مباحث خیارات - جلسه 031 - 96/09/01

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 

مباحث خیارات - جلسه 031 - 96/09/01

مطابق آنچه امیر مؤمنان در نهج البلاغه می فرماید: دنیا بسان تجارت خانه است. جریان از این قرار بود که کسی نزد حضرت آمد و دنیا را مذمت کرد و مشخص بود که او خودش دنیاپرست است ولی نزد حضرت جانماز آب می کشید. امام علیه السلام او را مذمت کرد و در وصف دنیا فرمود: مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلَائِكَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْيِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ‌ اكْتَسَبُوا فِيهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِيهَا الْجَنَّةَ[2]

بحث اخلاقی:
رسول خدا (ص) در روایتی می فرماید: إنّ أشدّ النّاس‌ ندامة يوم‌ القيامة رجل باع آخرته بدنيا غيره.[1]
مطابق آنچه امیر مؤمنان در نهج البلاغه می فرماید: دنیا بسان تجارت خانه است. جریان از این قرار بود که کسی نزد حضرت آمد و دنیا را مذمت کرد و مشخص بود که او خودش دنیاپرست است ولی نزد حضرت جانماز آب می کشید. امام علیه السلام او را مذمت کرد و در وصف دنیا فرمود: مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ وَ مُصَلَّى مَلَائِكَةِ اللَّهِ وَ مَهْبِطُ وَحْيِ اللَّهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ‌ اكْتَسَبُوا فِيهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِيهَا الْجَنَّةَ[2]
بنا بر این دنیا برای کسی که بیدار باشد چیز بدی نیست زیرا در این دنیا سرمایه ای به نام سرمایه ی عمر داریم که همراه است با نیروهایی که خداوند داده است و در دنیا مشغول تجارت هستیم و در مقابل عمر و آن نیروها بهشت و امثال آن را می خریم.
البته کسانی که مانند عمر بن سعد، دنیا را نقد می دانند و آخرت را نسیه می دانند این گونه فکر نمی کنند. هنگامی که به او حکومت ری را پیشنهاد کردند و در قبال آن از او خواستند که امام حسین علیه السلام و یاران حضرت را به قتل برساند او به فکر فرو رفت و سرآخر گفت: فما عاقل باع الوجود بدین. یعنی کسی موجود را به دَین و نسیه نمی فروشد.
بنا بر این پایه های اعتقاد به معاد در انسان لرزان است که موجب می شود انسان به چنین کارهای دست بزند. چنین کسانی به سراغ اجناس قاچاق، داروهای تقلبی و مانند آن روی می آورند و با جان و مال مردم بازی می کنند.
از این اشخاص بدتر کسانی هستند که آخرت خود را به دنیای دیگری می فروشند. تعصب های خشک و ارادت های غلط و افتادن کورکورانه به دنبال اشخاص موجب می شود که فرد، آخرت خود را به دنیای دیگران مانند یزید بفروشد.
 
موضوع: خیار حیوان
امام قدس سره در تحریر الوسیله می فرماید: الثاني: خيار الحيوان‌ من اشترى حيواناً، ثبت له الخيار إلى‌ ثلاثة أيّام من حين العقد. و في ثبوته للبائع- أيضاً- إذا كان الثمن حيواناً إشكال، بل عدمه لا يخلو من قوّة (این از باب فتوا است.).[3]
ایشان ابتدا اصل خیار را مطرح می کند و بعد دو فرع بر آن مترتب می کند. یکی اینکه شروع خیار از حین عقد است. (بر خلاف کسانی که قائل هستند که بعد از پایان خیار مجلس می باشد.)
دوم اینکه اگر بایع، ثمنی که می گیرد حیوان باشد مثلا خانه ای را در مقابل حیواناتی فروخته باشد و یا حیوانی را به حیوان دیگری فروخته باشد در ثبوت خیار حیوان برای او اشکال است زیرا خیار حیوان مخصوص مشتری است. بعد امام قدس سره با «لا یخلوا عن قوة» فتوا می دهد که او خیار ندارد.
خیار حیوان فروعات بسیاری دارد که شیخ انصاری و صاحب جواهر به آنها اشاره کرده اند و ما نیز باید آن را بحث کنیم. از جمله اینکه آیا پرندگان یا زنبور عسل را شامل می شود یا نه. امروزه نیز این مسائل کاربرد دارد و محل ابتلاء می باشد.
 
اما اصل خیار حیوان:
اصل اینکه مشتری هنگام خرید حیوان سه روز خیار دارد اجماعی است. حتی بعضی در آن ادعای ضرورت مذهب کرده اند. البته اهل سنت قائل به خیار حیوان نیستند ولی در اصل آن اتفاق نظر وجود دارد.
 
اقوال علماء:
علامه در تذکره می فرماید: إذا كان المبيع حيواناً، يثبت الخيار‌ فيه للمشتري خاصّة ثلاثة أيّام من حين العقد على رأي (البته اکثرا به این قائل هستند و صرفا یک رأی و نظریه نیست) فله الفسخ والإمضاء مدّة ثلاثة أيّام عند علمائنا أجمع ، خلافاً للجمهور كافّة. (تمامی اهل سنت با آن مخالف اند).[4]
محقق اردبیلی در کتاب مجمع الفائدة و البرهان می گوید: و خيار الحيوان إلخ» الظاهر ان ثبوت الخيار ثلاثة أيام للمشتري في الحيوان ، مما لا خلاف فيه للأصحاب وقد ادّعى عليه الإجماع في التذكرة ... لنا الأخبار المتواترة عن أهل البيت عليهم السلام بذلك ، وهم أعرف بالأحكام ، حيث هم مظنتها ومهبطها وملازموا الرسول.[5]
صاحب جواهر می فرماید: القسم الثاني ـ خيار الحيوان خيار الحيوان الذي هو في الجملة إجماعي. بل ضروري عند علماء المذهب[6]
 
دلالت روایات: این روایات در وسائل الشیعه عمدتا در ابواب سوم، چهارم و پنجم از ابواب الخیار آمده است. این سه باب حاوی هفده روایت است که اکثریت قریب به اتفاق آن بر ما نحن فیه دلالت دارد. در این روایات صحاح نیز وجود دارد.
 
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي الْحَيَوَانِ كُلِّهِ شَرْطُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ لِلْمُشْتَرِي (سه روز خیار دارد) وَ هُوَ بِالْخِيَارِ فِيهَا إِنْ شَرَطَ أَوْ لَمْ يَشْتَرِطْ. (حتی اگر خیار را شرط نکرده باشند)[7]
این روایت صحیحه است.
 
عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع يَقُولُ‌ صَاحِبُ الْحَيَوَانِ الْمُشْتَرِي بِالْخِيَارِ بِثَلَاثَةِ أَيَّامٍ.[8]
این روایت موثقه است.
 
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُتَبَايِعَانِ بِالْخِيَارِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ فِي الْحَيَوَانِ وَ فِيمَا سِوَى ذَلِكَ مِنْ بَيْعٍ حَتَّى يَفْتَرِقَا.[9]
این روایت که صحیحه است جزء احادیث معارض است زیرا خیار را برای بایع نیز ثابت می داند.
البته برای این روایت محمل هایی درست کرده اند که از جمله این است که معامله ی مزبور، معامله ی حیوان به حیوان باشد مثلا ده تا گاو را با سی تا گوسفند معامله می کند.
بعضی نیز آن را حمل بر تقیه کرده اند و حال آنکه عامه کلا منکر این خیار هستند. بنا بر این حمل بر تقیه صحیح نمی باشد.
بعضی نیز حمل کرده اند بر اینکه بایع در جایی خیار دارد که شرط کنند خیار حیوان برای بایع ثابت باشد.

پی نوشت:
[1] نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ج1، ص271، حدیث 589.
[2] نهج البلاغه، صبحی صالح، ص493.
[3] تحریر الوسیلة، امام خمینی، ج1، ص518.
[4] تذکرة الفقهاء، علامه ی حلی، ج11، ص34، مؤسسه ی آل البیت.
[5] مجمع الفائدة و البرهان، مقدس اردبیلی، ج8، ص391.
[6] جواهر الکلام، محمد حسن جواهری، ج23، ص23.
[7] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23023، ح1، ط آل البیت.
[8] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23024، ح2، ط آل البیت.
[9] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23025، ح3، ط آل البیت.
تاریخ انتشار: « 1396/08/29 »
فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 2253