اهمیّت اداى امانت
فهرست موضوعات
جستجو 
امام(علیه السلام) در بخش سوم خطبه ـ بعد از بیان اهمیّت نماز و زکات ـ مسئله بسیار مهم دیگرى را طرح مى کند که مسئله «اداى امانت» است. همان موضوعى که اگر انجام نشود همه برنامه ها ابتر و بى نتیجه خواهد بود، مى فرماید: «سپس (خداوند) اداى امانت (را بر عهده انسان ها گذارد) به راستى آن کس که از اهل آن نیست، ناامید و ناکام خواهد شد»; (ثُمَّ أَدَاءَ الاَْمَانَةِ، فَقَدْ خَابَ مَنْ لَیْسَ مِنْ أَهْلِهَا).

در اینکه منظور از اداى امانت در اینجا چیست؟ بعضى از شارحان براى آن محدودیت قائل شده و آن را به معناى ولایت و امامت، یا مانند آن دانسته اند، در حالى که قرار گرفتن اداى امانت بعد از نماز و روزه، نشان مى دهد که مفهوم عامّى از آن اراده شده است، زیرا اداى امانت پایه همه فعالیتهاى مثبت اجتماعى است که اگر خیانت در امانتها راه یابد، اعتماد همگان متزلزل مى شود، همکارى اجتماعى از میان مى رود و محیطى مملوّ از سوء ظن و فساد و نابسامانى به وجود مى آید، لذا در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «إنّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً إلاّ بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ أداءِ الاَْمانَةِ إِلَى الْبِرِّ وَ الْفاجِرِ; خداوند متعال هیچ پیامبرى را مبعوث نکرد مگر اینکه راستگویى و اداى امانت به خوبى و بدان، جزو برنامه هاى او بود».(1)

در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «الأَمانَةُ تَجْلِبُ الْغِنى وَ الْخِیانَةُ تَجْلِبُ الْفَقْرَ; امانت بى نیازى و ثروتمندى مى آورد و خیانت فقر و نادارى».(2)

شایسته است توجه شود که امانت دو معنا دارد; معنایى خاص که شامل امانتهاى مالى مردم مى شود که نزد یکدیگر مى سپارند و حفظ آن از اوجب واجبات است و دیگر معناى عام که شامل هر گونه موهبت و مسئولیت الهى مى شود. به این ترتیب عمر ما، فرزندان ما، کشور ما، مقامات اجتماعى و حکومتهاى الهى همه، اماناتى است که به ما سپرده شده و باید در آن خیانت نشود.

این مفهوم عام هم شامل امانتهاى مادى مردمى و هم امانتهاى الهى و معنوى مى شود و حفظ همه آنها از ارکان دین است که امام بعد از بیان نماز و زکات به آن پرداخته است.

جمله هاى بعد از آن به خوبى نشان مى دهد که هدف از ذکر امانت در اینجا، همان مفهوم عام است، چون در تعقیب این جمله، امام مى فرماید: «این امانت بر آسمانهاى برافراشته و زمینهاى گسترده و کوههاى مرتفع که از آنها طولانى تر و عریض تر و برتر و بزرگ تر پیدا نمى شود، عرضه شد (ولى آنها قدرت تحمّل آن را نداشتند و آن را نپذیرفتند)»; (إِنَّهَا عُرِضَتْ عَلَى السَّماوَاتِ الْمَبْنِیَّةِ(3)، وَ الاَْرَضِینَ المَدْحُوَّةِ(4)، وَ الْجِبَالِ ذَاتِ الطُّوْلِ الْمَنْصُوبَةِ، فَلاَ أَطْوَلَ وَ لاَ أَعْرَضَ، وَ لاَ أَعْلَى وَ لاَ أَعْظَمَ مِنْهَا).

سپس مى افزاید: «و اگر بنا بود چیزى به واسطه طول و عرض و قوّت و قدرتى که دارد از پذیرش امانت امتناع ورزد، به یقین آسمان و زمین و کوهها امتناع مى کردند; ولى آنها (نه به جهت غرور و قدرت بلکه) از عقوبت الهى (به سبب عدم اداى حق آن) وحشت داشتند و آنچه را که موجودى ناتوان تر از آنها ـ یعنى انسان ـ از آن بى خبر بود درک کردند (آرى) انسان، ستمگر و نادان بود»; (وَ لَوِ امْتَنَعَ شَیْءٌ بِطُول أَوْ عَرْض أَوْ قُوَّة أَوْ عِزٍّ لاَمْتَنَعْنَ; وَ لکِنْ أَشْفَقْنَ مِنَ الْعُقُوبَةِ، وَ عَقَلْنَ مَا جَهِلَ مَنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُنَّ، وَ هُوَ الاِْنْسَانُ، (إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً)).

این کلام امام اشاره به همان چیزى است که در آیه 72 سوره احزاب آمده است که مى فرماید: «(إِنَّا عَرَضْنَا الاَْمَانَةَ عَلَى السَّماوَاتِ وَالاَْرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الاِْنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولا); ما امانت (تعهّد، تکلیف و ولایت الهى) را بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه داشتیم. آنها از حمل آن سر بر تافتند و از آن هراسیدند; اما انسان آن را بر دوش کشید; او بسیار ظالم و جاهل بود. (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت)».

این آیه شریفه مى گوید: «ما در آغاز امانت الهى را بر آسمان و زمین و کوه ها عرضه داشتیم; و آنها از بیم قبول مسئولیت، آن را نپذیرفتند; ولى انسان بار این امانت را بر دوش کشید و ظالم و جاهل بود».

 

 

1. الکافى، جلد 2، صفحه 104 .

2. بحارالانوار، جلد 72، صفحه 114 .

3. «مبنیّة» از ریشه «بناء» گرفته شده که مفهوم آن روشن است و چون وجود بناء در ساختار زمین و آسمان مطلب واضحى است، نیاز به بیان ندارد; براین اساس این واژه اشاره به مفهوم مهم ترى مى کند و آن بلندى و رفعت و عظمت بناست.

4. «مدحوّه» از ریشه «دحو» بر وزن «محو» به معناى گستردن گرفته شده است و منظور از «دحوالارض» این است که در آغاز ـ همان گونه که علم زمین شناسى نیز تأکید مى کند ـ تمام سطح زمین را آبهاى حاصل از باران هاى سیلابى نخستین فراگرفته بود; این آبها تدریجاً در گودال زمین جاى گرفتند و خشکى ها از زیر آب سر برآورد و زمین آماده سکونت انسان ها شد.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای