راستى او بزرگ است!
فهرست موضوعات
جستجو 

 

امام(علیه السلام) در پایان این خطبه در واقع یک جمع بندى کلى بیان مى کند و همه موجودات زمین و آسمان و انواع پرندگان و ابر و باد را سر بر فرمان او مى شمرد و مى فرماید: «بزرگ و جاویدان است خداوندى که همه کسانى که در آسمانها و زمین اند از روى اختیار یا اجبار در برابرش سجده مى کنند و صورت و جبین را براى او بر خاک مى سایند و طوق عبادت او را در سلامت و ضعف به گردن مى نهند و زمام اختیار خویش را از روى ترس و بیم به او مى سپارند»; (فَتَبَارَکَ(1) اللهُ الَّذِی یَسْجُدُ لَهُ (مَنْ فِى السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً)(2)، وَ یُعَفِّرُ(3) لَهُ خَدّاً(4) وَ وَجْهاً، وَ یُلْقِی إِلَیْهِ بِالطَّاعَةِ سِلْماً وَ ضَعْفاً، وَ یُعْطِی لَهُ الْقِیَادَ رَهْبَةً وَ خَوْفاً!).

سجود در اینجا ممکن است اشاره به خضوع ارادى در برابر ذات پاک پروردگار باشد، چون فاعل آن، صاحبان عقل اند که از کلمه «مَنْ» فهمیده مى شود. این احتمال نیز داده شده که منظور هم سجده ارادى تشریعى باشد و هم تکوینى، بنابراین که واژه «مَنْ» در اینجا شامل صاحبان عقل و غیر آنها هر دو باشد (و به اصطلاح جنبه تغلیب داشته باشد).

تعبیر «طَوْعاً وَکَرْهاً» مى تواند اشاره به همین معنا باشد، زیرا آنها سجود تشریعى دارند از روى اراده است و آنها که سجده تکوینى مى کنند از روى اراده نیست و مى تواند اشاره به این باشد که گروهى در حال اختیار در پیشگاه او سر به سجده مى نهند و گروهى به هنگام گرفتاریها و مشکلات، آن گونه که در قرآن مجید آمده است: «(فَإِذَا رَکِبُوا فِى الْفُلْکِ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ); هنگامى که مشرکان بر کشتى سوار مى شوند (در برابر طوفانها و امواج کوه پیکر دریا قرار مى گیرند) خدا را با اخلاص و خالى از هر گونه آلودگى به شرک مى خوانند ولى هنگامى که خدا آنان را به خشکى مى رساند و نجات مى دهد باز مشرک مى شوند».(5)

جمله «یُعَفِّرُ لَهُ...» اگر به معناى حقیقى آن تفسیر شود، اشاره به سجده معمولى است که انسان پیشانى بر خاک مى نهد و اگر به معناى مجازى تفسیر شود هرگونه خضوع تشریعى و تکوینى را شامل مى گردد.

همچنین جمله «یُلْقِی إِلَیْهِ بِالطَّاعَةِ...» نیز ناظر به همین معناست که گروهى از عقلا از روى میل و اختیار و احساس ضعف و ناتوانى سر بر فرمان او مى نهند و اما موجودات غیر عاقل بى اختیار تسلیم قوانین آفرینش اند.

جمله «یُعْطِی لَهُ الْقِیَادَ...» اشاره به مرحله اى فراتر از مرحله اطاعت است، زیرا در اطاعت انسان فرمان مولا را مى شنود و به پا مى خیزد و آن را انجام مى دهد; ولى در «قیاد» خود را تسلیم او مى کند و مولا او را مى برد «هر جا که خاطر خواه اوست».

بعضى از لغویان در میان «رهبت» و «خوف» این فرق را گذاشته اند که «خوف» به معناى مطلق ترس است و «رهبت» ترسى است که با اضطراب و خویشتن دارى همراه باشد.

سپس امام(علیه السلام) بار دیگر به بخشى از مخلوقات شگفت انگیز خدا; یعنى پرندگان مى پردازد که به راستى از عجایب خلقت اند. نه تنها از این جهت که برخلاف جاذبه زمین به آسمان پرواز مى کنند و با سرعت عجیب و فوق العاده اى به هر سو مى روند، بلکه ساختمان آنها از جهات مختلف ـ که در پایان این بحث به بخشى از آن اشاره مى شود ـ جنبه استثنایى دارد. حضرت مى فرماید: «پرندگان مسخّر فرمان اویند»; (فَالطَّیْرُ مُسَخَّرَةٌ لاَِمْرِهِ).

این جمله برگرفته از آیه شریفه «(أَلَمْ یَرَوْا إِلَى الطَّیْرِ مُسَخَّرَات فِى جَوِّ السَّمَاءِ مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ اللهُ إِنَّ فِی ذلِکَ لاَیَات لِّقَوْم یُؤْمِنُونَ) ; آیا پرندگانى را که بر فراز آسمانها نگه داشته شده اند ندیدند؟ هیچ کس جز خدا آنها را نگاه نمى دارد، در این امر نشانه هایى (ازعظمت و قدرت خدا) وجود دارد براى کسانى که ایمان مى آورند (و آماده پذیرش حقّند)».(6)

آن گاه به شرح بیشترى درباره پرندگان پرداخته وبه چند نکته مهم اشاره مى کند و مى فرماید: «خداوند شماره پرها و نفسهاى آنها را احصا کرده، پاهاى بعضى را براى حرکت درون آب، محکم ساخته و پاى گروهى را براى خشکى و براى هر کدام غذاى مناسب و خاصّى مقدّر فرموده و اصناف آنها را شماره نموده (و هر یک را به شکل خاصّى آفریده است) این کلاغ است و آن عقاب، و این کبوتر است و آن شترمرغ. هر یک را به نامى فرا خوانده و روزى اش را برعهده گرفته است»; (أَحْصَى عَدَدَ الرِّیشِ(7) مِنْهَا وَ النَّفَسَ، وَ أَرْسَى(8) قَوَائِمَهَا عَلَى النَّدَى(9) وَ الْیَبَسِ; وَ قَدَّرَ أَقْوَاتَهَا، وَ أَحْصَى أَجْنَاسَهَا. فَهذَا غُرَابٌ وَ هذا عُقَابٌ. وَ هذَا حَمَامٌ وَ هذَا نَعَامٌ; دَعَا کُلَّ طَائِر بِاسْمِهِ، وَ کَفَلَ لَهُ بِرِزْقِهِ).

امام(علیه السلام) در این عبارات به نکات زیبایى اشاره مى کند. پرهاى پرندگان از شگفت انگیزترین بخشهاى آنهاست; هر کدام شبیه نهال زیبایى است که ریشه اش در گوشت بدن او به طور سطحى فرو رفته و شاخ و برگها به صورت منظم از آن روییده و با چینش مخصوص در اطراف سر، گلو، بالها و سینه ها روى هم قرار گرفته است و هر یک از آنها که بیفتد نهال دیگرى به جاى آن مى روید. لطافت آن عجیب و رنگ آمیزى آن عجیب تر است.

سپس به پاهاى آنها اشاره مى کند که بعضى براى خشکى ساخته شده، کوتاه و محکم و بعضى براى استفاده در کنار دریاها و نهرها، بلند و کشیده که با گردن بلندى همراه است و به حیوان اجازه مى دهد غذاى خود را از درون آب بگیرد.

آن گاه به مواد غذایى آنها اشاره مى کند که براى هر یک سهمى از دانه هاى غذایى و غیر آن قائل شده است و جالب اینکه هیچ یک از پرندگان دندانى براى خرد کردن این دانه ها ندارند. در عوض معده اى به آنها داده (که در عربى به آن «قانصه» مى گویند) بسیار پر حرارت و داغ که با ترشحات مناسب دانه ها را نرم و قابل جذب مى کند و چون به جهت وجود دشمنان مختلف، وقت زیادى براى برچیدن دانه ندارد، خداوند عضو دیگرى به آنها داده به نام چینه دان (که در عربى به آن «حوصله» مى گویند) و مانند کیسه اى است براى جمع آورى سریع دانه ها تا به هنگام فرصت به طور تدریجى به سنگدان منتقل کند و آن را هضم و جذب نماید.

آن گاه به انواع گوناگون و کاملا متفاوت پرندگان اشاره مى کند که هر یک ساختمانى مخصوص خود و برنامه هاى ویژه اى در زندگى دارند; از کلاغها گرفته تا عقابها و از کبوترها تا شترمرغها و عجایب آفرینش در آنها به قدرى زیاد است که انسان را مبهوت مى کند. بزرگ است خداوندى که این همه موجودات را به صورتهاى مختلف آفریده است.

شاید جمله «دَعَا کُلَّ طَائِر بِاسْمِهِ» اشاره به همین موضوع باشد که هر یک از پرندگان را با ویژگى هایى که اراده کرده آفریده است و در واقع این دعوت تکوینى است با مجموعه ویژگى هایى که از آن تعبیر به اسم شده و شبیه تعبیرى است که قرآن مجید در مورد آفرینش همه موجودات دارد: «(إِنَّمَآ أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ); فرمان ا و چنین است که هر گاه چیزى را اراده کند تنها به آن مى گوید موجود باش آن نیز بى درنگ موجود مى شود».(10)

امام(علیه السلام) پایان خطبه را به آفرینش ابرهایى اختصاص مى دهد که آب، سرچشمه اصلى حیات همه موجودات، از آن فرو مى ریزد، مى فرماید: «ابرهاى سنگین (و پر آب) ایجاد کرد و بارانهاى پر پشت و پى در پى از آن فرو فرستاد. سهم هر مکانى را مشخص ساخت و با آن زمینهاى خشک را آبیارى نمود و گیاهان را بعد از خشکسالى رویانید»; (وَ أَنْشَأَ (السَّحَابَ الثِّقَالَ)(11) فَأَهْطَلَ(12) دِیَمَهَا(13)، وَ عَدَّدَ قِسَمَهَا. فَبَلَّ الاَْرْضَ بَعْدَ جُفُوفِهَا وَ أَخْرَجَ نَبْتَهَا بَعْدَ جُدُوبِهَا(14)).

مى دانیم ابرها اقسام مختلفى دارند نوعى ابرهاى پوششى هستند که تقریباً هیچ آبى ندارند و ابرهایى که آب مختصرى با خود حمل مى کنند. قسم سوم ابرهاى فشرده پرآبى است که رطوبت زیادى با خود دارند و گویى دریاهایى معلق بر فراز آسمان اند و معمولا در طبقات پایین جوّ قرار مى گیرند و قرآن از آنها به «سحاب ثقال» تعبیر کرده است، مى فرماید: «(وَهُوَ الَّذِى یُرْسِلُ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَىْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالا سُقْنَاهُ لِبَلَد مَّیِّت فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ); او کسى است که بادها را بشارت دهنده در پیشاپیش (باران) رحمتش مى فرستد تا ابرهاى سنگین بار را (بر دوش) کشند (سپس) ما آنها را به سوى زمینهاى مرده مى فرستیم و به وسیله آنها آب (حیات بخش) را نازل مى کنیم و با آن از هرگونه میوه اى (از خاک تیره) بیرون مى آوریم».(15)

 

 


1. «تبارک» از ریشه «برکت» در اصل از «برک» بر وزن «برگ» به معناى سینه شتر گرفته شده و از آنجا که شتران به هنگام ثابت ماندن در جایى سینه خود را به زمین مى چسبانند این ماده به معناى ثبوت و دوام و استقرار چیزى به کار مى رود و به آبگیر از آن جهت «بِرکه» مى گویند که آب مدتى در آن ثابت مى ماند و مبارک به چیزى مى گویند که خیر آن باقى و ثابت باشد، بنابراین «تبارک» هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود به معناى پربرکت و جاوید است.

2. رعد، آیه 15 .

3. «یعفّر» از ریشه «عَفْر» و «عَفَر» بر وزن «فقر» و سفر به معناى خاک گرفته شده است، بنابراین تعفیر به معناى خاک مالیدن است.

4. «خدّ» در اصل به معناى شکاف است. سپس به فرورفتگى بین گونه ها و بینى و به خود گونه و دو طرف صورت اطلاق شده و در اینجا به معناى دو طرف صورت است.

5. عنکبوت، آیه 65.

6. نحل، آیه 79.

7. «ریش» به معناى پرهاى پرندگان است و چون پرهاى آنها غالباً زینتى است به لباس هاى زینتى نیز «ریش» اطلاق مى شود.

8. «ارسى» از ماده «رسو» بر وزن «رسم» به معناى ثابت و پابرجا بودن گرفته شده و ارسى به معناى پابرجا ساختن است.

9. «ندى» و «نداوت» به معناى رطوبت است.

10. یس، آیه 82.

11. رعد، آیه 12 .

12. «اهطل» از ریشه «هطل» بر وزن «حتم» به معناى پى در پى باریدن است.

13. «دیم» جمع «دَیْمه» بر وزن «بیمه» به معناى باران پردوام و خالى از رعد و برق است.

14. «جدوب» و «جدب» بر وزن «جمع» به معناى خشکى ناشى از عدم نزول باران است.

15. اعراف، آیه 57.

 

 

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای