تجربه 14 مطلب

حقّ انتخاب برای موجودات در نوع و اصناف خلقت

آیا شایسته نبود به جای خلقت اجباری، موجودات در انتخاب «نوع و اصناف خلقت» دارای اختیار می بودند؟

چنین فرضی تناقض آمیز است زیرا مستلزم این است که مخلوق قبل از اینکه آفریده شود، به نحوی وجود داشته باشد و درباره نوع آفرینش خود تصمیم بگیرد. یعنی مخلوق در حالی که هنوز معدوم است، موجود نیز باشد! چنین فرض، متناقض و محال است. ضمن اینکه آن موجودی که طبق فرض «به نحوی از انحاء وجود یافته» تا تکلیف آفرینش خود و نوع آن را مشخص کند، به صورت جبری آفریده شده است و هویتی دارد که با اختیار شکل نگرفته است.
بر فرضی که فرض بالا را پذیرفته باشیم، درکِ درست و دقیق مصالح و مفاسد انتخاب ها برای بشر نتیجه تجربه مستقیم حیات است و آحاد نوع بشر به عنوان موجوداتی غیرازلی و بی تجربه - هر چند عاقل - هیچ بصیرت و پیش بینی راجع به حیات و مصالح آن ندارند، تا بخواهند حق انتخاب شان را در قبال آن اعمال کنند. این تصمیم گیری برای پدیده های فاقد عقل یعنی جمادات، گیاهان و حیوانات اصلا معنی ندارد.
نیز این فرض که خدا ابتدا مخلوقات بی هویتی را خلق کند و اطلاعات لازم را راجع به مصالح امور در اختیارشان قرار دهد تا خود هویت شان را برگزینند، خالی از اشکال نیست و منجر به این می شود که به خاطر بهره مند بودن نوع انسان از امتیاز و کمال، هیچ موجودی جامد بودن و گیاه یا حیوان بودن را نمی پذیرند و همه آن موجودات بی هویت، انسان بودن را برمی گزیدند. چرا که با توجّه به وضعیّت کامل تر انسان، در آمدن در قالب جمادات یا نباتات و یا حیوانات، غیرمنطقی است؛ چون «ترجیح مرجوح بر ارجح» است.
از آن گذشته انسانها با همه اطلاعاتی که در اختیارشان گذاشته شود باز به خاطر ابعاد مختلف و متضاد نفسانی و ذاتی و گرایشات متنوع، در نوعی حیرت یا انتخاب غیر حکیمانه گرفتار خواهند شد، چنان که بشر به اصطلاح پست مدرن و عقل کل امروزی از زن یا مرد بودن یا حتی از انسان بودن خویش می گریزد و تغییر جنسیت می دهد یا دوست دارد سگ باشد و در بیشتر موارد از انتخاب هایش پشیمان می شود.

اهمّیّت استفاده از «تجربیات دیگران»

امام علي(علیه السلام) درباره اهمّیّت استفاده از «تجربیات دیگران» چه فرموده است؟

امام علي(ع) در ارتباط با اهمّیّت استفاده از تجربیات دیگران می فرماید: «عقل، حفظ و نگهدارى تجربه هاست». بر اساس سخن امام(ع)، انسان با استفاده از تجربه پیشينیان راه صحيح مواجهه با حوادث آينده را پيدا كرده و در موارد مشابه گرفتار خطا نمی شود. به فرموده حضرت: «بدبخت كسى است كه از عقل و تجربيات خود سود نبرد». بنابراين تجربه ها گاه سود مادى و گاه سود معنوى دارند و بهترين تجربه آن است كه داراى سود معنوى باشد.

اهمیت «تجربه» در کلام امام علی(ع)

امام علي(علیه السلام) در حکمت 211 نهج البلاغه در تبیین اهمیت «تجربه» چه می فرمایند؟

امام علي(ع) درباره اهمیت «تجربه» می فرماید: «حفظ تجربه بخشى از موفقيت است». در واقع استفاده از تجارب پيشين سبب موفقيت در زمينه هاى علمى و اجتماعى می شود. لذا بعضى از علوم را علوم تجربی می نامند، زیرا بواسطه تجربه پيشرفت كرده اند. امام(ع) به مالک اشتر می فرماید: «از ميان آنها افرادى را برگزين كه داراى تجربه باشند». اما برخی بر این باورند که بايد بزرگسالان را از صحنه اجتماع كنار گذاشت؛ لکن آنان مجموعه عظيمى از تجاربند. از این رو موفقیت در سایه تجارب بزرگسالان و نيرو و نشاط جوانان حاصل می شود.

تفاوت «خلقت» با «اختراع» از زبان امام علي(ع)

امام علی(علیه السلام) در خطبه 191 نهج البلاغه به چه تفاوت هایی بین «خلقت» پروردگار با «اختراعات بشر» اشاره نموده است؟

امام علی(ع) با اشاره به ویژگی های آفرینش پروردگار می فرماید: «خداوندی که به علم خود آفریدگان را ابداع کرده بى آنكه الگو بپذيرد و يا از آنان كمك گيرد». بر اساس سخن امام(ع)، خداوند در آفرینش گسترده و نامحدودش، بى سابقه و بى نياز از کمک دیگران است، بر خلاف انسان که در مصنوعات خود از جهان آفرینش الگو می گیرد همانند مخترعان هواپيما که بى شك از پرندگان الهام گرفته اند به همين دليل شباهت زيادى بین هواپيما و پرندگان ديده مى شود، از این رو در بیان آفرينش الهی از لفظ ابداع استفاده می شود.

رد «برهان نظم» توسط «هیوم»!

آیا صحیح است که «هیوم» توانسته «برهان نظم» را ابطال کند؟!

هیوم بر این باور است که «برهان نظم» ماهیّت «تجربی» دارد و ما پدید آمدن کلیّت جهان و ویژگی های آن را تجربه نکرده ایم تا بتوانیم بگوییم که در ورای آن ها سازنده ای دانا و توانا وجود دارد.
نقد: نياز نظم به ناظم، حكم عقل است و برای پی بردن به دانش و توانایی سازنده یک پدیده، نیاز به تجربه پدیده های مشابه نیست.
هیوم می گوید: ماده ممکن است در ذات خود دارای منبع یا منشاء نظم باشد.
نقد: اثر ذاتی ماده منجر به نظم در کلیّت یک پدیده نمی گردد.
هیوم می گوید: با برهان نظم نمی توان نظام موجود را «نظام اكمل» و خالق آن را بی نقص دانست. برهان نظم مستلزم «توحید» نیست. حوادث ناخوشايند طبیعت(شرور) با نظم جهان سازگاری ندارد. استدلال «تمثیلی» نظم مستلزم و منتج به «محدودیّت» و «انسان وارگی» خدا می گردد.
نقد: این اشکالات از آنجا ناشی می شود که هیوم از حدود کاربرد «برهان نظم» غافل است. او پنداشته همه مسائل الهیات را از یک برهان استنناج می کنند و آن «برهان نظم» است.

اهمّیّت بهره گیری از تجارب دیگران

امام علي(علیه السلام) در مورد اهمّیّت استفاده از تجارب دیگران چه بیانی دارند؟

امام علي(ع) در ارتباط با استفاده از تجارب دیگران به امام حسن(ع) می فرماید: «با تصميم جدى به استقبال امورى بشتاب كه انديشمندان و اهل تجربه تو را از طلب آن بى نياز ساخته، و زحمت آزمودن آن را كشيده اند تا نيازمند به طلب و جستجو نباشى و از تلاش بيشتر آسوده خاطر گردى». منظور امام(ع) اين است كه زندگى چيزى جز تجربه نيست و انسان عاقل به جاى اينكه همه چيز را خودش تجربه كند از تجارب ديگران استفاده مى كند بى آنكه هزينه اى براى آن بپردازد. بنابراين آيندگان با استفاده از تجارب پیشنیان به امورى دست مى يابند كه حتى نصيب پيشينيان نشده است و لذا آيندگان زندگی سعادتمندتري خواهند داشت.

«تجربه» و «مشورت» دو عامل موثر در تصمیم گیری مدیران

يک مدير و فرمانده، براي اتخاذ تصميم صحیح و بجا، لازم است از چه اموري کمک بگيرد؟

یک مدير، بايد از «آگاهيها» و «تجربه هاى گذشته» استفاده کند و آنها را بدقّت مورد بررسى قرار دهد و هرگز مواردى را كه به ناكامى منجر شده، فراموش نكند؛ هيچ گاه اصرار به آزمودن آزموده ها و پيمودن راهى را كه نتيجه آن قبلا منفى بوده، نداشته باشد؛ كه در حديث معروف آمده: «مومن دو بار از يك سوراخ گَزيده نمى شود». علاوه بر اینکار باید از مشاوران آگاه و دلسوز استفاده کند. مشورت به فرموده رسول اکرم(ص) رحمت الهی و مایه هدایت است و امیرالمومنین(ع) آن را بهترین مشاور دانسته اند.

نقش «تجربه و آزمودگي» در موفقيت مديران

«تجربه و آزمودگي» چه نقشي در موفقيت مديران دارد؟

مدير در آغاز كارش تجربه قابل ملاحظه اى در مورد آن ندارد؛ ولى كارهاى قبليش مى تواند زمينه ساز براى منصب فعليش باشد. لذا مثلا نمی توان و نبايد يك سرباز عادی را بدون طى سلسله مراتب به فرماندهى یک لشکر منصوب كرد. زيرا مسائل مربوط به مديريت، بيش از آنچه جنبه علمى و آموزشى دارد، داراى جنبه عملى و تجربى است. حتی خداوند پيامبرانش را در برهه ای از زندگیشان به چوپانى گمارد، تا اگر با افراد جاهل و نادان سر و كار پيدا کردند، بتوانند با آنها تعامل کنند.

آثار و پیامدهای «سخاوت»

آثار و پیامدهای مادی و معنوی «سخاوت» در زندگی کدامند؟

از جمله آثار مثبت «سخاوت» در زندگى فردى و اجتماعى انسان اين است كه پوششى براى عيوب انسان است و آبروى او را حفظ مى كند، ثمره درخت عقل است، بر عقل و خرد انسان مى افزايد، فاصله طبقاتى جامعه را كم مى كند و از اين طريق ناهنجاري هاى ناشى از فاصله طبقاتى را از بين مى برد و يا كاهش مى دهد، مدافعان انسان را زياد مى كند و آبروى او را محفوظ مى دارد و دشمنان و بدخواهان را عقب مى راند و ... .

نیاز به امام(ع) با وجود علم، عقل و تجربه

با وجود علم، عقل و تجربه چه نیازی به امام(عليه السلام) است؟

قطعاً خطراتى كه در عصر علم و تكنيك براى بشريت است به مراتب از خطرهاى عصرهاى پيشين بيشتر است. اشتباه است كه خيال كنيم منشأ انحرافات بشر هميشه نادانى بوده است. انحرافات بشر بيشتر از ناحيه غرايز و تمايلات مهار نشده است؛ از ناحيه شهوت و غضب است؛ از ناحيه افزون طلبى، جاه طلبى، برترى طلبى، لذت طلبى و بالاخره نَفْس پرستى و نفع پرستى است. آيا در پرتو علم همه اينها اصلاح شده و روح عدالت و تقوا و رضا به حق خود و حد خود و عفاف و راستى و درستى جايگزين آن شده است؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصّادق عليه السّلام لِلفُضَيل :

تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ؟ فَقالَ: نَعَمْ، قالَ: اِنَّ تِلْکَ الْمَجالِسَ اُحِبُّها فاءَحْيُوا اَمْرَنا، فَرَحِمَ اللّهُ مَنْ اَحْيى اَمْرَنا.

وسائل الشيعه ، ج 10، ص 392