(1). عثمان افراد فاسق و ظالمى چون ولید بن عقبة بن ابى معیط را والى کوفه، و عبدالله غامر بن کریز را والى بصره، و عبدالله بن ابى سرح را والى مصر، و مروان بن حکم را مشاور عالى خویش کرد. مطابق آنچه که در کتاب الاستیعاب، ص 690 و الاغانى، ج 6، ص 356 آمده ابوسفیان خود نیز به این نکته اعتراف کرد، آنجا که گفته است: «از آن هنگام که خلافت به دست دو طایفه تیم و عدى (قبیله ابوبکر و عمر) افتاد، من نیز در آن طمع کردم». (عاشورا، ص 120)
(2). طبق روایتى 300 تن از صحابه پیامبر (صلى الله علیه وآله) که در بیعت رضوان و گروهى از آنها از بدریون بودند، با على (علیه السلام) در جنگ صفین همکارى مى کردند، که از این جمع 63 نفر در آن میدان شهید شدند. (پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ج 7، ص 83).
(3). شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، ج27، ص 275 مطالعه فرمایید.
(4). جرج جرداق در کتاب الامام على صوت العدالة الانسانیة، ج 1، ص 124 درباره تقویت بنى امیّه توسط عثمان مى نویسد: «عثمان، هم کلید بیت المال و هم شمشیر سلطان را در دستان بنى امیّه قرار داد». (عاشورا، ص 140).
(5). به نمونه هایى از بذل و بخشش هاى بى حساب عثمان توجّه فرمایید:
الف) مبلغ پانصد هزار دینار (مثقال طلا) از غنایم آفریقا و یکصد هزار درهم (نقره) از بیت المال به مروان بن حکم بخشید، که مورد اعتراض زید بن ارقم کلیددار بیت المال قرار گرفت.
ب) مبلغ دویست هزار نیز به ابوسفیان بخشید.
ج) مبلغ یکصد هزار دینار از غنایم جنگ دیگرى در آفریقا به برادر رضاعیش عبدالله بن ابى سرح بخشید.
د) مبلغ سیصد هزار درهم به حارث بن حکم برادر مروان بن حکم بخشید. (شرح بیشتر را در کتاب الغدیر، ج 8، ص 257 تا 286 مطالعه فرمایید).
(6). شورا، آیه 15; البتّه جمله مذکور به شکل روایت نیز از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نقل شده است. به کتاب مکاتیب الرسول، ج 2، ص 338 مراجعه شود.
(7). نهج البلاغه، خطبه 224 .
(8). سوره بقره، آیه 207; ترجمه: «وبعضى از مردم (با ایمان و فداکار، همچون على (علیه السلام) در «لیلة المبیت» به هنگام خُفتن در جایگاه پیغمبر (صلى الله علیه وآله)) جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند; و خداوند نسبت به همه بندگان مهربان است».
(9). سوره بقره، آیه 204 و 205; ترجمه: «بعضى از مردم گفتارشان در زندگى دنیا مایه اعجاب تو مى شود، (در ظاهر اظهار محبت شدید مى کنند) و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه مى گیرند، در حالى که آنان سرسخت ترین دشمنانند. (نشانه آنها، این است که) هنگامى که روى بر مى گردانند (و از نزد تو خارج مى شوند) در راه فساد در زمین تلاش مى کنند».
(10). شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 4، ص 73 .
(11). رجوع کنید به: تفسیر فخر رازى، روح المعانى، الدر المنثور، مجمع البیان و تفسیر نمونه (ذیل تفسیر آیات فوق).
(12). مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 38; شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 16، ص 46.
(13). گرد آوري از کتاب: اهداف قيام حسينى، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، امام على بن ابى طالب عليه السلام، قم، 1389 ه. ش، ص 48.