خیانت و سرچشمه آن
فهرست موضوعات
جستجو 


در نخستین آیه، خداوند روى سخن را به مؤمنان کرده مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید، به خدا و پیامبر خیانت نکنید» (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتَخُونُوا اللّهَ وَ الرَّسُولَ).
خیانت به خدا و پیامبر آن است که اسرار نظامى مسلمانان را در اختیار دیگران بگذارند.
یا دشمنان را در مبارزه خود تقویت کنند.
و یا به طور کلّى واجبات و محرمات و برنامه هاى الهى را پشت سر بیفکنند، بدین جهت از «ابن عباس» نقل شده: هر کس چیزى از برنامه هاى اسلامى را ترک کند یک نوع خیانت نسبت به خدا و پیامبر مرتکب شده است.(1)
آنگاه مى افزاید: «در امانات خود نیز خیانت نکنید» (وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ).(2)
«خِیانَت» در اصل، به معناى خوددارى از پرداخت حقى است که انسان پرداختن آن را تعهد کرده و آن ضد «امانت» است.
«امانت» گر چه معمولاً به امانت هاى مالى گفته مى شود، ولى در منطق قرآن مفهوم وسیعى دارد که تمام شئون زندگى اجتماعى، سیاسى و اخلاقى را در بر مى گیرد، لذا در حدیث وارد شده: أَلْمَجالِسُ بِالأَمانَةِ: «گفتگوهائى که در جلسات خصوصى مى شود امانت است».(3)
و در حدیث دیگرى مى خوانیم: إِذا حَدَّثَ الرَّجُلُ بِحَدِیْث ثُمَّ الْتَفَتَ فَهُوَ أَمانَةٌ: «هنگامى که کسى براى دیگرى سخنى نقل کند سپس به اطراف خود بنگرد (که آیا کسى آن را شنید یا نه) این سخن امانت است».(4)
روى این جهت آب و خاک اسلام در دست مسلمانان امانت الهى است، فرزندان آنها امانت هستند، و از همه بالاتر قرآن مجید و تعلیماتش امانت بزرگ پروردگار محسوب مى شود.
بعضى گفته اند: امانت خدا آئین اوست، امانت پیامبر سنت اوست و امانت مؤمنان اموال و اسرار آنها مى باشد، ولى امانت در آیه فوق همه را شامل مى شود.
به هر حال، خیانت در امانت از منفورترین اعمال و از زشت ترین گناهان است، کسى که در امانت خیانت مى کند در حقیقت منافق است، چنان که در حدیث از پیامبر نقل شده: آیَةُ الْمُنافِقِ ثَلاثٌ: إِذا حَدَّثَ کَذَبَ، وَ إِذا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَ إِذَا ائْتُمِنَ خانَ، وَ إنْ صامَ وَ صَلّى وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ:
«نشانه منافق سه چیز است: هنگام سخن دروغ مى گوید، به هنگامى که وعده مى دهد تخلف مى کند و به هنگامى که امانتى نزد او بگذارند خیانت مى نماید، چنین کسى منافق است هر چند روزه بگیرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند».(5)
اصولاً ترک خیانت، در امانت، از وظائف و حقوق انسانى است، یعنى حتى اگر صاحب امانت مسلمان هم نباشد، نمى توان در امانت او خیانت کرد.
و در پایان آیه مى گوید: ممکن است از روى اشتباه و بى اطلاعى چیزى را که خیانت است مرتکب شوید ولى هرگز «آگاهانه اقدام به چنین کارى نکنید» (وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ).
البته اعمالى همچون اعمال «ابولبابه» مصداق جهل و اشتباه نیست، چرا که عشق و علاقه به مال و فرزند و حفظ منافع شخصى، گاهى در یک لحظه حساس چشم و گوش انسان را مى بندد و مرتکب خیانت به خدا و پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى شود این در حقیقت خیانت آگاهانه است.
ولى مهم این است که: انسان زود همچون «ابولبابه» بیدار شود و گذشته را جبران کند.


* * *

در آیه بعد، به مسلمانان هشدار مى دهد مواظب باشند علاقه به امور مادّى و منافع زودگذر شخصى پرده بر چشم و گوش آنها نیفکند و مرتکب خیانت هائى شوند که سرنوشت جامعه آنها را به خطر مى افکند مى گوید: «بدانید اموال و اولاد شما وسیله آزمایش و امتحان شما هستند» (وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ).
«فِتْنَة» ـ همان طور که سابقاً هم اشاره کردیم ـ در این گونه موارد به معناى وسیله آزمایش است و در حقیقت مهم ترین وسیله آزمون ایمان و کفر، شخصیت و فقدان شخصیت، و میزان ارزش انسانى اشخاص، همین دو موضوع است.
چگونگى به دست آوردن اموال، چگونگى خرج کردن آنها، طرز نگاهدارى آن، و میزان دلبستگى و علاقه به آن، همگى میدان هاى آزمایش بشر است.
بسیارند کسانى که از نظر عبادات معمولى و تظاهر به دین و مذهب، و حتى گاهى از نظر انجام مستحبات، بسیار سخت گیرند و وفا دارند، اما به هنگامى که پاى یک مسأله مالى به میان مى آید، همه چیز کنار مى رود و تمام قوانین الهى، مسائل انسانى، و حق و عدالت، به دست فراموشى سپرده مى شود.
در مورد فرزندان، که میوه هاى قلب انسان و شکوفه هاى حیات او هستند نیز غالباً چنین است.
بسیارى از کسانى که به ظاهر پاى بند به امور دینى، مسائل انسانى و اخلاقى هستند را مى بینیم به هنگامى که پاى فرزندشان به میان مى آید گوئى پرده اى بر افکارشان مى افتد و همه این مسائل را فراموش مى کنند، عشق به فرزند سبب مى شود حرام را حلال، و حلال را حرام بشمرند و براى تأمین آینده خیالى او، تن به هر کارى بدهند و هر حقى را زیر پا بگذارند.
باید خود را در این دو میدان بزرگ امتحان، به خدا بسپاریم و به هوش باشیم که بسیار کسان، در این دو میدان لغزیدند، سقوط کردند و نفرین ابدى را براى خود فراهم ساختند.
باید اگر یک روز لغزشى از ما سر زد «ابولبابه»وار، در مقام جبران لغزش برآئیم و حتى اموالى که سبب چنین لغزشى شده است در این راه فدا کنیم.
و در پایان آیه به آنها که از این دو میدان امتحان، پیروز بیرون مى آیند بشارت مى دهد که: «پاداش بزرگ نزد پروردگار است» (وَ أَنَّ اللّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظیمٌ).
هر قدر عشق به فرزند بزرگ جلوه کند، و هر اندازه اموالى که مورد نظر است زیاد و مهم و جالب باشد، باز اجر و پاداش پروردگار از آنها برتر، عالى تر و بزرگ تر است.
در اینجا سؤالاتى است از قبیل این که: چرا خداوند با آن احاطه علمى که دارد مردم را آزمایش مى کند؟
و این که چرا آزمایش خدا عمومى است و حتى پیامبران را شامل مى شود؟
و این که مواد آزمایش الهى و راه پیروزى در آنها چیست؟
پاسخ همه این سئوالات را در جلد اول تفسیر «نمونه»، ذیل آیات 155 ـ 157 سوره «بقره» بیان کرده ایم.


* * *


1 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیات مورد بحث ـ تفسیر «طبرى»، ذیل آیات مورد بحث.
2 ـ «تَخُونُوا» در اصل «لاتَخُونُوا» است که «لا» به قرینه جمله سابق حذف گردیده است.
3 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 660، دار الکتب الاسلامیة ـ «وسائل الشیعه»، جلد 12، صفحه 104، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 72، صفحات 465 و 467.
4 ـ «شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید»، جلد 18، صفحه 177، کتابخانه آیت اللّه مرعشى نجفى،
1404 هـ ق ـ «سنن ترمذى»، جلد 3، صفحه 230، دار الفکر بیروت، طبع دوم، 1403 هـ ق ـ «سنن کبراى بیهقى»، جلد 10، صفحه 247، دار الفکر بیروت ـ «کنز العمال» متقى هندى، جلد 9، صفحه 136، مؤسسة الرسالة بیروت.
5 ـ «کافى»، جلد 2، صفحه 290، دار الکتب الاسلامیة ـ «وسائل الشیعه»، جلد 15، صفحات 339 و 340، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 69، صفحات 106، 108، 206 و 207.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای