اين كه روى جمره بگذرد، و اگر به كمك شخص، يا چيز ديگرى به جمره برسد كافى نيست. (مثلا اگر سنگى را كه او پرتاب كرده در راه به كمك سنگى كه شخص ديگرى زده به جمره بخورد كافى نيست).‌ 6. وقت زدن سنگها مابين طلوعِ آفتابِ روزِ عيد و غروب آفتاب است (ولى براى «زنان» و «پيرمردان» و كسانى كه از ازدحام روز عيد ترسان هستند، جايز است شب عيد رمى كنند)، و اگر فراموش كرد مى‌تواند تا روز سيزدهم بجا آورد، و اگر تا آن روز به يادش نيامد، در صورت امكان بايد خودش در سال بعد در همان موقع به منى برود و قضا كند، و اگر نمى‌تواند نايب بگيرد.‌  ‌

به فتواي ما مهم افتادن سنگها در محل رمي جمرات است نه اصابت به ستون، و با توجّه به اين که سنگ به هر کجا اصابت کند نهايتاً به محل رمي مي¬افتد اشکالي ندارد. چون در پايين ديوار، حوضچه¬اي با شيب تند ساخته¬اند و سنگها به يک محل مي¬ريزد و در روايات هم آمده که اگر سنگ به محل ديگري اصابت کند و بعد منحرف شود و به محل رمي بيافتد کافي است.‌  ‌

دوّمين واجب از واجبات حج، وقوف به عرفات است. عرفات بيابانى است در حدود بيست كيلومترى مكّه، كه امروز به صورت نيمه مشجّر در آمده، و واجب است حجّاج از ظهر تا غروب روز نهم ذى الحجّه در آنجا بمانند.‌

احتياط آن است كه از اوّل ظهر تا غروب آفتاب در آنجا توقّف كنند، خواه سواره باشند يا پياده، در حال حركت باشند يا نشسته، در حال بيدارى باشند و يا مقدارى خواب و مقدارى بيدار، و مستحبّ مؤكّد است كه در اين مدّت مشغول ذكر خدا و توجّه به مستحبّ مؤكّد ‌

گرچه وقوف در عرفات درتمام وقت آن ( از ظهر تا غروب روز نهم ) واجب است، و تركش گناه مى‌باشد، ولى تمام آن از اركان حج نيست. بلكه ركن حج فقط مقدارى از اين مدّت است؛ يعنى اگر كسى تنها مقدارى از ظهر تا غروب را در عرفات توقّف كند، حجّش صحيح است، و اگر عمدآ وقوف را در تمام اين مدّت ترك كند حجّ او باطل خواهد شد، و وقوف در شب عيد، كه «وقوف اضطرارى» نام دارد، براى او كفايت نمى‌كند.‌

عمره تمتّع حتمآ بايد در ماههاى حج (شوّال، ذى القعده و ذى الحجّه) واقع شود؛ و به طور اجمال از پنج عمل زير تشكيل مى‌شود :‌ 1. احرام بستن از ميقات به قصد عمره تمتّع.‌ 2. هفت بار طواف خانه كعبه. ‌ 3. دو ركعت نماز طواف نزد مقام ابراهيم.‌ 4. سعى بين صفا و مروه (هفت بار).‌ 5. تقصير، يعنى كوتاه كردن مقدارى از مو يا ناخن، ولى به گرفتن ناخن قناعت نشود. ‌ پس از انجام اعمال پنجگانه فوق، از احرام بيرون مى‌آيد، و تمام چيزهايى كه به خاطر احرام بر او حرام شده بود حلال مى‌شود.‌