ویژگی های «از خود بیگانگی» در انسان

«از خود بیگانگی» چه ویژگی هایی را برای انسان به همراه دارد؟

انسان که به مرحله «از خود بیگانگی» رسیده، دارای ویژگی هایی است؛ مانند اصالت دادن به دیگران. در واقع انسان از خود بیگانه، در برخی از شوون خود، اصالت را به دیگری داده و امور خود را بر اساس او می سنجد. در واقع انسان از خود بیگانه تعادل ندارد، زیرا اختیار خویش را در دست فردی نهاده که با مقتضی ساختار او سازگاری نیست، از این رو دچار عدم تعادل می شود. در یک نگاه کلی انسان از خود بیگانه، دچار بی هدفی و بی معیاری شده و اصالت را به مادّه و مادّیات می دهد و حیوانیت را به جای خودِ واقعی خویش می نشانند.

انواع و اقسام «نفوس انسانی»

«نفوس انسانی» چند نوع است و در قرآن چگونه از آنها یاد شده است؟

«نفوس انسانى» به سه گروه تقسيم مى شود: گروهى كاملا «ظلمانى» است كه حتی ارزش سوگند الهی را ندارد. نفوس ديگرى «نيمه نورانى» است كه بر اثر نور ايمان بيدار مى گردد و به ملامت خويش مى پردازد و آن را «نفس لوّامه» گويند. و گروه دیگر نفوسى است كه از مرحله لوّامه گذشته به مرحله اطمينان و آرامش رسيده است.

موانع خود شناسی

موانع خود شناسی کدامند؟

مانع اصلى خود شناسى، حجاب و پرده حبّ ذات و خود خواهى و خود برتر بينى است، و تا اين پرده ها كنار نرود خودشناسى ممكن نيست؛ و تا انسان خود شناسى نكند و به نقاط ضعف خويش آگاه نگردد، راه تهذيب اخلاق به روى او بسته خواهد بود. در خبرى از پيغمبر اكرم(ص) مى خوانيم: «هنگامى كه خدا اراده نيكى درباره بنده اى كند او را در امور دين آگاه و در امور دنيا زاهد و نسبت به عيوبش آگاه مى سازد!».

منظور اميرالمؤمنين(ع) از حديث «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ»

منظور اميرالمؤمنين(علیه السلام) از حديث «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ» چيست؟

براى اين کلام امام(ع) چهار تفسير بيان شده است: 1- هر كس بدن جسمانى را بشناسد خدا را مى شناسد. 2-  كسى كه بداند كه مخلوق است علم پيدا مى كند كه خالق و علتى وجود دارد. 3- انسان وقتى نظر به خود مى كند می فهمد که فقير است و منبع بى نيازى وجود دارد که انسان محتاج اوست. 4- كسى كه نفس خود را در اثر رفع موانع و حجاب هاى درونى و بيرونى شناخت، خدا را مشاهده خواهد كرد.

ضرورت «محاسبه نفس» از منظر آيات و روايات

چرا در آیات و روایات بر «محاسبه نفس» تا این اندازه تاکید شده است؟

در آیات و روایات بر «محاسبه نفس» بسیار تاکید شده است؛ لذا نبايد هيچ گاه از حساب خود غافل بود. در هر حركتي ـ گرچه كوچك باشد ـ اگر باطل را تقويت كرديم به همان اندازه از دين خدا فاصله گرفته ‏ايم حتی قرآن روي حركت لبهاي ما تكيه مي‏ كند كه مبادا به گونه ‏اي حركت دهيم كه كسي را بيازارد و يا تحقير كند، چنانكه روي حركت چشم و نحوه ديدن ما نيز نظر دارد؛ پس نبايد از محاسبه خود غافل بود.

ارزش روح و جسم انسان از منظر روایات

در روایات اسلامی جایگاه و ارزش روح و جسم انسان تا چه اندازه بیان شده است؟

درباره ارزش روح و جسم انسان، امام كاظم(ع) فرمود: «بدن شما به اندازه بهشت مي ‏ارزد؛ آن را به غير بهشت نفروشيد [كه ضرر خواهيد كرد]». مرحوم محقق داماد در ذيل اين روايت مي نويسد: اين روايت ناظر به آن است كه روحتان فوق بهشت است. روح را بايد به «جنّة اللّقاء» بدهيد. روحتان بايستي به «عند مليكٍ مقتدر» برسد و بهترين راه براي عنداللهي شدن، روزه گرفتن است.

دادگاه وجدان

دادگاه وجدان انسان نسبت به دادگاه هاى دیگر داراى چه امتیازاتى است؟

درون وجود انسان نیروى مرموزى وجود دارد که قرآن آن را «نفس لوامه» و فلاسفه «عقل عملى» و امروزه «وجدان» می خوانند. همین که کار خوب یا بدى از انسان سر بزند این نیرو به سرعت دادگاهی تشکیل داده و نتیجه حکمش را به صورت مجازات ها یا تشویق هاى روانى به اجرا در مى آورد. در این دادگاه قاضى و شاهد و مجرى حکم و تماشاچى همه یکى است؛ محاکمه این دادگاه برق آسا و حکم آن یک مرحله اى است؛ این محکمه فقط کیفر نمى دهد، بلکه پاداش نیز مى دهد و کیفرهاى این دادگاه هیچ شباهتى با کیفرهاى معمولى ندارد.

مصداق روشن تضاد شخصیتی و انحرافات نفسانی

هارون الرشید چگونه شخصیتی داشت؟

بعضى از افراد، در اثر نارسايي هاى تربيتى و عوامل ديگر، داراى يك نوع تضاد روحى و ناهماهنگى شخصيتی و فکری هستند. به همين دليل اعمال و رفتار متضادى از آنان سر مى‏ زند كه گاه موجب شگفتی مى‏ گردد. یکی از اين افراد «هارون‏ الرشيد» است. هارون كه در دربار خلافت به دنيا آمده و از كودكى، با عيش و خوش گذرانى خوگرفته بود و از سوى ديگر محيط كشور اسلامى و موقعيت خود وى، ايجاب مى‏ كرد كه يك فرد مسلمانان و پايبند به مقررات آيين اسلام باشد، از اين رو، وجود او معجونى از خوب و بد و زشت و زيبا بود.

تفسیر «من عرف نفسه فقد عرف ربّه»

منظور از حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» چیست؟

براى اين حديث شريف، تفسيرهاى گوناگونى گفته شده از جمله: 1 ـ اين حديث در حقيقت اشاره به «برهان نظم» است، يعنى هركس شگفتيهاى ساختمان روح و جسم خود را بداند و به اسرار و نظامات پيچيده و حيرت انگيز اين اعجوبه خلقت پى برد، راهى به خدا به روى او گشوده مى شود. 2 ـ ممكن است اين حديث اشاره به «برهان وجوب و امكان» باشد، چرا كه اگر انسان دقّت در وجود خويش كند مى بيند وجودى است از هر نظر وابسته و غير مستقل. 3 ـ حديث مى تواند اشاره به «برهان علّت و معلول» باشد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

رسول الله (ص)

طوبي لمن ظمأ أو جاء لله

خوشا کسي که در راه خدا گرسنگي يا تشنگي کشد

ميزان الحکمة 6 / 399