ماده دوم ـ گشودن دریچه آزادى
فهرست موضوعات
جستجو 

اسلام برنامه وسیعى براى آزاد شدن بردگان تنظیم کرده است که اگر مسلمانان آن را عمل مى کردند در مدتى نه چندان زیاد همه بردگان تدریجاً آزاد و جذب جامعه اسلامى مى شدند.

رؤوس این برنامه چنین است:

الف ـ یکى از مصارف هشتگانه زکات در اسلام خریدن بردگان و آزاد کردن آنها است (توبه ـ آیه 60) و به این ترتیب یک بودجه دائمى و مستمر براى این امر در بیت المال اسلامى در نظر گرفته شده که تا آزادى کامل بردگان ادامه خواهد داشت.

ب ـ براى تکمیل این منظور مقرراتى در اسلام وضع شده که بردگان طبق قرار دادى که با مالک خود مى بندند بتوانند از دسترنج خود آزاد شوند (در فقه اسلامى فصلى در این زمینه تحت عنوان «مکاتبه» آمده است)(1).

ج ـ آزاد کردن بردگان یکى از مهمترین عبادات و اعمال خیر در اسلام است، و پیشوایان اسلام در این مسأله پیشقدم بودند، تا آنچه که در حالات على (علیه السلام)نوشته اند: اعتق الفاً من کدّیده: «هزار برده را از دسترنج خود آزاد کردند»(2)!

د ـ پیشوایان اسلام بردگان را به کمترین بهانه اى آزاد مى کردند تا سرمشقى براى دیگران باشد، تا آنجا که یکى از بردگان امام باقر(علیه السلام) کار نیکى انجام داد امام(علیه السلام)فرمود: اذهب فانت حرفانى اکره ان استخدم رجلا من اهل الجنة: «برو تو آزادى که من خوش ندارم مردى از اهل بهشت را به خدمت خود درآورم»(3).

در حالات امام سجاد على بن الحسین(علیه السلام) آمده است: «خدمتکارش آب بر سر حضرت مى ریخت ظرف آب افتاد و حضرت را مجروح کرد، امام(علیه السلام) سر را بلند کرد، خدمتکار گفت: والکاظمین الغیظ حضرت فرمود: «خشمم را فرو بردم» عرض کرد: والعافین عن الناس فرمود: «خدا تو را ببخشد» عرض کرد: والله یحب المحسنین فرمود: «برو براى خدا آزادى»(4).

هــ در بعضى از روایات اسلامى آمده است: بردگان بعد از هفت سال خود به خود آزاد مى شوند، چنانکه از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: «کسى که ایمان داشته باشد بعد از هفت سال آزاد مى شود صاحبش بخواهد یا نخواهد و به خدمت گرفتن کسى که ایمان داشته بعد از هفت سال حلال نیست(5).

در همین باب حدیثى از پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: مازال جبرئیل یوصینى بالمملوک حتى ظننت انه سیضرب له اجلا یعتق فیه: «پیوسته جبرئیل سفارش بردگان را به من مى کرد تا آنجا که گمان کردم به زودى ضرب الاجلى براى آنها تعیین مى شود که به هنگام رسیدن آن آزاد شوند»(6).

و ـ کسى که برده مشترکى را نسبت به سهم خود آزاد کند موظف است بقیه را نیز بخرد و آزاد کند(7).

و هر گاه بخشى از برده اى را که مالک تمام آن است آزاد کند این آزادى سرایت کرده و خود بخود همه آن آزاد خواهد شد(8)!

ز ـ هرگاه کسى پدر یا مادر و یا اجداد و یا فرزندان یا عمو یا عمه یا دائى یا خاله، یا برادر یا خواهر و یا برادر زاده و یا خواهر زاده خود را مالک شود فوراً آزاد مى شوند.

ح ـ هرگاه مالک از کنیز خود صاحب فرزندى شود فروختن آن کنیز جائز نیست و باید بعداً از سهم ارث فرزندش آزاد شود.

این امر وسیله آزادى بسیارى از بردگان مى شد، زیرا بسیارى از کنیزان به منزله همسر صاحب خود بودند و از آنها فرزند داشتند.

ط ـ کفاره بسیارى از تخلفات در اسلام آزاد کردن بردگان قرار داده شده (کفاره قتل خطا ـ کفاره ترک عمدى روزه ـ و کفاره قسم را به عنوان نمونه در اینجا مى توان نام برد).

ى ـ پاره اى از مجازاتهاى سخت است که اگر صاحب برده نسبت به برده اش انجام دهد خود به خود آزاد مى شود(9).(10)


1 ـ در زمینه مکاتبه و احکام جالب آن بحث مشروحى در جلد 14 تفسیر تفسیر نمونه صفحه 459 و 467 داشتیم.

2 ـ بحار الانوار جلد 41 صفحه 43.

3 ـ وسائل جلد 16 صفحه 32.

4 ـ نورالثقلین جلد 1 صفحه 390.

5 ـ وسائل جلد 16 صفحه 36.

6 ـ همان مدرک صفحه 37.

7 ـ شرایع کتاب العتق ـ وسائل الشیعه جلد 16 صفحه 21.

8 ـ «شرایع» کتاب العتق.

9 ـ «وسائل الشیعه» جلد 16 صفحه 26.

10 ـ تفسیر نمونه 21/413

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma
آبی
سبز تیره
سبز روشن
قهوه ای