ارث 10 مطلب

قانون «ارث» از منظر شیعه

در فقه شیعه قانون «ارث» چه احکام و شرایطی دارد؟

از منظر شیعه، ارث احکام و شرایطی دارد؛ از جمله اين كه سهم مرد دو برابر زن است. اگر سهم وارث در قرآن تعيين شده باشد ارث او «بالفرض» است و الّا ارث او «بالقرابة» مى باشد. «ورثه» روى هم رفته در سه طبقه مختلف قرار دارند كه با وجود طبقه جلوتر نوبت به ارث طبقه بعدي نمى رسد. زوج و زوجه هميشه سهم ثابت خود را مى برند. لباس پدر و قرآن و انگشترى او مختص پسر بزرگتر است و ساير ورثه در آن حقى ندارند. زوجه از اراضى به هيچ وجه ارث نمى برد؛ ولى از قيمت آن ارث مى برد.

پیامبران الهی و باقى گذاشتن ارث

آیا پیامبران الهی هم مى توانند اموال خود را به ارث بگذارند؟

اهل سنّت، مطابق حدیثى از ابوبکر، معتقد به عدم ارث گذاشتن انبیاء شده اند. لکن: 1- این حدیث مخالف قرآن است. 2- مخالف با تصمیم ابوبکر در برگرداندن فدک است. 3- چگونه پیامبر(ص) این حدیث را به ابوبکر که نیازى به آن نداشته تعلیم نموده ولی از دخترش که باید می دانسته، دریغ داشته!؟

مفهوم کلاله

منظور از «کلاله» چیست؟

بر اساس کتب لغت؛ «کَلالَة» در اصل معنى مصدرى دارد و به معنى «کَلال» یعنى از بین رفتن قوت و توانائى است. ولى بعداً به خواهران و برادرانى که از شخص متوفى ارث مى برند گفته شده است. شاید تناسب آن این باشد که برادران و خواهران جزء طبقه دوم ارث هستند، و تنها با نبودن پدر و مادر و فرزند، ارث مى برند، و چنین کسى که پدر و مادر و فرزندى ندارد، مسلماً در رنج است و قدرت و توانائى خویش را از دست داده، لذا به آنها «کَلالَة» گفته مى شود.

امتیازات قانون ارث اسلامى

قوانین ارث در اسلام چه مزایایى بر قوانین سایر ادیان دارد؟

در قوانین، عموماً و در قانون ارث اسلامى به خصوص، مزایائى وجود دارد از جمله: 1- در نظام ارث اسلامى هیچ یک از بستگان متوفى با توجه به سلسله مراتب، از ارث محروم نمى شوند. 2 ـ این قانون به نیازهاى فطرى و مشروع انسان پاسخ مثبت مى دهد. 3ـ این قانون، افراد را به تلاش و کوشش بیشتر در راه تولید ثروت و گردش چرخ هاى اقتصادى تشویق مى کند. 4 ـ قانون ارث اسلامى از تراکم ثروت جلوگیرى مى کند. 5 ـ در قانون ارث اسلامى، علاوه بر چگونگی ارتباط با متوفّی، نیاز واقعى وارثان نیز در نظر گرفته شده است.

بیشتر یا کمتر شدن سهام ارث، از مجموع مال

چرا گاهى سهام ارث از مجموع مال کمتر یا بیشتر مى شود؟

 در کتاب ارث دو اصطلاح «عول» و «تعصیب» وجود دارد، سرچشمه این بحث از آنجا است که بر اساس آیات قرآن، سهام ارث گاهى از مجموع مال کمتر، و گاهى بیشتر است. عول در لغت به معنی زیادی است و اگر سهم ورثه از مجموع مال بیشتر باشد، فقهاى شیعه معتقدند کمبود متوجه افرادی است که حداقل و حداکثر سهم آنها، مشخص نشده یعنى قابلیت تغییر و نوسان را دارد. تعصیب یعنی مجموع سهام، از مجموع مال، کمتر است و مقداری از مال باقى مى ماند، که فقهاى شیعه معتقدند اموال اضافی، باید به نسبت در میان ورثه تقسیم گردد.

خلفا و ارثیه حضرت زهراء (س)

برخورد خلفا با پرداخت ارثیه حضرت زهراء(س) چگونه بود؟

ابوبکر با استناد به حدیثی که مدعی بود از پیامبر(ص) شنیده است، فاطمه(س) را از ارث محروم کرد. این حدیث که از قول پیامبر(ص) می گوید: «ما پیامبران ارثى از خود به یادگار نمى گذاریم»، از جهاتی قابل نقد است: 1- این حدیث با متن قرآن سازگار نیست. 2- روایت فوق، معارض با روایات دیگرى است که نشان مى دهد: ابوبکر تصمیم گرفت «فدک» را بازگرداند. 3- هدف اصلى از روایاتی مانند: «العُلَماءُ وَرَثَةُ الأَنْبِیاءِ»، این بوده که روشن سازند، سرمایه انبیاء، علم و دانش بوده، بى آن که نظر به اموال داشته باشد.

فلسفه تشریع حکم ارث

فلسفه تشریع مسأله ارث در اسلام چیست؟

همان طور که والدین  صفات جسمى و روحى خود را طبق قانون وراثت طبیعى، به نسل هاى بعد منتقل مى کنند، اموال آنها نیز از این قانون مستثنى نیست و به نسل آینده منتقل می شود. ضمن اینکه بسیارى از مردم با این که سرمایه کافى براى زندگى خود تا پایان عمر را دارند، باز دست از تلاش و کوشش براى کار و تولید بیشتر، بر نمى دارند و هدفشان تأمین آینده فرزندانشان است. بنابراین قانون ارث علاوه بر این که یک امر طبیعى و فطرى است مى تواند تحرک و جنبش بیشترى به چرخ هاى اقتصادى یک کشور بدهد.

ارث در میان ملل گذشته

آیا مسأله ارث در اقوام پیشین نیز بوده است؟

قانون فطری ارث، به اشکال گوناگون در میان ملل گذشته وجود داشته. ارث در بین اعراب جاهلی، از سه راه بدست می آمد: 1- نسب: که تنها پسران و مردان بوده و کودکان و زنان از آن محروم بودند. 2- فرزند خواندگی. 3- عهد و پیمان. اسلام، ارث را در سه چیز خلاصه کرد: 1- نسب: به معنای وسیع آن که شامل مرد و زن و بزرگسال و کودک می شود. 2- سبب: یعنى ارتباط هائى که از طریق ازدواج در میان افراد ایجاد مى شود. 3- ولاء: یعنى ارتباطات غیر خویشاوندى مانند: «ولاء عتق»، «ولاء ضمان جریرة»، «ولاء امامت».

نصف بودن ارث زنان؟!

چرا ارث مرد دو برابر ارث زن است؟

با این که ظاهراً ارث مرد دو برابر زن است، اما با دقت بیشتر روشن مى شود که از یک نظر، ارث زنان دو برابر مردان مى باشد! اسلام وظائفى بر عهده مرد گذارده که با توجه به آن نیمى از درآمدش خرج زنان مى شود، در حالى که بر عهده زنان چیزى گذارده نشده. بنابراین، یک زن تمام سهم ارثش را پس انداز می کند در حالى که مرد ناچار است آن را براى خود و همسر و فرزندان خرج کند و نتیجه آن عملاً چنین مى شود که نیمى از درآمد مرد براى زن خرج مى شود، در حالى که سهم زن همچنان به حال خود باقى مى ماند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الباقر (عليه السلام):

مَنْ دَخَلَ هذَا الْبَيْتَ عارِفاً بِجَميع ما اَوْجَبَهُ الله عَلَيْهِ کانَ آمِناً في الآخِرَةِ مِنَ الْعَذابِ الدّائِمِ.

هرکس داخل اين خانه شود، و نسبت به همه آنچه خداوند بر او واجب فرموده آگاه باشد،از عذاب هميشگى روز قيامت ايمن خواهد بود

عوالى اللّآلى: 2/84/227