2 ـ عالم ذر در روایات اسلامى
فهرست موضوعات
جستجو 


روایات فراوانى در منابع مختلف اسلامى در کتب شیعه و اهل تسنن در زمینه «عالم ذرّ» نقل شده است که: در بدو نظر به صورت یک روایت متواتر تصور مى شود.
مثلاً در تفسیر «برهان» بیش از 35 روایت و در تفسیر «نور الثقلین» 30 روایت در ذیل آیات فوق نقل شده که قسمتى از آن مشترک و قسمتى متفاوت است و با توجه به تفاوت آنها، شاید مجموعاً از 40 روایت نیز متجاوز باشد.(1)
ولى اگر درست روایات را گروه بندى و تجزیه و تحلیل کنیم و اسناد و محتواى آنها را بررسى نمائیم، خواهیم دید نمى توان روى آنها به عنوان یک روایت معتبر، چه رسد به عنوان یک روایت متواتر، تکیه کرد (دقت کنید).
بسیارى از این روایات از «زراره»، تعدادى از «صالح بن سهل»، تعدادى از «ابوبصیر»، تعدادى از «جابر» و تعدادى از «عبداللّه بن سنان» مى باشد، روشن است هر گاه شخص واحد روایات متعددى به یک مضمون نقل کند، همه در حکم یک روایت محسوب مى شود.
با توجه به این موضوع تعداد روایات فوق از آن عدد کثیرى که در ابتداء به نظر مى رسد تنزل مى نماید و شاید از 10 الى 20 روایت تجاوز نکند. این از نظر سند.
اما از نظر مضمون و دلالت، مفاهیم آنها کاملاً با هم مختلف است:
بعضى موافق تفسیر اول;
بعضى موافق تفسیر دوم.
و بعضى با هیچ کدام سازگار نیست، مثلاً روایاتى را که «زرارة» نقل کرده و تحت شماره 3 و 4 و 8 و 11 و 28 و 29 در تفسیر «برهان» ذیل آیات مورد بحث آمده، موافق تفسیر اول است و آنچه در روایات «عبداللّه بن سنان» که تحت شماره 7 و 12 در همان تفسیر «برهان» ذکر شده، اشاره به تفسیر دوم مى کند.
بعضى از این روایات، مبهم و پاره اى از آنها تعبیراتى دارد که جز به صورت کنایه و به اصطلاح در شکل سمبولیک، مفهوم نیست، مانند روایت 18 و 23 که از «ابوسعید خُدْرى» و «عبداللّه کلبى» در همان تفسیر نقل شده است:
در پاره اى از روایات مزبور، تنها اشاره به ارواح بنى آدم شده (مانند روایت مفضل که تحت شماره 20 ذکر شده است).
به علاوه، روایات فوق بعضى داراى سند معتبر و بعضى فاقد سند مى باشند.
بنابراین، و با توجه به متعارض بودن روایات فوق، نمى توانیم روى آنها به عنوان یک مدرک معتبر تکیه کنیم و یا لااقل همان گونه که بزرگان علماء در این قبیل موارد، مى گویند، علم و فهم این روایات را باید به صاحبان آنها واگذاریم و از هر گونه قضاوت پیرامون آنها خوددارى کنیم.
در این صورت مائیم و متن آیاتى که در قرآن آمده است و همان گونه که گفتیم، تفسیر دوم با آیات سازگارتر است.
و اگر روش بحث تفسیرى ما اجازه مى داد، همه گروه هاى این روایات را به طور مشروح ذکر و مورد بررسى قرار مى دادیم تا آنچه در بالا ذکر کردیم آشکارتر گردد ولى علاقمندان مى توانند به تفسیر «نور الثقلین»، «برهان» و «بحار الانوار»(2) مراجعه کرده و بر اساس بحث فوق به گروه بندى و بررسى اسناد و محتواى آنها بپردازند.
 


* * *


1 ـ تفسیر «برهان»، جلد 2، صفحات 605 تا 615، بنیاد بعثت تهران، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «نور الثقلین»، جلد 2، صفحات 92 تا 101، احادیث 336 تا 366، مؤسسه اسماعیلیان، طبع چهارم، 1412 هـ ق (مطابق با: مطبعه علمیه قم، چاپ دوم، بیتا).
2 ـ «بحار الانوار»، جلد 5، صفحه 225 به بعد، باب 10: باب الطّینَةِ وَ الْمِیثاقِ.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای