مباحث خیارات - جلسه 085 - 97/11/23

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 

مباحث خیارات - جلسه 085 - 97/11/23

بحث در هشتمین شرط است. شیخ انصاری در این مورد می فرماید: الشرط الثامن: أن يلتزم به في متن العقد، (شرط باید در متن عقد باشد) فلو تواطيا عليه قبله (و اگر در متن عقد آن را نخوانند و یا اگر عقد را بخوانند و بعد از عقد روی شرطی توافق کنند) لم يكف ذلك في التزام المشروط به على المشهور، بل لم يُعلم فيه خلافٌ، عدا ما يتوهّم من ظاهر الخلاف و المختلف (ظاهر این است که آنها شرط قبل از عقد را هم معتبر می دانند).

موضوع: شرایط شروط ضمن عقد

بحث در هشتمین شرط است. شیخ انصاری در این مورد می فرماید: الشرط الثامن: أن يلتزم به في متن العقد، (شرط باید در متن عقد باشد) فلو تواطيا عليه قبله (و اگر در متن عقد آن را نخوانند و یا اگر عقد را بخوانند و بعد از عقد روی شرطی توافق کنند) لم يكف ذلك في التزام المشروط به على المشهور، بل لم يُعلم فيه خلافٌ، عدا ما يتوهّم من ظاهر الخلاف و المختلف (ظاهر این است که آنها شرط قبل از عقد را هم معتبر می دانند).[1]

صاحب ریاض می فرماید: لا حكم للشروط إذا كانت قبل العقد مطلقاً سائغةً كانت أم لا إجماعاً؛ للنصوص المستفيضة.[2]

سپس می افزاید: آن چیزی که قبل از عقد است به معنای وعده و شرایط ابتدایی است که لازم العمل نمی باشد. همچنین شروط متأخره هم مانند شروط قبل از عقد است و آنها هم لازم العمل نیست وظاهرهم الاتّفاق عليه بخصوصه.[3]

صاحب جواهر نیز کلام ریاض را نقل می کند و ظاهر این است که آن را می پذیرد: ولا حكم لما يذكر قبل العقد خاصة إجماعا في الرياض ما لم يُستَعد فيه أي العقد على وجه يكون من جملته (مادامی که آن شرط را در ضمن عقد اعاده نکند.)[4]

این مسأله شدیدا محل ابتلاء است و آن را باید با دقت بررسی کرد. در عرف عقلا بسیار پیش می آید که قبل از عقد شرایطی را بیان می کنند و در ضمن عقد هم تکرار نمی کنند ولی کاملا به آن پایبند هستند. مثلا قبل از عقدِ نکاح مراسمی به نام «بله بران» وجود دارد که بزرگ ترهای فامیلِ زوج و زوجه با هم می نشینند و شرایطی را برای نکاح مطرح می کنند و بعد آن را نوشته و امضاء می کنند.

همچنین در عقود مهمی که بین دولت ها و شرکت ها و مراکز مختلف منعقد می شود که قبل از عقد شرایط را دقیقا بررسی می کنند و می نویسند و امضاء می کنند و هنگام عقد چه بسا تک تک آن شرایط را دوباره مطرح نکنند ولی به تمامی آن شرایط پایبند هستند. (ان شاء الله این مسأله را در ادامه بررسی خواهیم کرد).

دلیل هایی که می توان برای قول مشهور می توان ذکر کرد (ما این دلیل ها را از مجموعه ی کلمات فقهاء استخراج کرده ایم):

دلیل اول: ذکر شرط قبل از عقد به منزله ی وعده است و جزء شروط ابتدایی می باشد و اجماع وجود دارد که این شروط لازم العمل نیست هرچند عمل به آنها مستحب می باشد.

دلیل دوم: شرط در «المؤمنون عند شروطهم» غیر از عقد است. شرط یعنی متنی هست که آن شرط را در ضمن آن قرار می دهند. شرط هرگز نمی تواند مستقل باشد. شرط همواره در کنار مشروط است. بنا بر این «المؤمنون عند شروطهم» شروطی را که ابتدایی است و در ضمن مشروط قرار ندارد شامل نمی شود و از آن منصرف است.

دلیل سوم: حدیثی در ابواب متعه وارد شده است که می توان به آن نیز تمسک کرد:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ سَالِمٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‌ إِذَا اشْتَرَطْتَ عَلَى الْمَرْأَةِ شُرُوطَ الْمُتْعَةِ فَرَضِيَتْ‌ بِهِ (قبل از عقد متعه شروطی را بیان کردند و زوجه نیز آن شروط را قبول کرد) وَ أَوْجَبَتِ التَّزْوِيجَ فَارْدُدْ عَلَيْهَا شَرْطَكَ الْأَوَّلَ بَعْدَ النِّكَاحِ (بعد از نکاح یعنی زمانی که صیغه ی نکاح را جاری می کنند که در اینجا نیز باید آن شروط را تکرار کرد) فَإِنْ أَجَازَتْهُ فَقَدْ جَازَ وَ إِنْ لَمْ تُجِزْهُ فَلَا يَجُوز عَلَيْهَا مَا كَانَ مِنْ شَرْطٍ قَبْلَ النِّكَاحِ.[5]

دلیل چهارم: مرحوم شیخ انصاری در آخر مباحث شرط هشتم می فرماید: ثمّ إنّ هنا وجهاً آخر لا يخلو عن وجهٍ، و هو بطلان العقد الواقع على هذا الشرط؛ لأنّ الشرط من أركان العقد المشروط، بل عرفت أنّه كالجزء من أحد العوضين، فيجب ذكره في الإيجاب و القبول كأجزاء العوضين.[6]

توضیح اینکه: گفته می شود که «للشرط قسط من الثمن» یعنی شرط جزء اجزاء است و اجزاء ثمن و مثمن باید همراه عقد مطرح شود و روشن شود و الا عقد باطل است. بنا بر این باید در متن عقد ذکر شود. بنا بر این نه تنها شرط باطل است بلکه حتی عقد نیز باطل می باشد.

نقول: شرط بر دو قسم است. گاه شرط به گونه ای است که عقد بر اساس آن منعقد می شود مانند شرایط نکاح که در مراسم «بله بران» مطرح می شود. و گاه عقد بر اساس آن شرط نیست یعنی شرطی قبل از عقد مطرح کرده اند و بعد آن را فراموش کردند و عقد هم بر اساس آن منعقد نشده است.

دلیل ما این است که در عرف این شرایط که عقد بر اساس آن منعقد می شود مانند شرایطی است که در ضمن عقد مطرح شده است. «المؤمنون عند شروطهم» اطلاق دارد و این شروط را شامل می شود و سیره ی عقلاء هم بر قبول این شرایط جاری شده است.

ان شاء الله در جلسه ی آینده چهار دلیل ذکر شده را بررسی می کنیم.


پی نوشت:
                           
    
تاریخ انتشار: « 1397/11/21 »
فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 2578