طرح تاريخی «ابويوسف» در حمايت از زندانيان

طرح «ابويوسف» در حمايت از زندانيان چه بود؟

طرح تاريخی «ابويوسف» به پيشنهاد هارون الرشيد، درباره چگونگى رفتار با زندانيان از نظر اسلام و فقه اسلامى تهيه شد. در اين طرح مطالبی درباره تامين تغذيه زندانيان فقير از محل زكات، خوشرفتاري با اسيران مشرك، تهيه لباس تابستانی و زمستانی براي زندانی، دادن مخارج هر زندانی به دست خودش، جلوگيری از به نمايش گذاشتن آنها براي ترحم مردم، تهيه وسايل غسل و كفن براي زندانی فقير فوت شده و اجرای سريع تر حدود و تعزير اسلامی و مجازات خطاكاران در حد مجاز آمده است.

اسلام و نحوه رفتار با «زندانيان»

از نگاه دین مبین اسلام، نحوه رفتار با «زندانيان» چگونه بايد باشد؟

بايستی با زندانيان به عنوان يك انسان معامله شود، تضييقات ظالمانه درباره آنها اعمال نشود، كسى را به گناه ديگرى زندانى نكنند و هيچ كس بيش از استحقاقش حتّى يك ساعت در زندان نماند. تمام برنامه ها در مسير تعليم و تربيت زندانى باشد و به تعبير ديگر زندان يك مركز مجرم پرور يا كانون انتقام جويى نباشد؛ بلكه يك كلاس تربيتى باشد. در روايات درباره مرخصى به آنان براى شركت در نماز جمعه و ملاقات بستگان، مطالب مهمی وجود دارد. توجه حضرت يوسف(ع) به زندانيان و سفارش امام علی(ع) در مورد قاتلش در اين راستا قرار دارد.

ساخت اولين «زندان» در زمان امام علی(ع)

اولين زندان در اسلام توسط چه كسی ساخته شد؟

عمر اقدام به ساخت زندان نكرد، تنها خانه «صفوان بن اميّه» را براي اين منظور خريد؛ ولى در زمان امام على(ع) ايشان شخصاً زندان ساخت تا مسائل انسانى نسبت به زندانيان رعايت شود و از فرار آنها جلوگيرى شود. حضرت، ابتدا زندانی از بوريا و بعد زندان محكمی از گِل ساخت. تا زمان عثمان، زندان، محلى براى نگهدارى مجرمان، بدهكاران و ... بود؛ اما عثمان مخالفان سياسى غير قابل تحمل را به جای زندان، تبعيد ‌كرد: مانند تبعيد ابوذر به ربذه. در عصر بنى اميّه زندان به كلى دگرگون شد و جايگاه مخالفان سياسى و .... شد.

هدف از زندانی كردن مجرمان

چه اهدافی براي زندانی كردن مجرمان می ‌توان تصور كرد؟

گرچه بيشتر زندانها، ظالمانه و ابزار دست افراد خودكامه است؛ ولى فلسفه واقعى آن، اصلاح افراد متخلف و مبارزه با فساد اجتماعى است. با سلب آزادى، مجرم متوجه زشتى اعمال خود شده و عبرت می گيرد. زندان ايذايى براى خلاف‌كاران، زندان اصلاحى براي گرفتاران به عادت بد، زندان احتياطى براي قاتل ناشناخته، زندان تأديبى براي كودكان و زندان سياسى براي فعالان سياسى مخالف مصالح جامعه، زندان استحقاقى براي بدهكار است تا بدهي خود را بپردازد و زندان حفاظتى برای افرادی است كه اگر آزاد بمانند جانشان به خطر مى افتد.

استفاده های ظالمانه از «زندان»

چه نوع زندان هایی نامعقول و ظالمانه است؟

انگيزه هاى نامعقول و ظالمانه اى برای بسيارى از زندان های دنياى ديروز و امروز وجود دارد. زندان انتقامى كه جبّاران يا اربابان ظالم براى انتقام گرفتن از مردم يا رعايا استفاده می كنند. زندان براى درهم شكستن مقاومت روحى يا جسمى مبارزان راه حق، زندان برای از بين بردن رابطه رهبرى رهبران با پيروان آنها، زندان براى رفع مزاحمت عالم، مخترع یا فرماندهانی كه مزاحم خودكامگى اربابان زر و زور شده اند. زندان بخاطر پاكى كه عجيب ترين نوع زندان در طول تاريخ است.

ديدگاه قرآن در مورد «زندان»

ديدگاه قرآن در مورد «زندان» چيست؟

«زندان» يكى از ضرورتهاى اجتماعى است كه براى مجازات، اصلاح و تأديب مجرمان استفاده می شود. قرآن مجيد از واژه های سجن، حبس، امساك، نفي و ارجاء استفاده نموده است؛ اما آنچه مسلّم است در قرآن مجيد حداقل يك مورد از موارد حكم زندان ديده مى شود و آن در مورد زنانی است كه مرتكب زنا شوند؛ «اگر چهار نفر از مسلمانان بر اين موضوع شهادت دهند آنها را در خانه هاى خود نگاه می دارند تا مرگشان فرا رسد يا اينكه خداوند راهى براى آنها قرار دهد». اگر چه در اين آيه سخنى از زندان نيامده، ولى نگهداشتن در خانه ها تا آخر عمر، چيزى شبيه زندان ابد است.

منظور از «تخيير قاضی» در تعزيرات

منظور از «تخيير قاضی» در تعزيرات چيست؟

منظور از «تخيير قاضى» در انتخاب كميّت و كيفيّت تعزير، اين نيست كه تمايلات شخصى قاضى در اين مسأله تأثيرى داشته باشد، بلكه منظور اين است كه دست قاضى باز باشد تا بتواند تناسب را بين جرم و جريمه از تمام جهات در نظر بگيرد.

نمونه هایی از «تعزيرات» در قرآن

آيا می توان نمونه هایی از «تعزيرات» را در قرآن مشاهده نمود؟

قطع رابطه 50 روزه پيامبر(ص) و مسلمانان با سه نفر از اصحاب به خاطر عدم شركت در جنگ، مجازات ثعلبه _كه با اصرار فراوان و با دعاي پيامبر(ص) صاحب ثروت و گله هاى فراوان شد و زكات مالش را نپرداخت_ از طريق نزول آيه عذاب درباره وی و نگرفتن زكاتش از سوی پيامبر و سه خليفه، سرزنش با زبان و زدن با كفش درباره مردان و زنان بدون همسری كه زنا كرده ‌اند، اجازه به شوهران برای مجازات زنان ناشزه ای كه وظايف زناشوئی را ترك كرده اند از طريق پند و اندرز، كناره گيری و تنبيه بدنی از موارد تعزير در قرآن است.

تاریخچه مجازات «زندان»

مجازات «زندان» از چه زمانی رواج يافته است؟

نمی توان تاريخ دقيقى براى تأسيس نخستين زندان ذكر كرد؛ اما از آن روز كه حكومتى به وجود آمد ظاهراً زندانى هم وجود داشت. غير از حكّام، افراد ديگرى مانند مالكان و ... براى تنبيه رعاياى خود زندانهايى داشتند. به اتفاق مورخان در زمان پيامبر(ص) به علت عدم گستردگی جامعه اسلامی زندان وجود نداشت؛ امّا در عين حال در مورد مجرمانى كه بايد بازداشت مى شدند، بدهكارانى كه بدهی خود را پرداخت نمی کردند و اسيران جنگى راه هايی مانند زندانی كردن در گوشه مسجد، دالان خانه، خانه، مسئله بردگى اسيران و ... استفاده می شد.

عُمر پایه گذار مجازات «زندان»

«زندان» از چه زمانی در اسلام رواج يافت؟

اگرچه بعضى از مورّخان اصرار دارند كه در عصر سه خليفه اوّل، زندان به معنى محلّ خاص براى نگهدارى مجرمان نبوده و در عصر امير مؤمنان(ع) ساخته شده؛ ولى قرائنی وجود دارد كه مى گويد «عمر» اولين كسى بود كه زندان تأسيس كرد. مسأله خريدن خانه اى در مكّه توسط عمر براي زندانی كردن مجرمین، يكی از قرائن است. زندانی كردن شعرا در عصر خليفه دوّم به خاطر سرودن اشعاری كه ناخوشايند خليفه يا مخالف شرع بود و هم چنين سرودن اشعار از درون زندان داير بر عذرخواهى و بى گناهى شعراء گواه ديگرى بر وجود زندان در آن عصر بوده است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام علىٌّ(عليه السلام)

بالإيثار يُسْتَحَقَّ اسمُ الکَرَمَ

با ايثار است که نام بخشندگى سزامند (آدمى) مى شود

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 24