بار دیگر تأکید مى کنیم که نباید این آیات را به شکل طرح یک مسأله تاریخى مربوط به گذشته مورد مطالعه قرار دهیم، بلکه باید بدانیم درسى است براى امروز، دیروز و فرداى ما و همه انسان ها!
هیچ جامعه اى معمولاً از یک گروه منافق، اندک یا بسیار، خالى نیست و صفات آنها تقریباً یکسان و یکنواخت است.
آنها افرادى هستند نادان و در عین حال خود خواه و متکبر که براى خویش عقل و درایت فوق العاده اى قائلند.
آنها همیشه از راحتى مردم در رنج و عذابند و از ناراحتى هایشان خوشحال و خندان.
آنها همیشه در میان انبوهى از خیالات واهى و تردید و شک و حیرت به سر مى برند، و به همین دلیل، گامى به پیش و گامى به پس مى نهند.
در مقابل آنها مؤمنان راستین، با شادى مردم شاد و با غم آنها شریک و سهیمند، هیچ گاه به علم و درایت خود نمى نازند، و هرگز خود را از لطف حق بى نیاز نمى دانند، دلى لبریز از عشق خدا دارند، و در این راه از هیچ حادثه اى نمى هراسند.
* * *