تجاوزکاران پیمان شکن!
فهرست موضوعات
جستجو 


همان گونه که در آیات قبل دیدیم، اسلام پیمان هاى مشرکان و بت پرستان را ـ مگر گروه خاصى ـ لغو کرد، تنها چهار ماه به آنها مهلت داد تا تصمیم خود را بگیرند. در آیات مورد بحث دلیل و علت این کار را بیان مى کند، نخست به صورت استفهام انکارى مى فرماید:
«چگونه ممکن است مشرکان عهد و پیمانى نزد خدا و نزد پیامبرش داشته باشند»؟! (کَیْفَ یَکُونُ لِلْمُشْرِکینَ عَهْدٌ عِنْدَ اللّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ).
یعنى، اینها با این اعمال، و این همه کارهاى خلافشان نباید انتظار داشته باشند که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به طور یک جانبه به پیمان هاى آنها وفادار باشد.
بعد بلافاصله یک گروه را که در اعمال خلاف و پیمان شکنى با سایر مشرکان شریک نبودند، استثناء کرده مى فرماید: «مگر کسانى که با آنها نزد مسجدالحرام پیمان بستید» (إِلاَّ الَّذینَ عاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ).
«این گروه مادام که به پیمانشان در برابر شما وفادار باشند شما هم وفادار بمانید» (فَمَا اسْتَقامُوا لَکُمْ فَاسْتَقیمُوا لَهُمْ).
«زیرا خداوند پرهیزکاران و آنها که از هر گونه پیمان شکنى اجتناب مىورزند دوست دارد» (إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقینَ).


* * *

در آیه بعد، همین موضوع با صراحت و تأکید بیشترى بیان شده است، و باز بصورت استفهام انکارى مى گوید: «چگونه ممکن است عهد و پیمان آنها را محترم شمرد در حالى که اگر آنها بر شما غالب شوند هیچ گاه نه مراعات خویشاوندى با شما را مى کنند و نه پیمان را»؟! (کَیْفَ وَ إِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لا یَرْقُبُوا فیکُمْ إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً).
«اِلّ» به معنى خویشاوندى است و بعضى آن را به معنى عهد و پیمان دانسته اند، در صورت اول، منظور این است که قریش اگر چه خویشاوند پیامبر(صلى الله علیه وآله) و گروهى از مسلمانان بودند، ولى هنگامى که خودشان کمترین اعتنائى به این موضوع نداشته باشند و احترام خویشاوندى را رعایت ننمایند، چگونه انتظار دارند پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مسلمانان در مورد آنها رعایت کنند؟!
و در صورت دوم، تأکیدى براى «ذِمَّةً» که آن هم به معنى عهد و پیمان است، محسوب مى شود.
«راغب» در کتاب «مفردات» ریشه این کلمه را از «اِلّ» به معنى درخشندگى مى داند، چه این که پیمان هاى محکم و خویشاوندى هاى نزدیک داراى درخشندگى خاصى هستند.
بعد از آن قرآن اضافه مى کند: هیچ گاه فریب سخنان دلنشین و الفاظ به ظاهر زیباى آنها را نخورید; زیرا: «آنها مى خواهند شما را با دهان خود راضى کنند، ولى دل هاى آنها از این موضوع ابا دارد» (یُرْضُونَکُمْ بِأَفْواهِهِمْ وَ تَأْبى قُلُوبُهُمْ).
دل هاى آنها از کینه، انتقام جوئى، قساوت، سنگدلى و بى اعتنائى به عهد و پیمان و رابطه خویشاوندى پر است، اگر چه با زبان خود اظهار دوستى و مودت کنند.
و در پایان آیه اشاره به ریشه اصلى این موضوع کرده، مى گوید: «و بیشتر آنها فاسق و فرمانبردار نیستند» (وَ أَکْثَرُهُمْ فاسِقُونَ).


* * *

پس از آن یکى از نشانه هاى فسق و نافرمانبردارى آنها را چنین توضیح مى دهد: «آنها آیات خدا را با بهاى کمى معامله کردند، و به خاطر منافع زود گذر مادى و ناچیز خود، مردم را از راه خدا باز داشتند» (اشْتَرَوْا بِآیاتِ اللّهِ ثَمَناً قَلیلاً فَصَدُّوا عَنْ سَبیلِهِ).
در روایتى چنین آمده: «ابوسفیان» غذائى ترتیب داد و جمعى از مردم را به مهمانى فرا خواند تا از این طریق عداوت آنها را در برابر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)برانگیزد.(1)
بعضى از مفسران، آیه فوق را اشاره به این داستان دانسته اند، ولى ظاهر این است که آیه مفهوم وسیعى دارد، این ماجرا و سایر ماجراهاى بت پرستان را شامل مى شود که براى حفظ منافع مادى و زودگذر خویش از آیات خدا چشم پوشیدند.
بعد از آن مى فرماید: «چه عمل بدى آنها انجام مى دادند» (إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ).
هم خود را از سعادت و هدایت و خوشبختى محروم مى ساختند، و هم سدّ راه دیگران مى شدند، و چه عملى از این بدتر که انسان هم بار گناه خویش را بر دوش کشد و هم بار گناه دیگران را.


* * *

در آخرین آیه مورد بحث، بار دیگر گفتار سابق را تأکید مى کند که: «این مشرکان اگر دستشان برسد، درباره هیچ فرد با ایمانى کمترین ملاحظه خویشاوندى و عهد و پیمان را نخواهند کرد» (لا یَرْقُبُونَ فی مُؤْمِن إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً).
«چرا که اینها اصولاً مردمى تجاوزکارند» (وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ).
نه تنها درباره شما، در مورد هر کس که توانائى داشته باشند دست به تجاوز مى زنند.
گر چه مضمون آیه فوق، بحثى را که در آیات گذشته آمده تأکید مى کند، ولى تفاوت و اضافه اى نسبت به آن دارد، و آن این که در آیات گذشته سخن از یاران پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مسلمانانى بود که در گرد او بودند.
ولى در این آیه سخن از هر فرد با ایمانى است، یعنى شما در نظر آنها خصوصیتى ندارید، بلکه هر کس که مؤمن باشد و پیرو آئین توحید، اینها با او سر دشمنى دارند، و ملاحظه هیچ چیز را نمى کنند، پس اینها در واقع دشمن ایمان و حقند.
این نظیر همان چیزى است که قرآن درباره بعضى اقوام پیشین مى گوید: وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ اِلاّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللّهِ الْعَزِیْزِ الْحَمِیْدِ: «آنها تنها به خاطر این مؤمنان را تحت شکنجه قرار مى دادند که به خداوند عزیز و حمید ایمان داشتند».(2)
 


* * *


1 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 21، صفحه 270 ـ تفاسیر «طبرى»، «قرطبى»، «بحر المحیط»، «فخر رازى»، «آلوسى» و دیگر تفاسیر، ذیل آیه مورد بحث ـ «درّ المنثور»،
جلد 3، صفحه 214، دار المعرفة، طبع اول، 1365 هـ ق.
2 ـ بروج، آیه 8.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای