جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

زوّار خانه خدا مخيّرند نماز خود را در مسجدالحرام و مسجدالنّبى، بلكه در همه شهر مكّه و مدينه، تمام يا قصر بخوانند، و نماز تمام افضل است، و فرقى ميان مكّه و مدينه قديم و جديد نيست.‌ 1. مسافر مى‌تواند براى گرفتن حاجت سه روز در مدينه روزه مستحبّى بگيرد؛ (هر چند قصد ده روز نكند) و احتياط لازم آن است كه روزهاى چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه را انتخاب كند و مى‌تواند در اين سه روز معتكف شود.‌  2. كسانى كه پيش از رفتن به عرفات قصد ده روز در مكّه كرده‌اند، ونيّت نداشته‌اند قبل از ده روز از مكّه خارج شوند، هنگامى كه به عرفات و مشعر و منى مى‌روند نمازشان در آنجا تمام است، و اين مسافت گرچه در گذشته به اندازه چهار فرسخ بوده، ولى امروز به سبب توسعه مكّه كمتر شده و مسافت قصر نيست.‌  3. حجّاج محترمى كه در مكّه مكرّمه قصد اقامه ده روزه مى‌كنند، نبايد در اين ايّام از حدّ ترخّص خارج شوند؛ ولى مى‌توانند براى يكى دو ساعت به عرفات بروند و باز گردند.‌

احتياط واجب آن است افرادى كه حجّ نيابتى انجام مى‌دهند و سال اوّل آنهاست بعد از اتمام حج، عمره مفرده‌اى (با طواف نساء) براى خود بجا آورند.‌ 1. احتياط مستحب آن است افراد معذور كه ناچارند بعضى از اعمال حج را ترك كنند نايب و اجير نشوند؛ ولى عذرهايى كه براى افراد در سفر حج پيدا مى‌شود، مانند تيمّم، جبيره، و نرسيدن به بعضى از وقوفهاى اختيارى، و امثال آن، مانع از عمل نايب نخواهد شد؛ بلكه مطابق دستور عمل مى‌كند، و حجّ نيابتى او صحيح است. همچنين اگر بر اثر ضيق وقت مجبور به عدول از حجّ تمتّع به حجّ اِفراد شود. ولى كسانى كه بر اثر بيسوادى يا كم سوادى قادر بر اصلاح حمد و سوره خود نيستند، نيابت قبول نكنند؛ هر چند حجّشان براى خودشان در صورت ناچارى صحيح است.‌ 2. نايب و اجير بايد اعمال حج را مطابق اجتهاد يا تقليد خودش بجا آورد، نه اجتهاد يا تقليد شخصى كه براى او نيابت مى‌كند.‌

قربانى كردن در هر يك از قربانگاههاى موجود جايز است، هر چند خارج از محدوده منى است؛ مشروط بر اين كه گوشتها تلف نشود.‌ 1. بهتر است قربانى را روز عيد ذبح كنند؛ ولى تأخير آن تا روز سيزدهم نيز جايز است.‌ 2. لازم نيست ذابح شيعه باشد؛ بلكه هر مسلمانى كه ذبيحه او پاك وحلال است مى‌تواند ذبح كند.‌ 3. سر بريدن و ذبح حيوانات، براى قربانى يا غير آن، با چاقوهاى استيل و فلزّات ديگر، اشكالى ندارد.‌ 4. قربانى را مى‌توان شخصآ ذبح نمود، يا به شخص ديگرى كه به او اطمينان دارد نيابت داد. خواه مدير كاروان باشد، يا اعضاى بعثه حج، يا بعضى از دوستان (معيار اطمينان داشتن به كار نايب است). و لازم نيست وكيل نام صاحب قربانى را بداند، همين اندازه كه نيّت او را كند كافى است، هر چند بردن نام او به هنگام ذبح بهتر است، و اگر كسى بدون گرفتن وكالت از طرف ديگرى قربانى كند صحيح نيست.‌ 5 . مسلمانان بايد كارى كنند كه گوشتهاى قربانى از بين نرود، و مجبور به سوزاندن و دفن كردن آن نباشند؛ زيرا اين كار اسراف و حرام است، وادّله قربانى شامل آن نمى‌شود، و چنانچه مستحقّينى در منى يافت نشوند، لازم است آن را به ساير بلاد اسلامى ببرند، و به فقرا و مؤمنان بدهند، و يا پول آن را كنار بگذارند و هنگام بازگشت در محل خود قربانى كنند، و يا با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ و هر يك از اينها كافى است.‌ 6. تا آنجا كه ممكن است بايد قربانى را در قربانگاههاى موجود انجام داد، و از تلف شدن گوشت آن جلوگيرى كرد؛ امّا اگر بعد از تلاش و كوشش، يقين پيدا كند كه راهى براى استفاده از گوشت قربانى نيست، و حتمآ ضايع مى‌شود، بايد از قربانى در آنجا صرفنظر كند، و پول آن را كنار بگذارد، وهنگام بازگشت در محلّ خود قربانى نمايد. البتّه در ماه ذى الحجّه همان سال، و اگر ممكن نشد در ماه ذى‌الحجّه سال آينده قربانى مى‌كند، ومى‌تواند به وسيله تلفن با دوستان خود هماهنگ كند كه در همان روز بعد از رمى جمره قربانى كنند؛ ولى اين كار واجب نيست.‌  7. در وضعيّت فعلى كه مسوولين حج مى‌گويند گوشت قربانى در دستگاه‌هاى مجهّز نگهدارى و سپس به دست نيازمندان مى‌رسد (ولى تمام قربانى‌ها در خارج از منى صورت مى‌گيرد) حجّاج محترم مخيّرند آنجا قربانى كنند يا پول قربانى را كنار گذاشته و بقيه اعمال را به جا آورده و پس از بازگشت در ماه ذی الحجه در وطنشان قربانى كنند.‌  8. استفاده از وسايل ماشينى براى ذبح حيوانات مانعى ندارد، ولى شرايط ذبح شرعى   مانند رو به قبله بودن و بسم الله گفتن و غير آن بايد رعايت شود.‌

لازم نيست سنگها به ستون و ديواره جمره اصابت كند، بلكه كافى است در حوضچه اطراف بيفتد؛ زيرا جمره همان محلّ اجتماع سنگهاست. رمى جمرات از طبقات بالا مانعى ندارد، و كسانى كه در روز نمى‌توانند رمى كنند، مى‌توانند شب قبل يا بعد از آن رمى نمايند.

نماز خواندن با اهل سنّت و شركت در جماعات آنها در ايّام حج و مانند آن، براى حفظ وحدت مسلمين از مستحبّات مؤكّد و موجب تقويت صفوف در برابر دشمنان است، و در روايات معصومين تأكيدات فراونى درباره آن شده است، و چنين نمازى كفايت از نماز واجب مى‌كند، و اعاده آن لازم نيست. ‌ 1. حاجيان شيعه و پيروان مكتب اهلبيت : نبايد در ايّام حج و مانند آن، نماز جماعت جداگانه به طور گروهى در كاروانها يا مسجدالحرام يا مسجدالنّبى، تشكيل بدهند، و چنين نماز جماعتى خالى از اشكال نيست، مگر اين كه نماز چند نفرى باشد.‌ 2. حُجّاج محترم مى‌توانند در مسأله وقت نماز و مانند آن از آنها پيروى نمايند، و با آنها نماز بخوانند، و براى سجده اگر بتوانند، روى سنگهاى كف مسجد سجده نمايند (زيرا سجده بر تمام آن سنگها جايز است) و اگر نتوانند، روى فرش سجده مى‌كنند، و لازم نيست دست بسته نماز بخوانند، يا بعد از حمد آمين بگويند. ‌  3. استفاده از بادبزن، يا حصيرهاى بدون نخ، يا حصيرهاى معمولى كه نخ نازكى دارد، براى سجده كردن در همه حال جايز است، و لزومى ندارد از مهر استفاده شود كه مخالفان به خاطر تبليغات نادرست روى آن حسّاسيّت دارند. بلكه استفاده از مهر در بعضى از مواقع ـ كه باعث بدبينى و اعتراض مى‌شود ـ اشكال دارد.‌  4. زوّار عزيز خانه خدا در مورد هلال ماه ذى الحجّه مى‌توانند از آنها پيروى كنند، و كسانى كه به هنگام افطار روزه در مسجدالحرام يا ساير مساجد آنان حضور دارند، هرگاه به آنها اصرار بر افطار كنند، مانعى ندارد همزمان با آنها افطار نمايند، و روزه آنها صحيح است. ‌  5. زوّار خانه خدا بايد از تمام كارهايى كه موجب وهن مذهب است اجتناب ورزند؛ مانند :‌ الف) بازگشت از مسجدالحرام و مسجدالنّبى و صفوف جماعت، هنگام اذان يا نزديك اذان.‌ ب) پرداختن به خريد و فروش در بازارها و خيابانها، يا بازگشتن با اجناس خريدارى شده به سمت كاروانها در چنان ساعاتى؛ بلكه اين كارها را كنار بگذارند، و به جماعت بپيوندند. ‌ ج) اجتماع پشت ديوار بقيع براى زيارت قبور معصومين :، هنگام نماز جماعت. ‌ د) پوشيدن لباسهاى نامناسب كه مايه وهن در انظار عموم است. ‌ هـ ) برخورد خشونت‌آميز در سخن يا رفتار با ساير زوّار خانه خدا، يا ساكنان مكّه و مدينه. ‌ خلاصه پيروان مكتب اهل‌البيت : بايد چنان رفتار كنند كه همه احساس نمايند آنها به بركت پيروى از اهلبيت: از تربيت بالايى برخوردارند  ، و هيچ گونه بهانه‌اى به دست مخالفان ندهند كه اين كار اجر و ثواب حجّ آنها را انشاء الله مضاعف مى‌سازد. ‌

