2 ـ چه کسانى فرار کردند؟
فهرست موضوعات
جستجو 


شک نیست که در این میدان اکثریت قریب به اتفاق در آغاز کار فرار کردند، و باقیمانده را طبق روایت فوق ده نفر، و بعضى حتى چهار نفر، و بعضى حداکثر حدود یکصد نفر نوشته اند.
و از آنجا که طبق بعضى از روایات مشهور خلفاى نخستین نیز در جمع فرارکنندگان بودند، بعضى از مفسران اهل سنت سعى دارند این فرار را یک امر طبیعى معرفى کنند.
نویسنده «المنار» در اینجا مى گوید: «به هنگامى که رگبار تیرهاى دشمن متوجه مسلمین شد، گروهى که از «مکّه» به سپاه اسلام ملحق شده بودند، و در میان آنها منافقان، افراد ضعیف الایمان و جستجوگران غنیمت قرار داشتند فرار کردند، و پشت به میدان نمودند، باقیمانده لشکر «طبعاً» مضطرب و پریشان شد، آنها نیز طبق «عادت» و نه از روى ترس! پا به فرار گذاشتند، و این یک امر طبیعى است، که به هنگام فرار کردن یک گروه بقیه بدون توجه متزلزل مى شوند.
بنابراین، فرار آنها به معنى ترک یارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و رها کردن او در دست کفار نبود، که مستحق غضب و خشم خداوند شوند»!(1)
ما شرحى براى این سخن ذکر نمى کنیم و داورى آن را به خوانندگان واگذار مى کنیم.
ذکر این جمله نیز لازم است که در «صحیح بخارى» معتبرترین منابع اهل سنت، هنگامى که سخن از هزیمت و فرار مسلمین در این میدان به میان آورده، چنین نقل مى کند:
فَاِذا عُمَرُ بْنُ الخَطّابِ فِى النّاسِ، فَقُلْتُ ما شَأْنُ النّاسِ، قالَ أَمْرُ اللّهِ، ثُمَّ تَراجَعَ النّاسُ اِلى رَسُولُ اللّهِ...:
«ناگهان دیدم عمر بن خطاب در میان مردم بود، گفتم: مردم چه کردند؟ گفت: قضاى الهى بود!، سپس مردم به سوى پیامبر(صلى الله علیه وآله) بازگشتند».(2)
ولى اگر پیشداورى ها را کنار بگذاریم و قرآن را مورد توجه قرار دهیم مى بینیم که گروه بندى در میان فرارکنندگان قائل نشده است، بلکه همه را یکسان مذمت مى کند، که پا به فرار گذاشتند.
نمى دانیم چه تفاوتى بین جمله «ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرِیْنَ» که در آیات فوق خواندیم، و جمله دیگرى که در آیه 16 سوره «انفال» گذشت مى باشد، آنجا که مى گوید: وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذ دُبُرَهُ اِلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتال أَوْ مُتَحَیِّزاً اِلى فِئَة فَقَدْ باءَ بِغَضَب مِنَ اللّهِ:
«هر کس پشت به دشمن کند، به غضب پروردگار گرفتار خواهد شد، مگر کسى که به منظور حمله به دشمن و یا پیوستن به گروهى از سربازان تغییر مکان دهد».
بنابراین، اگر این دو آیه را در کنار هم قرار دهیم ثابت مى شود که مسلمانان در آن روز ـ مگر گروه کمى ـ مرتکب خطاى بزرگى شدند، منتها بعداً توبه کردند و بازگشتند.
 


* * *


1 ـ تفسیر «المنار»، جلد 10، صفحات 262، 263 و 265 ـ «صحیح بخارى»، جلد 4، صفحات 57 و 58، و جلد 5، صفحات 100 و 101، دار الفکر بیروت، از طبع دار الطباعة العامرة باستانبول، 1401 هـ ق ـ «سنن ابى داود»، جلد 1، صفحه 616، دار الفکر بیروت، طبع اول، 1410 هـ ق، تحقیق: سعید محمد اللحام ـ «سنن کبراى بیهقى»، جلد 6، صفحه 306، دار الفکر بیروت ـ «تاریخ مدینه دمشق»، جلد 67، صفحه 147، دار الفکر بیروت، 1415 هـ ق، تحقیق: على شیرى.
2 ـ تفسیر «المنار»، جلد 10، صفحات 262، 263 و 265 ـ «صحیح بخارى»، جلد 4، صفحات 57 و 58، و جلد 5، صفحات 100 و 101، دار الفکر بیروت، از طبع دار الطباعة العامرة باستانبول، 1401 هـ ق ـ «سنن ابى داود»، جلد 1، صفحه 616، دار الفکر بیروت، طبع اول، 1410 هـ ق، تحقیق: سعید محمد اللحام ـ «سنن کبراى بیهقى»، جلد 6، صفحه 306، دار الفکر بیروت ـ «تاریخ مدینه دمشق»، جلد 67، صفحه 147، دار الفکر بیروت، 1415 هـ ق، تحقیق: على شیرى.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای