مصاحبه با آیت الله مکارم شیرازی / وظیفه حوزه و روحانیت در نشر معارف اسلامی
حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی؛ مجله فرهنگ کوثر، مرداد 1377، شماره 17.
مصاحبه با آیت الله مکارم شیرازی / وظیفه حوزه و روحانیت در نشر معارف اسلامی
کوثر: از اینکه فرصتی را در اختیار مجله کوثر قرار دادید متشکریم. لطفاً اجمالی از زندگی فرهنگی علمی خود را بیان فرمایید؟
آیت الله مکارم: بسم الله الرحمن الرحیم. در ابتدا لازم میدانم از زحمات شما برادران عزیز در ماهنامه کوثر، که مجلهتان وسیلهای برای نشر آثار اهلبیت(علیهم السلام) و متعلق به آستانه حضرت معصومه(سلام الله علیها) است، تشکر کنم. اما داستان زندگی تحصیلی من داستان طولانی دارد. خیلی فشردهاش اینکه، پدر و اجدادم از روحانیون نبودند. علت اینکه من مجذوب شدم به علوم دینی، علاوه بر عشق به این مسأله در درون خودم، این بود که حوزه در زمان رضاخان خیلی در محدودیت و فشار بود.
ما آن موقع در شیراز در سال سوم دبیرستان مشغول تحصیل بودیم؛ یکی از علمای بزرگ شیراز به نام آیت الله آقا سید نورالدین حسینی اعلامیهای منتشر کرد که ما میخواهیم حوزههای علمیه را احیا کنیم. هر کسی در هر شرایطی کوچک، بزرگ، کاسب، تاجر، محصل میتواند در حوزه علمیه ثبت نام کند و لازم هم نیست تمام وقت هم باشد. پاره وقت هم باشد کافی است. مامی خواهیم حوزه علمیهای درست کنیم «به قول این مرد بزرگ» که پشت الازهر مصررا بلرزاند.
استقبال زیادی شد؛ 500 نفر ثبت نام کردند که در آن زمان این رقم خیلی بود من هم که در سال سوم دبیرستان بودم، ثبت نام و شروع به درس خواندن کردم و دیدم گویا گمشدۀ خود را پیدا کردم. به قدری عشق سوزان به درسهای دینی پیدا کردم که خواب و استراحت نداشتم، دلم میخواست یک روز ده تا درس بخوانم به جای دو درس ولی استاد من متوجه بود که نباید بار را زیاد سنگین کند شاید ما زیر بار سنگین بمانیم و استعدادمان بشکند و بواسطۀ همان بود که من از اول سیوطی تا آخر کفایه را چهار سال خواندم یعنی درسی که در حوزهها 10 سال خوانده میشود ما در 4 سال خواندیم. سن ما در این زمان 18 سال بود و آمدم قم در دروس بزرگان شرکت میکردم. بعد مشرف شدم نجف تا ببینم حوزه نجف چه خبر است. در آنجا در درس آیت الله العظمی حکیم، آیت الله خویی، میرزا هاشم آملی، آیت الله آقا سید عبدالهادی شیرازی شرکت کردم. در قم در درس آیت الله العظمی بروجردی، آیت الله العظمی گلپایگانی، مرحوم آیت الله حجت و آیت الله محقق داماد و آیات دیگر شرکت میکردم.
در حدود 24 سالگی از نجف برگشتم. چون آب و هوای آنجا با من سازگار نبود. در حالی از نجف برگشتم که در 24سالگی از دو نفر از بزرگان نجف اجازه اجتهاد گرفته بودم. به قم که آمدم، مشغول تدریس شدم. درسهای سطح را ادامه دادم. یواش، یواش شروع کردم درس خارج. چهار دوره و نیم، خارج اصول گفتم که هر دورهای 5 و 6 سال طول کشید. اصول را رها کردم چون تقریرات من چاپ شد و درس فقه خارج را ادامه دادم و ادامه میدهم و کتابهای متعددی از دروس خارج چاپ شده است مانند انوارالفقاهه. این خلاصهای بود ازدوران تحصیل من.
کوثر: حضرتعالی از جمله افرادی هستید که از سالهای دور با قلمی شیوا در جهت معرفی اسلام و آشنایی مردم با معارف و فرهنگ اهل بیت تلاش داشتهاند. در این مورد هم توضیح بفرمایید.
آیت الله مکارم: اولین باری که جهت نوشتن قلم به دست گرفتم در سن 20 سالگی بود. در شیراز فرقه صوفیه فعالیت زیاد داشتند و عدهای از جوانها را فریب داده بودند و تبلیغات گستردهای شروع کرده بودند که به روزنامهها هم کشیده شد. احساس کردم ما هم مسؤولیتی داریم گرچه در شیراز علما و بزرگان فراوان بودند. ولی من هم مسؤولیتی داشتم دست به قلم گرفتم شروع کردم به بحثهایی که بعداً بنام «جلوۀ حق» به صورت کتاب منتشر شد.
دومین کتابی که شروع کردم، «فیلسوفنماها» بود علتش هم این بود که کمونیستها تبلیغات زیادی شروع کرده بودند، شاید من آن وقت 26- 25 ساله بودم. تبلیغات کمونیستی به قدری مسموم بود که بسیاری از جوانها به خصوص دانشگاهها را جذب کرده بود. فکر کردیم باز مسؤولیتی داریم با عدهای از دوستان جلساتی جهت مبارزه با مارکسیستها و کمونیستها تشکیل دادیم. از جملۀ افراد جلسات آقای امام موسی صدر و بعضی از مراجع فعلی بودند و شخصیتهای دیگر. و به این ترتیب بحث و بررسی شروع شد. من به آقایان گفتم میخواهم بحثها را بنویسم. میآورم درجلسات میخوانم اگر نقدی هم بود، بفرمایید و من تکمیل میکنم. بعداً همین مباحث به نام کتاب فیلسوف نماها منتشر شد و شاید حدود سی و چند بار چاپ شد و در بعضی کشورها مثل افعانستان و تاجیکستان نفوذ کرد که زبانشان فارسی بود روی هم رفته خیلی این کتاب مؤثر افتاد و به عنوان کتاب سال هم شناخته شد.
بعد هم ادامه دادم کتابهای متعدد دیگر که تاکنون حدود 100 الی 110 جلد از من منتشر شد که یکی از آنها همان تفسیر نمونه است که 27 جلد است به اتفاق جمعی از دوستان نوشتیم. بعضی هم از مجله دانش، بیش از 30 بار چاپ شده است و به زبانهای مختلف ترجمه شده و الان هم مسأله تالیف را رها نکردهام؛ شرحی برنهج البلاغه مینویسیم. تفسیر پیام قرآن را نوشتیم. اخلاق در قرآن را الان داریم مینویسیم و همچنین مشغول کتابهای علمی انوارالفقاهه هستیم. به تمام اهل علم توصیه میکنم که با دو اسلحه قلم و بیان در این زمان مجهز باشند وگرنه نمیتوانند دینشان را در مقابل اسلام ادا کنند. مجلۀ شما هم در جهت معرفی و شناخت اهل بیت در حد توان خود باید قدم بردارد.
کوثر: در این امر مهم بعد از انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام(ره) توجه مردم به فرهنگ اهل بیت بسیار رو به افزایش است شما با سابقه کار در این جهت اکنون نیازهای موجود در این راستا و پاسخ به این نیازها را چه میدانید.
آیت الله مکارم: همانطور که اشاره کردید زمان ما گوش شنوا برای شنیدن پیام مکتب اهلبیت(ع) فراوان است دلیلش هم همان انقلابی است که اشاره کردید به رهبری امام خمینی(قدس سره) برپا شد و مردم دنیا دیدند به پندار آنها که فکر میکردند کاری از مذهب ساخته نیست، دیدند همین مذهب انقلابی به پا کرد و یک سلطنت 2500 ساله را نابود کرد. حکومتی بر اساس نه شرقی و نه غربی به پا کرد، در مقابل قدرتهای بزرگ جهان ایستاد و جنگ هشت ساله را هم با آن همه حمایت دشمنان پشت سر گذاشت و پیروز شد. مردم دنیا که به این موضوع اندیشیدند که لابد در مذهب، قدرتی نهفته است که باید کشف شود، و به همین دلیل آماده هستند تا پیام اسلام و تشیع را بشنوند و طبعاً اگر پیام را بشنوند گروه عظیمی هم پیروی خواهند کرد و علاقمند خواهند شد بنابراین بهترین فرصت هم اکنون در دست ما قرار دارد.
از طرف دیگر مردم دنیا از نظامهای جهان مادی خسته و مأیوس شدهاند و میبینند مشکلاتشان در این نظامها حل نشده است طبعاً علاقه پیدا کردند که بیایند و به نظامهای معنوی پناه آورند. لذا مذهب در عصر و زمان ما بازار گرم و داغی دارد آن هم مثل اسلام و مذهب اهلبیت(علیهم السلام) که از فرهنگی غنی برخوردار است. بنابر این ما باید از این فرصت استفاده کنیم و پیام اهلبیت(علیهم السلام) را به همه جا برسانیم. برای رساندن پیام من معتقدم باید از بچهها و از دبستانها شروع کنیم تا دانشگاهها و از حوزه شروع شود تا وسایل ارتباط جمعی و از تمام وسیلههای ارتباطی مثل ماهوارهها، مطبوعات، مجلهها، تلویزیون، فیلم و نمایش ... که بتواند ما را به هدفمان نزدیک کند.
همانطوری که از این ابزارها استفاده خلاف می شود، میتوان از آنها در جهت صحیح استفاده کرد. با همین شبکه اینترنت میتوان در حوزهها افرادی را تربیت کرد که به زبانهای زنده دنیا آشنا باشند و بتوانند پیام اسلام و تشیع را به اقصی نقاط دنیا برسانند. اگر ما واقعاً در این شرایط از این ابزارها استفاده نکنیم و شرایط از دست برود، گمان میکنم همه ما در پیشگاه خدا مسئول باشیم.
کوثر: جایگاه قم در این رابطه و نقش حوزهها را در پیام رسانی چگونه میبینید؟
آیت الله مکارم: در جواب این سؤال علاوه بر آنچه گفتم یک حدیث معروفی از امام صادق(علیه السلام) داریم که من هر وقت به این حدیث میرسم، غرق نشاط و سرور و لذت میشوم چون این حدیث معجزه جاودانی است که میفرماید روزی میآید کوفه یا به تعبیر بنده نجف و کوفه که الان هر دو به هم وصل شدهاند، به عللی علم از آنجا برچیده میشود و حوزۀ علمیه نجف محدود و در سرزمین قم بال و پر علم گسترده میشود. و بعد از سرزمین قم به تمام دنیا علم نورافشانی میکند حتی آن دخترانی هم که در حجلهها هستند از علوم قم استفاده میکنند و بوسیله قم و دانشمندان قم اتمام حجت بر تمام اهل دنیا میشود. در حدود 1400 سال قبل این جمله را فرمود کسی از آن دوران امروز را ندید اما امروز ما میبینیم منتهی مشروط بر این است که به اصطلاح معروف کمربندها را ببندیم آستینها را بالا بزنیم و برای کار و تلاش مجاهدانه وارد صحنه شویم.
حوزۀ علمیه هم باید کانونی باشد برای علوم مختلف اسلامی؛ کلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول و... و منابع اهلبیت(علیهم اسلام) را احیا کند. مبلغینی هم داشته باشیم در رشتۀ تبلیغ به زبانهای مخلتف دنیا قلم بزنند یا به زبانهای مختلف دنیا سخن بگویند و بتوانند پیام مکتب را به تمام دنیا برسانند انشاءالله در داخل و خارج و به تعبیر حدیث امام صادق(علیه السلام) اتمام حجت بر تمام دنیا بوسیلۀ علماء قم شود.
کوثر: مطبوعات چه رسالتی در رابطه با نشر معارف اهلبیت(علیهم السلام) باید داشته باشند و چگونه معارف آنها را با طور صحیح برسانیم.
آیت الله مکارم: منابع زیادی از اهل سنت به ما رسیده است که اینها باید بازنگری و مطالعه شود. در عمق آنها حقایق مهمی نهفته است آنها باید استخراج شود. از جمله منابع بزرگ اهلبیت(علیهم السلام) نهج البلاغه است؛ ما هر چه بیشتر کار میکنیم می بینیم گنجینههای زیادی برای ما کشف میشود. از دیگر منابع صحیفۀ سجادیه است که به زبان دعا همه مسائل زندگی بشر در آن تبیین شده و آن هم یک گنجینه است که هنوز رازهایش گشوده نشده است. منابع دیگری داریم احادیث امامان در بحار، مستدرک، وسایل الشیعه، این منابع باید جمع و دسته بندی شده با بهترین چاپ و عرضه در اشکال مختلف؛ گاهی فشرده گاهی مبسوط در اختیار محققان و عموم مردم قرار بگیرد. و برای گروههای مختلف سنی به زبان کودکان، جوانان، دانشمندان منتشر شود. اگر ما هیچ کاری نکنیم برای منابع اهل سنت فقط آنچه را آنها به ما دادهاند، خوب منتشر کنیم همین بهترین تبلیغ مکتب اهلبیت(علیهم السلام) است بهترین جاذبه را دارد خود نهج البلاغه صحیفۀ سجادیه دعا و احادیث امام صادق و امام باقر(علیه السلام) گویا است. سخنان امام هشتم(علیه السلام) مناظراتش هم گویا است شرحی هم ما برای اینها داشته باشیم.
به هر حال مطبوعات نقش مهمی در عرصه تبلیغات دینی دارد. در این زمینه من با آن تجربیاتی که دارم مخصوصاً در مجله «مکتب اسلام» که در آن دوران تاریک که هیچ مجلۀ مذهبی نبود جمعی از فضلاء جمع شدند و این نشریه را منتشر کردند. (شروع اول هزار نسخه و بعد تا صد هزار نسخه در ماه منتشر شد) برای آنکه بدانیم مطبوعات چه نقشی دارند، کافی است بدانیم الان بسیاری از شخصیتهای ما که سن و سالی از آنها گذشته میگویند آقا ما بسیاری از عقاید خودمان را از مکتب اسلام گرفتیم در پستها و ردههای مختلف خیلی از آنها خوانندگان مجلۀ مکتب اسلام بودند و ما خودمان باور نمیکردیم که مجله بتواند آن قدر تأثیرگذارباشد.
بسیاری از آنها میگفتند ما زمینههای انقلاب را از نظر حقایق دینی از همین مکتب اسلام گرفتیم. این اثرگذاری منحصر به مجلۀ مکتب اسلام نیست، مطبوعات اگر هدف ارزشی داشته باشند و پیگیر هدف باشند خیلی میتوانند مؤثر باشند ولی متأسفانه در سالهای اخیر مطبوعات در جنگ و مبارزههای جناحی افتادهاند و بسیاری از مسائل اصلی را فراموش کردهاند. امید است مدیران و ارباب جراید و قلم هر چه زودتر تجدید نظر کنند، به آن هدفهای صحیح برگردند، جنگها خاتمه یابد و همه دست به دست هم دهند و در جهت نشر آثار اسلام و مکتب اهلبیت(علیهم السلام) قدم بردارند.
کوثر: ایران اسلامی امروز پرچمدار مکتب اهلبیت(علیهم السلام) و حساسیتهای زیادی روی رفتار ما در معرفی مکتب اهلبیت(علیهم السلام) هست چه توصیههایی در راستای معرفی چهره مناسب از اسلام دارید؟
آیت الله مکارم: بارها عرض کردهام انقلاب اسلامی فقط مربوط به این کشور نیست به یک معنا مربوط به کل جهان اسلام و کل جهان مستضعفین است. ما انقلابی را تجربه کردیم اگر این تجربه موفق بشود میتواند در همۀ زمینهها برای جهانیان و به خصوص کشورهای اسلامی الگو باشد. ولی اگر خدای نکرده شکست بخورد، ضایعاتش دامنگیر کل جهان اسلام میشود. به همین دلیل باید همۀ ما کوشش کنیم این تجربه، تجربه موفقی باشد و بهترین راهش این است که جامعهای بسازیم که وقتی اخبارش منتشر میشود، خود این اخبار مبلغ پاکی شجاعت، عالم دارای همبستگی جامعه ما باشد ما باید به عنوان مسلمان، و شیعه پیرو مکتب اهل بیت از کارهایی که باعث وهن اسلام ومذهب میشود، بپرهیزیم و در عبادات، در تجارت، در زیارات، در اعیاد، در عزاداریها فراموش نکنیم که ما در زمانی زندگی میکنیم که برنامههای امروز فردا ممکن است به وسیلۀ آنتنهای مختلف در دنیا پخش شود.
کوثر: به نظر شما بهترین کتاب در معرفی و شناخت اهلبیت(علیهم السلام) به خصوص برای آشنایی جوانان به مکتب اهلبیت(علیهم السلام) کدام است؟
آیت الله مکارم: کتابهای زیادی نوشته شده است ولی من معتقدم بهترین کتابها، کتابهایی است که به قلم روز در تفسیر قرآن و شرح نهج البلاغه نوشته شده است. کتابهایی که جوانهای ما را به اساس اسلام که قرآن است آشنا کند منتهی قرآنی که از دیدگاه اهلبیت(علیهم السلام) تفسیر و نوشته شده باشد و همچنین شرحهایی که بر نهج البلاغه نوشته باشد اینها کتابهایی است میتواند اطلاعات بنیادی بدهد و جوانان ما را آشناکند.
کوثر: بیشتر مخاطبان کوثر زائران حضرت معصومه(سلام الله علیها) هستند اگر توصیه خاصی دارید بفرمایید:
آیت الله مکارم: جملهای را که در کنار قبر علی بن موسی الرضا(علیه السلام) گفتم، در اینجا هم میگویم وآن این است؛ زوّاری که به زیارت ائمه(علیهم السلام) میآیند اگر دلشان میخواهد بدانند زیارتشان قبول شده یا نه، باید به یک نشانه که همه میتوانند بفهمند توجه کنند. نشانه این است وقتی به شهر خودشان بر میگردند حالشان را مقایسه کنند. ببینند اگر حال قبلی با الآن یکی هست و هیچ تفاوتی نکردهاند، به قبولی زیارت امیدوار نباشند اگر هم قبول باشد در سطح ناقص خواهد بود. اما اگر دیدند وقتی که از کنار قبر حضرت امام رضا(علیه السلام) یا حضرت معصومه(علیها السلام) یا دیگر ائمه(علیهم السلام) و اولیاء بیرون آمدند، نورانیت، صفا و معنویتی در خود احساس میکنند، واقعاً توبه از گناه کردهاند، از گناه فاصله گرفتهاند، به طاعت خدا نزدیک شدهاند، درستکار شدهاند، این بهترین نشانه قبولی زیارت است. من امیدوارم بر اساس این مقیاس تمام شیعیانی که میآیند زیارتشان قبول باشد.
برای همه کسانی که با مجله کوثر همکاری میکنند، دعا میکنم. والسلام علیکم ورحمه الله.
کوثر: ما هم از شما متشکریم.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.