تفسیر نمونه / جلد هیجدهم

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 18


سوره هاى  سبأ ـ فاطر ـ یس
 

سوره سبأ
این سوره، در «مکّه» نازل شده و داراى 54 آیه است

 

هدفهائى که در این تفسیر تعقیب مى شود
امروز چشم ها از سراسر جهان به اسلام دوخته شده، مى خواهند اسلام را از نو بشناسند...حتى خود مسلمانان!. و این به دلایل مختلفى است که از جمله «انقلاب اسلامى کشور ما» و «جنبش هاى اسلامى در نقاط مختلف دیگر جهان» را مى توان نام برد، که افکار همه، مخصوصاً نسل جوان را تشنه شناخت هر چه بیشتر اسلام ساخته است.
و براى شناخت اسلام هر کس مى داند نزدیک ترین راه و مطمئن ترین وسیله، غور و بررسى بیشتر در متن قرآن مجید کتاب بزرگ آسمانى ما است.
اما از سوى دیگر قرآن این کتاب عظیم و پرمحتوا، همانند کتب عادى، داراى یک بعد نیست، و به اصطلاح «بطون» مختلفى دارد، و در درون هر بطنى، بطن دیگر نهفته است.
و به تعبیر دیگر هر کس به مقدار عمق فکر خویش و به اندازه فهم و آگاهى و شایستگى اش از قرآن استفاده مى کند، بى آن که عمق کرانه هاى آن بر کسى ـ جز ائمه معصومین(علیهم السلام) ـ آشکار باشد، ولى مسلماً هیچ کس از کنار چشمه قرآن محروم باز نمى گردد!
با توجه به آنچه گفته شد نیاز به تفسیرهائى که مرکز پیوند افکار دانشمندان و محققان اسلامى است، و مى تواند راه گشاى اسرار مختلف قرآن گردد، کاملاً روشن است.
اما کدام تفسیر؟ و کدام مفسّر؟... آن تفسیر که آنچه قرآن مى گوید بازگو کند، نه آنچه خود مى خواهد و مى پسندد.
مفسّرى که خود را در اختیار قرآن بگذارد، و از مکتبش درس فرا گیرد نه آن کس که «نا آگاه» و یا «آگاهانه» با پیش داوریهایش مى کوشد در برابر قرآن «استاد» باشد و نه «شاگرد».
البته مفسران بزرگ و محققان عالى قدر اسلام از نخستین قرون اسلامى تا کنون تلاش ها و کوشش هاى بسیار ارزنده و شایان تقدیرى در این زمینه کرده اند و در عربى و فارسى و زبان هاى دیگر تفسیرهاى فراوانى نگاشته اند که در پرتو آن به گوشه اى از شگفتى هاى این کتاب بزرگ آسمانى مى توان راه یافت (شَکَرَ اللّهُ سَعْیَهُمْ).
ولى این نکته نیز قابل ملاحظه است که با گذشت زمان «مسائل تازه اى» براى مردم حق طلب و حقیقت جو مطرح مى شود، و «سؤالاتى» از برخورد و تضاد مکتب ها، و گاه از وسوسه هاى منافقان و مخالفان، و زمانى در چگونگى تطبیق تعلیمات این کتاب بزرگ و آسمانى بر نیازهاى زمان، پیش مى آید که باید تفسیرهاى امروز پاسخ گوى آنها باشند.
و از سوى دیگر تفسیرها همه نباید مجموعه اى از اقوال گوناگون و بحث هاى پیچیده و غیرقابل درک براى عموم باشد بلکه امروز تفسیرهائى لازم است که همچون خود قرآن جنبه همگانى داشته باشد و تمام قشرها اعم از «فضلاء» و «توده مردم» بتوانند از آن استفاده کنند (بى آن که از ارزش و عمق بحث ها کاسته شود).

* * *

توجه به این امور سبب شد که گروهى از ما بخواهند که به نوبه خود دست به تألیف تفسیرى بزنیم به این امید که این نیازها را برطرف سازد، و چون این کار سنگین بود جمعى از اهل فضل را که همسفران خوبى در این راه طولانى و پرفراز و نشیب بوده و هستند به کمک و همکارى دعوت شدند تا با تشریک مساعى این مشکل حل شود، این کار بحمد اللّه قرین موفقیت شد، و محصولى داد که با استقبال فوق العاده همه قشرها مواجه گردید، به طورى که در اکثر نقاط مردم در سطوح مختلف به این تفسیر روى آوردند و مجلدات آن که تا کنون به نوزده جلد رسیده (و این هیجدهمین جلد آن است) کراراً چاپ و منتشر شده است «و خدا را بر این موفقیت سپاس مى گوئیم».

* * *

در مقدمه این جلد لازم است نظر خوانندگان عزیز را به چند نکته جلب کنم:

1 ـ کراراً سؤال مى کنند مجموع این تفسیر در چند جلد تمام خواهد شد؟ در جواب باید بگویم: حدود بیست و پنج جلد.
2 ـ کراراً مى گویند چرا مجلدات تفسیر با فاصله زیاد زمانى منتشر مى شود؟
باید توجه داشت ما نهایت کوشش رادر سرعت بخشیدن به کار داریم و حتى در سفر وحضر، گاهى در تبعیدگاه، و گاهى در بستر بیمارى، آن را ادامه داده ایم، اما از آنجا که نمى توان نظم و عمق مباحث را فداى سرعت عمل نمود باید کارى کرد که میان این هر دو تا آنجا که ممکن است جمع شود، و از سوى دیگر مشکلات فوق العاده چاپ و تهیه کاغذ و مانند آن را (مخصوصاً در زمان جنگ) نباید از نظر دور داشت که آن هم یک عامل مهم تأخیر بوده است.
3 ـ گاهى مى پرسند اگر این تفسیر به قلم افراد مختلف تهیه گردد هماهنگ نمى تواند باشد.
در پاسخ مى گویم براى تأمین این هدف بنابراین است که قلم تفسیر همه جا از اینجانب باشد، و دوستان در جمع آورى مطالب کمک کنند که آنها نیز هر کدام کار خود را قبلاً به طور انفرادى انجام مى دهند و یادداشت هاى لازم را تهیه مى کنند ولى بعداً در جلسات دسته جمعى که با هم داریم هماهنگى لازم ایجاد مى گردد تا هیچ گونه نوسانى در بحث ها و طرح مسائل گوناگون و سبک تفسیر پیدا نشود و همه یک دست و یک پارچه و منسجم باشد.
این تفسیر در زمانى رو به گسترش مى رود که حکومت جمهورى اسلامى بحمد اللّه به رهبرى امام خمینى(مدظله) بال و پر خود را بر این کشور اسلامى گشوده، و جنب و جوشى در سایر کشورهاى اسلامى براى تشکیل حکومت الهى به وجود آورده، و منافع ابرقدرت هاى شرق و غرب را سخت به مخاطره افکنده، به همین دلیل مردم جهان را جویاى توضیح بیشتر درباره اسلام و قرآن ساخته است و ما امیدواریم که این تفسیر کمکى به این خواسته عمومى کند، هم اکنون این تفسیر به همّت جمعى از دانشمندان به سه زبان معروف دنیا در دست ترجمه است:
1 ـ به زبان عربى که از جلد اول تا سوم ان شاء اللّه به زودى به زیر چاپ مى رود.
2 ـ به زبان اردو که تا کنون بیش از 11 جلد آن ترجمه شده و جلد اول چاپ شده است.
3 ـ به زبان ساحلى (زبانى که در ده کشور آفریقائى بیش از هشتاد میلیون نفر به آن تکلّم مى کنند).
از خدا مى خواهیم توفیق تکمیل این خدمت و هم چنین نشر آن را به زبان هاى دیگر و کمک به شناخت هر چه بیشتر اسلام در صف جهانى عنایت فرماید.

* * *

خداوندا! چشم ما را بینا و گوشمان را شنوا و فکرمان را صائب و کارساز فرما، تا بتوانیم به عمق تعلیمات کتابت راه یابیم و از آن چراغ پرفروغى براى خود و دیگران فراهم سازیم.
خداوندا! آتش هائى که دشمنان انقلاب ما خصوصاً، و دشمنان اسلام عموماً پیرامون ما برافروخته اند و فکر ما را دائماً به خود مشغول داشته است، در پرتو مجاهدت هاى پیگیر و سعى و تلاش بى امان این امت اسلامى، خاموش بگردان تا یک جا دل را به تو بندیم و در راه تو و خدمت به بندگان مستضعف تو گام برداریم.


قم حوزه علمیه ـ ناصر مکارم شیرازى
اسفند ماه 1363





محتواى سوره سبأ

این سوره که به مناسبت، شرح سرگذشت قوم «سبأ» به نام «سبأ» نامیده شده از سوره هاى «مکّى» است، و مى دانیم محتواى سوره هاى مکى معمولاً بیان معارف اسلامى و ریشه هاى اعتقادى مخصوصاً «مبدأ» و «معاد» و «نبوت» است.
و بیشترین بحث این سوره نیز، روى همین امور دور مى زند، چرا که مسلمانان در دوران «مکّه» مى بایست از نظر عقائد ساخته مى شدند، و براى پرداختن به فروع، و تشکیل حکومت اسلامى، و پیاده کردن تمام برنامه هاى اسلامى، آماده مى گردیدند.
به طور کلى باید گفت: محتواى این سوره ناظر به پنج مطلب است:
1 ـ مسأله «توحید» و قسمتى از نشانه هاى خداوند در عالم هستى، و صفات پاک او از جمله «توحید» «ربوبیت» و «الوهیت».
2 ـ مسأله «معاد» که از همه مسائل در این سوره بیشتر مطرح شده، از طرق مختلف درباره آن بحثهاى گوناگونى عنوان گردیده.
3 ـ مسأله «نبوت» انبیاى پیشین، و مخصوصاً پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و پاسخ به بهانه جوئیهاى دشمنان درباره او، و بیان پاره اى از معجزات انبیاء سلف.
4 ـ بیان بخشى از نعمتهاى بزرگ خدا، و سرنوشت شکرگزاران و کفران کنندگان، ضمن بیان گوشه اى از زندگى «سلیمان»(علیه السلام) و قوم «سبأ».
5 ـ دعوت به تفکر و اندیشه و ایمان و عمل صالح و تأثیر این عوامل در سعادت و نیک بختى بشر.
و مجموعاً برنامه جامعى را براى تربیت جستجوگران حق تشکیل مى دهد.

* * *


فضیلت این سوره

در روایات اسلامى درباره اهمیت این سوره، و تلاوت آن، تعبیرات جالبى دیده مى شود:

از جمله در حدیثى از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) چنین مى خوانیم: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ سَبَأ لَمْ یَبْقَ نَبِىٌّ وَ لارَسُولٌ إِلاّ کَانَ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَفِیقاً وَ مُصَافِحاً: «کسى که سوره سبأ را بخواند، در قیامت تمام انبیاء و رسولان رفیق و همنشین او خواهند بود، و همگى با او مصافحه مى کنند».(1)
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده است: مَنْ قَرَأَ الْحَمْدَیْنِ جَمِیعاً، سَبَإ وَ فَاطِر، فِی لَیْلَة لَمْ یَزَل لَیْلَتُهُ فِى حِفْظِ اللَّهِ تَعالى وَ کِلَاءَتِهِ فَإِنْ قَرَأَهُمَا فِى نَهَارِهِ لَمْ یُصِبْهُ فِى نَهَارِهِ مَکْرُوهٌ وَ أُعْطِىَ مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ خَیْرِ الآخِرَةِ مَا لَمْ یَخْطُرْ عَلَى قَلْبِهِ وَ لَمْ یَبْلُغْ مُنَاهُ: «کسى که دو سوره اى را که با حمد آغاز مى شود ـ سوره سبأ و فاطر ـ در یک شب بخواند، تمام آن شب را در حفظ و حراست الهى خواهد بود، و اگر آن دو را در روز بخواند، هیچ مکروهى به او نمى رسد، و آن قدر از خیر دنیا و آخرت به او داده مى شود، که هرگز به قلبش خطور نکرده، و فکر و آرزویش به آن نرسیده است»!.(2)
همان گونه که در آغاز هر سوره اى یادآور شده ایم، مسلماً این پاداشهاى عظیم، نصیب کسانى نمى شود که تنها به خواندن و لقلقه زبان قناعت کنند، بلکه خواندن، باید مقدمه اى باشد براى اندیشیدن، که آن نیز انگیزه عمل است.
مثلاً، کسى که این سوره را مى خواند، از این نکته با خبر مى شود که: قوم «سبأ» بر اثر کفران نعمتهاى بى حساب الهى چنان زندگانیشان در هم کوبیده شد، که عبرت همگان گشتند، و سرنوشت آنها ضرب المثلى براى جهانیان شد، چنین انسانى به شکر نعمت، شکرى آمیخته با جنبه هاى عملى مى پردازد، و شاکران نعمت خداوند، در حفظ و امان او خواهند بود.
در این زمینه شرح بیشترى در آغاز سوره «نور» داده ایم.

* * *

 


1 و 2 ـ «مجمع البیان»، آغاز سوره «سبأ»، جلد 8، صفحه 375.

 

12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma