با وجود عصمت پيامبران، قرآن به گناه برخي از آنان اذعان كرده است؛ پاسخ اين است كه گناه در همه اين موارد جنبه نسبى دارد؛ يعنى اينها از قبيل گناهان مطلق و معمولي نيست كه نسبت به مقام شامخ پيشوايان بزرگ دين، اطلاق شده است. آنها به اندازه اى به خدا نزديكند كه حتى يك لحظه سلب توجه از خداوند براى آنها لغزش به حساب مي آيد. بنابراين مقام، موقعيت معنوى و ... پيامبران به قدرى برجسته است كه يك غفلتِ جزئى در يك كار ساده معمولى و يا در توجّه خاص و هميشگى كه بايد به خداوند داشته باشند، گناه ناميده مى شود.

يكي از اوصاف دوزخيان كه «قرآن» به آن اشاره كرده «جرم و گناه» است، مى فرمايد: «روز قيامت، مجرمان را [همچون شتران تشنه اى كه به آبگاه مى روند] به سوى جهنّم مى رانيم». منظور از جرم در آيه يا گناهى است كه آميخته با كفر باشد نه هر گنهكارى، و يا جرم گنهكارانى است كه كاملا در گناه فرو رفته اند به گونه اى كه نه شايسته شفاعتند و نه در خور عفوّ خدا.

امام علی(ع) در خطبه 178 نهج البلاغه، در بیان علت «زوال نعمت ها» چنین می فرماید: «هرگز ملتی که در ناز و نعمت می زیستند نعمت شان زوال نیافت، مگر بر اثر گناهانی که مرتکب شدند؛ زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی دارد». با دقت در کلام ایشان متوجه این حقیقت می شویم که این سخن برگرفته از آیات «قرآن» است؛ از جمله اين آيه: «خداوند نعمت هاى هيچ قوم و ملتى را تغيير نمى دهد، مگر آنكه آنها آنچه را مربوط به خودشان است، تغيير دهند».

امام علي(ع) در دعای کمیل به پنج مورد از آثار زيانبار «گناهان» اشاره كرده که عبارت است از: 1. گناهانی که باعث قطع رابطه ها و پیوندها می شوند. 2. گناهانی که موجب درد و غم، رنج و گرفتاری می شوند. 3. گناهانی که نعمت را تبدیل به نقمت می کنند. 4. گناهانی که مانع استجابت دعا می شوند. 5. گناهانی که باعث نزول بلا می شوند.

از ديدگاه پيامبر اكرم(ص) بعضي از گناهان داراي آثار وضعي هستند؛ از جمله: 1. هر گاه فحشاء و اعمال منافی عفت در جامعه زياد شد، بیماری های جدیدی به سراغ مردم خواهد آمد. 2. هر گاه کم فروشی رواج پیدا کنند مردم دچار قحطی و گرانی می شوند. 3. اگر مردم از پرداخت زکات امتناع ورزند دچار کمبود باران می شوند. 4. اگر مردم عهد و پیمان خود را با خدا و پیامبر(ص) بشکنند دشمنان بر جان و مال آنها مسلط می شوند. 5. اگر قضات به عدالت حکم نکنند باعث جنگ و اختلاف می شود.

«قرآن» در سوره «معارج» با برشمردن مجموعه صفات نه گانه: مداومت بر نماز، قرار دادن حقّ ثابتى در اموال براى محرومان، ايمان به روز جزا، ترس از عذاب پروردگار، حفظ دامان از بى عفتى، اداء امانت، وفاء به عهد، اداء شهادت به حقّ و محافظت بر آداب و شرايط و روح نماز، به صاحبانِ آنها وعده بهشت داده مي فرمايد: «اين گروه با عظمت، در باغ هاى بهشتى گرامى داشته مى شوند». تعبيرى كه هم واجد نعمت هاى مادى و هم روحانى است.

امام علی(ع) می فرماید: «پرده هاى خويش را نزد كسى كه از اسرارتان آگاه است ندريد». سپس در حدیث دیگری می فرمایند: «بر هر بنده، چهل پرده الهی قرار دارد که با هر گناه کبیره یکی از آنها کنار می رود، زمانی که همه حجابهایی که بر اعمالش افکنده شده از بین برود، خداوند به فرشتگان دستور می دهد او را بپوشانند، اما اصرار او بر گناه سبب می شود که آنها نیز پر و بال خود را از او بردارند، در اين هنگام نسبت به ما اهل بيت(ع) دشمنى می ورزد و در نتيجه پرده او در آسمان و زمين كنار مى رود و آبروى او نزد همگان مى ريزد».

امام علی(ع) در ابتدا با طرح چند سؤال به انسان درباره غفلت هشدار می دهد: «ای انسان چه چيز تو را در مقابل پروردگارت مغرور كرده؟ آيا درد تو درمان ندارد يا اين خوابت بيداری ندارد. چرا آن گونه كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى؟» و سپس در عبارتی کوتاه بی خبران را هشدار می دهد که با بيدارى و هوشيارى و تصميم و عزم راسخ از خواب غفلت برخيزند، و تا وقت نگذشته براى نجات خويش از چنگال معاصى كه آتش خشم و غضب الهى را بر مى افروزد، کاری بکنند و با یاد خداوند و اطاعت از او انس بگیرند.

امام علی(ع) عصیان بنده در برابر خداوند را اینگونه به تصویر می کشد: «تصور كن در همان هنگام كه تو از خداى خود روى مى گردانى او [با دادن انواع نعمتها] به تو روى مى آورد، تو را به خويش فرا مى خواند و در زير پوشش فضل و رحمتش قرار مى دهد در حالى كه تو به غير او روى مى آورى، به خدا، اگر اين وضعى كه تو با او دارى (عصيان در مقابل محبّت خداوند) در ميان دو نفر كه در نيرو و توان مساوى بودند وجود داشت تو نخستين كسى بودى كه خود را به سبب اخلاق ناپسند و كردار بد نكوهش مى کردی [چه رسد به اینکه او خداست و تو بنده]».

ایشان در پایان خطبه 99، به دو عامل بازدارنده از «گناه» اشاره نموده است؛ نخست «مرگ» که یادآوری آن عامل بسیار مهم بیداری انسان ها است؛ چرا که به فرموده امام(ع) نابود کننده لذات و شهوات و قطع کننده آرزوهاست. و دوم، «یادآوری نعمت های خدا» در برابر گناهان است. در واقع شکر منعم و سپاسگزاری در برابر بخشنده نعمت ها نه تنها انسان را به شناخت خدا رهنمون می شود، بلكه در اداى واجبات و ترك محرّمات نيز، عامل مؤثّرى است.