سعى صفا و مروه در طبقه بالا جايز نيست؛ مگر اين كه ازدحام به قدرى زياد باشد كه سعى در طبقه پايين مشقّت شديد داشته باشد.‌ 1. هنگام سعى صفاو مروه كافى است مقدارى از سربالايى صفا ومروه را طى كند، و لازم نيست به قسمت لخت كوه برسد، و پاى خود را به آن بچسباند. زيرا سربالايى مفروش در صفا و مروه جزء كوه است وسعى در زيرزمين صفا و مروه اشكالى ندارد.‌ 2. نشستن در حال سعى، براى رفع خستگى و مانند آن به هر مقدار مانعى ندارد؛ خواه در صفا باشد، يا در مروه، يا در ميان آن دو.‌

لازم نيست طواف در فاصله بين مقام ابراهيم و خانه كعبه باشد؛ بلكه در تمام مسجدالحرام طواف جايز است؛ (به خصوص هنگام ازدحام جمعيّت) ولى در صورت امكان بهتر است از فاصله مزبور تجاوز نكند.‌ 1. لازم نيست شانه چپ در تمام حالات محاذى كعبه باشد؛ بلكه همين اندازه كه مطابق معمول همه مردم، خانه كعبه را دور بزند كافى است.‌  2. هرگاه جمعيّت طواف كننده به قدرى زياد باشد كه انسان را با فشار وبدون اختيار به پيش ببرد، ضررى براى طواف ندارد، و همين اندازه كه از آغاز نيّت مى‌كند كه براى طواف به ميان جمعيّت برود كافى است. هر چند مى‌داند فشار جمعيّت او را به جلو مى‌برد.‌  3. طواف در طبقه دوّم مسجدالحرام در مقام ضرورت اشكال ندارد. بنابراين، كسانى كه مجبور هستند از آنجا طواف كنند طوافشان صحيح است، و نايب گرفتن لازم نيست.‌  4. محلّ نماز طواف واجب، پشت مقام ابراهيم است؛ ولى اگر ازدحام جمعيّت زياد باشد، مى‌توان عقب‌تر نماز خواند. به خصوص، در مواقعى كه جمعيّت طواف كننده به قدرى زياد است كه به پشت مقام ابراهيم مى‌رسد، در اين صورت نبايد مزاحم طواف كنندگان شد، و اصرار بر خواندن نماز در پشت مقام داشت، و كارهايى كه بعضى از عوام انجام مى‌دهند، و دستها را زنجير مى‌كنند، و مزاحم طواف كنندگان مى‌شوند، صحيح نيست؛ امّا نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد مى‌توان خواند. ‌  5. خواندن نماز طواف به جماعت اشكال دارد، حتّى به عنوان احتياط، و افراد بايد حمد و سوره را به قدر امكان اصلاح كنند، و خودشان بخوانند.‌  6.اگر كسى پس از مراجعه به وطن متوجّه شود طواف يا نماز طواف وى باطل بوده است، ترك محرّمات لازم نيست، اگر طواف نساء را درست انجام نداده باشد بايد از رابطه با همسر بپرهيزد تا كسى به نيابت از او طواف نساء به جا آورد.‌ 7.نشستن در حال طواف واجب، براى رفع خستگى مانعى ندارد؛ ولى احتياط آن است كه موالات عرفى به هم نخورد، يعنى فاصله زياد نشود؛‌ 8. بهتر است هنگام ازدحام جمعيّت، طواف متسحبى را ترك كرد، ومحلّ طواف را براى كسانى كه طواف واجب مى‌كنند آزاد گذاشت.‌

استفاده از ماشينهاى سرپوشيده در حال احرام در شبها، يا بين‌الطّلوعين، يا روزهاى كاملا ابرى، كه سايبان تأثيرى براى حفظ از آفتاب وباران ندارد، جايز است، همچنان كه سوار ماشين سر پوشيده شدن در حال احرام در داخل شهر مكّه مانعى ندارد (خواه در روز باشد، يا در شب)، ولى بهتر است در آن قسمت كه از حرم بيرون است (يعنى آن طرف كه از مسجد تنعيم فراتر مى‌رود) احتياط كند، امّا با توجّه به اين كه قسمتهاى بعدازتنعيم هم جزء شهر مكّه است، احتياط مذكور واجب نيست.‌ 1 . اگر بدون اختيار چشم مُحرم به آينه بيفتد، اشكالى ندارد، و بهتر است كه در ايّام احرام حج يا عمره، در اطاق‌هايى كه افراد مُحرم سكونت دارند، و همچنين در مسير رفت و آمد آنها، مانند داخل آسانسورها، روى آينه‌ها چيزى بيندازند، كه نگاه غير اختيارى نيز به آن نيفتد.‌ 2 . احتياط واجب آن است كه مُحرم حشرات (مانند پشه، زنبور، مگس، ملخ و امثال آن را) نكشد؛ چه روى بدن يا لباس او باشد، يا جاى ديگر، و نيز هيچ جنبنده‌اى را به قتل نرساند، مگر اين كه مايه آزار او شود، يا حيوان موذى و خطرناكى باشد؛ (مانند مار و عقرب). و اگر عمدآ آنها را بكشدكفّاره دارد،وكفّاره آن مقدارى غذا است؛ (مثلا يك نان به فقير بدهد)، بنابراين بايد موقع راه رفتن مواظب ملخها و مورچه‌ها و مانند آن باشد.‌  3 . رنگ كردن مو و امثال آن اشكالى ندارد مشروط بر اينكه قصدش زينت در حال حج نباشد.‌  4 . ژل ضدّ عفونى اگر معطّر نباشد مانعى ندارد.‌  5 .پوشیدن دستكش برای زنی که محرم است جايز نيست، هر چند دوخته نباشد.  همچنین استفاده از دستكش شفاف براى زنان مُحرم، اشكال دارد، ولى كفّاره ندارد.‌

احرام بستن از تمام آنچه امروز جزء مسجد شجره است جايز مى‌باشد، حتّى از كنار مسجد شجره نيز مى‌توان احرام بست. همچنين تمام آنچه امروز جزء مسجدالحرام و مسجدالنّبى شده حكم آن را دارد.1. ميقات براى احرام حجّ تمتّع مكّه است، و از هر جاى مكّه باشد كافى است، و فرقى ميان مكّه قديم و جديد نيست؛ حتّى از محلّاتى از مكّه كه امروز به طرف منى گسترش يافته مى‌توان احرام بست؛ امّا احتياط واجب آن است كه از نقاطى از شهر مكّه كه از مسجد تنعيم   دورتر، است يعنى از محدوده حرم بيرون مى‌باشد، احرام نبندد؛ و بهتر از همه جا مسجدالحرام است. 2.چهار لبّيك واجب است و لبّيك پنجم واجب نيست، ولى چنانچه بگويد ضررى به احرام نمى‌زند.

. استطاعت براى حج علاوه بر داشتن هزينه رفت و برگشت، داشتن ضروريّات زندگى و آنچه در گذران زندگى به آن نياز دارد شرط است؛ مثل خانه مسكونى (ملكى يا اجاره‌اى)، اثاث خانه، وسيله سوارى و مانند آن؛ البتّه در حدّى كه مناسب شأن او باشد و چنانچه عين آنها را ندارد پول يا معادل قيمت آن را داشته باشد.‌ 2. هرگاه مهریه حداقلّ به مقدار هزينه‌هاى حج باشد و مطالبه آن از شوهر مشكل خاصّى براى زن ايجاد نكند مستطيع محسوب مى‌شود و بايد براى دريافت آن وثبت نام حج اقدام كند.‌ 3. روحانيّون كاروانها، خدمه، كاركنان بعثه‌ها، كارمندان بانكها، پزشكان، پرستاران، و تمام كسانى كه به هر عنوان به حج دعوت مى‌شوند مى‌توانند قصد حجّ واجب كنند؛ هر چند مستطيع نباشند، و همين دعوت سبب استطاعت آنها مى‌شود، و حجّ ديگرى بر آنها واجب نيست.‌  4. هرگاه حج بر كسى مستقر نشده باشد واكنون كه نوبتش رسيده به علّت بدهى و مشكلات مالى قادر بر رفتن به حج نيست، مى‌تواند فيش خود را مطابق قوانين حكومت اسلامى به ديگرى واگذار كند.‌

اگر مالى از خود نگذاشته، بر شما واجب نيست براى او حج بجا آوريد. و اگر خودتان مايل باشيد، مى‌توانيد كسى را در آنجا نايب بگيريد كه براى او حج بجا آورد، و هر كدام بايد يك قربانى ذبح كنيد.‌

هرگاه صاحب فيش، حجّ واجبش را انجام داده باشد، و یا مستطيع نباشد، و حج بر او مستقر نشده باشد و اکنون که نوبتش رسیده به علّت بدهی و مشکلات مالی قادر بر رفتن به حج نیست، می تواند فیش خود را مطابق مقررات حکومت اسلامی به دیگری واگذار کند.‌