بسم الله الرحمن الرحیم
در جلسهی گذشته گفته شد که ازدواج یک مسألهی اجتماعی و وظیفهی عمومی است و تنها پدران و مادران در این زمینه مسئولیت ندارند، بلکه بر همه لازم است وسایل ازدواج جوانان را فراهم کنند.
متأسفانه برنامهریزی جامع و وسیعی برای این امر مقدّس و بسیار مهم صورت نگرفته است. شایسته است شخصیتهای حقیقی و حقوقی زیر در این زمینه دست به کار شوند:
الف) حکومت اسلامی؛ بر دولت محترم لازم است ردیفی در بودجهی هر سال برای این کار در نظر بگیرد و تسهیلاتی برای ازدواج جوانان قائل شود؛ چرا که مخاطب قرآن مجیدـ همانگونه که بارها گفته شدـ همه هستند.
ب) اوقاف و امور خیریّه؛ آنها نیز باید در این زمینه برنامهریزی کرده و از محلّ موقوفات عامّه، که برای مطلق کارهای خیر در نظر گرفته شده، به این کار کمک کنند.
ج) خیّرین؛ افراد خیّر که در زمینههای مختلف به کارهای خداپسندانه میپردازند و برای آسایش مردم تلاش میکنند، در این زمینه هم فعّال شوند.
د) واقفین؛ کسانی که میخواهند اموال خود را وقف کارهای خیر کنند، بخشی از آن را صرفاً وقف ازدواج جوانان نمایند، تا درآمد آن فقط در این راه مصرف شود.
امیدوارم صدای ما به گوش مسؤولین حکومت اسلامی و متولیّان اوقاف و خیّرین و واقفین برسد و نسبت به این کار بسیار ارزشمند اقدام کنند. گرچه در گوشه و کنار فعّالیتهایی به صورت مقطعی صورت میگیرد، که درخور تقدیر و ستایش است، امّا کافی نیست و باید به فضل الهی کاری فراگیر و دائمی انجام شود.
سومین موضوعی که در اخلاق خانواده باید مورد بحث قرار گیرد مسأله انتخاب همسر است؛ که از مهمترین مباحث محسوب میشود.
مردم در این مورد بر سه دستهاند:
اوّل: سخت گیران؛ عدّه ای از جوانان در ازدواج بسیار سخت گیرند. سالیان طولانی برای انتخاب همسر آیندهی خود به این طرف و آن طرف میروند و گزینههای فراوانی را میبینند؛ ولی با کوچکترین بهانهای از آنها صرفنظر کرده و به دنبال گزینههای جدید میروند.
دوم: آسانگیران؛ برخی از جوانان نسبت به این مسأله بسیار آسان گیرند. به صرف یک ملاقات و گفتگو در کوچه و خیابان و بدون هیچ شناخت قبلی ازدواج میکنند؛ که عاقبت بسیاری از این گونه ازدواجها ختم به خیر نمیشود.
سوم: میانه روها؛ نه سختگیری گروه اوّل کار شایسته ای است، و نه آسان گیری زیاد از حدّ گروه دوم. بلکه لازم است به هنگام ازدواج در حدّ معقول و متعارف فکر کرد، و جوانب مثبت و منفی آن را سنجید، و با کسانی که در این زمینه تخصّص و تجربه دارند و گزینه مورد نظر را میشناسند مشورت کرد، و در صورت نیاز از همسایهها، همکاران، هم کلاسیها، دوستان و اقوام شخص مورد نظر تحقیق نمود، سپس با توکّل بر خدا اقدام کرد.
بعضیها که گرفتار اوهام و خیالات هستند میگویند: «همسر من در چند چیز باید از من پایینتر باشد:
1. اندازهی قامت 2. میزان سواد 3. ثروت پدر»!معنای این سخن این است که چنین شخصی از ابتدا در فکر سلطه و حاکمیّت است، نه به دنبال شریک زندگی، و این برتریجویی عاقبت خوشی نخواهد داشت.
آنچه که در اینجا لازم است مورد توجّه قرار گیرد هداف از انتخاب همسر است. جوانان در انتخاب همسران خود باید دنبال چه اهدافی باشند؟
چند هدف، به شرحی که خواهد آمد، بسیار مهم است.
متقاضی ازدواج باید در این مسأله به دنبال شریک زندگی باشد و بداند فردی را که به عنوان همسر بر میگزیند برای تمام عمر شریک زندگی اوست و لذا دقّت کندکه تمام ویژگیهای یک شریک خوب را داشته باشد.
برخی از جوانان، که به این هدف مهم توجّه ندارند، به دنبال ازدواج با خانوادهای پولدار هستند تا پس از فوت پدر همسر، تمام یا بخشی از اموالش از طریق ارث به همسرش برسد و بدین طریق آنها را تصاحب کند. چنین جوانانی در حقیقت به دنبال تجارتاند، نه انتخاب همسر و شریک زندگی.
بعضی هم در پی ازدواج با خانوادههایی هستند که دارای پست و مقامی باشند تا بتوانند در آینده از این طریق به موقعیّت مناسبی دست یابند. چنین اشخاصی هم به دنبال شریک زندگی نیستند.
و عدّهای نیز هدفشان هوسرانی است. اینها به این فکر نمی کنند که هوسرانی مدّتی ادامه خواهد داشت و به پس از آن مدّت نمیاندیشند.
بنابراین، باید دید هدف از انتخاب همسر چیست؟ هدف انتخاب شریک زندگیست، یا تجارت و رسیدن به مقام و هوسرانی و مسایلی از این قبیل؟ هدف اصلی را باید شناخت و به دنبال آن بود.
در روایات اسلامی در مورد رعایت اخلاق اسلامی در انتخاب همسر، مطالب مهمّی مطرح شده، که به دو نمونهی آن قناعت میکنیم:
درحدیث ارزشمندی از پیامبر اسلام| میخوانیم:
«مَنْ تَزَوَّجَ امْرَأَةً لِعِزِّهَا لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلا ذُلّاً؛ کسی که همسری انتخاب کند به خاطر این که خانوادهاش دارای نام و نشانی هستند (و از این طریق به جایی برسد) در نهایت ذلیل خواهد شد».
طبق فرمایش پیامبر اکرم| چنین جوانی به جای این که عزّتی برای خود دست و پا کند ذلیل میشود؛ یعنی نتیجهی کاملاً معکوس میگیرد.
چرا که ممکن است خانواده همسرش همیشه صاحب مقام نباشند، یا متّهم شوند، یا به زندان بیفتند، و خلاصه نام و نشانشان را از دست بدهند و هنگامی که آنها ذیل شوند دامادی که عزّتش به عزت آنها گره خورده نیز ذلیل خواهد شد.
حضرت در ادامه فرمودند: «وَمَنْ تَزَوَّجَهَا لِمَالِهَا لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلا فَقْرًا؛ و هر کس با زنی به خاطر ثروتش ازدوج کند خداوند او را گرفتار فقر و نداری میکند».[1]
اگر به دنبال خانوادههای پولدار میگردد که فقط به پول آنها برسد و امور دیگر برایش مهم نیست، در اینجا هم نتیجهی معکوس گرفته و دچار فقر و بیچارگی میشود. چرا که مال و ثروت همیشه دست افراد خاصّی نیست. ممکن است چنان پدر زنی به علل مختلف ورشکست شود،یا به خاطر بدهکاری های مختلف از طرف حاکم شرع محجور گردد. دامادی که به اتّکای ثروت چنان خانوادهای سنگ بنای زندگی مشترکش را چیده، نیز فقیر و بیچاره میشود.
در حدیث دیگری از آن حضرت چنین آمده است: «لا تُنکَحُ المَرأةُ لاربَعَةٍ: لِمالِها و لِجَمالِها و لِنَسَبِها وَ لِلّذَّتِها، فَعَلَيکَ بِذاتِ الدّينِ؛ به خاطر چهار چیز به سراغ ازدواج نرو: ثروت و زیبایی و نسب و لذّت بردن؛ بلکه در پی کسی باش که دارای دین و ایمان باشد».[2]
اگر همسر انسان از خانواده ثروتمندی باشد اشکالی ندارد و اسلام هم نسبت به این مسأله موضع گیری منفی نکرده است؛ امّا این که هدف از ازدواج فقط و فقط ثروت زوجه و خانوادهاش باشد کار صحیحی نیست. همانگونه که زیبایی همسر اشکالی ندارد، بلکه در احادیث پیشوایان دینی[3] از آن به عنوان یک نقطهی مثبت یاد شده است. امّا کسی که تنها و تنها به زیبایی همسرش میاندیشد از اهداف دیگر ازدواج دور میماند.
ویژگی خوشنام بودن خانواده همسر و لذّت بردن از وی نیز میتواند از صفات همسر ایده آل باشد، امّا تمرکز کردن روی این ویژگیها و غفلت از صفات مهم دیگر نیز مورد سفارش اسلام نیست.
علّت این که اسلام سفارش میکند به دنبال همسر با ایمان باشید این است که چنین همسری شریک خوبی برای زندگی مشترک خواهد بود؛ چون ایمان، امانت، صداقت، تواضع، گذشت، محبت، مدارا و احترام متقابل را که لازمهی یک شریک شایسته است، به همراه خواهد داشت.
خداوند متعال در آیهی شریفهی 26 سورهی نور میفرماید: {الْخَبيثاتُ لِلْخَبيثينَ وَ الْخَبيثُونَ لِلْخَبيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ}؛ «زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاکند و مردان ناپاک از آنِ زنان ناپاک؛ و زنان پاک از آنِ مردان پاکند، و مردان پاک از آنِ زنان پاک!»
در مورد تفسیر این آیهی شریفه دو نظریّه[4] وجود دارد:
1. آیهی مورد بحث ارتباطی با ازدواج ندارد؛ بلکه از یک اصل کلّی سخن میگوید: کارهای خوب از آدمهای خوب سر میزند و کارهای بد از انسانهای بد.
2. این آیهی شریفه مربوط به ازدواج است. شاهد بر این ادّعا، آیات قبل و بعد آن است که همگی در مورد ازدواج میباشد و این مطلب قرینه خوبی بر تفسیر دوم است. طبق این تفسیر، افراد آلوده به هنگام ازدواج به سراغ افرادی همانند خود میروند. همانگونه که مردان با ایمان از زنان مؤمن خواستگاری میکنند.
پیام آیهی شریفه طبق تفسیر دوم این است که اگر تو هم انسان سالم و با ایمانی هستی به سراغ زنان سالم و با ایمان برو. کاری نداشته باش که خانوادهاش پولدار هستند یا نه؟ مقام و موقعیّت اجتماعی دارند یا نه؟ بلکه سلامت و ایمان آنها در نظرت اهمیت داشته باشد. نتیجه این که اگرچه آیهی مورد بحث به صورت جملهی خبریّه است، ولی پیام آن به صورت جمله امریّه است. یعنی خوبان و پاکان همیشه به سراغ خوبان، و بدان و ناپاکان به دنبال ناپاکان بروند.
بنابراین، قرآن مجید هم به کسانی که درصدد ازدواج هستند سفارش میکند صفاتی که یک عمر با آنها سر و کار خواهند داشت در نظر بگیرند. البته اگر واجد صفات دیگر هم باشد خوب است، امّا اساس، صفات لازم برای یک شریک خوب زندگی است.
در مورد ثواب قرائت سورههای قرآن روایات مختلفی وارد شده است.[5]
از جمله در مورد سورهی نور در روایتی میخوانیم: «هر کس سوره نور را تلاوت کند، خودش و خانوادهاش از آلودگیهای جنسی و اعمال منافی عفّت در امان خواهند ماند».[6]
تنها تلاوت آیات سورهی نور انسان را در برابر لغزشهای جنسی بیمه نمیکند؛ بلکه علاوه بر آن، باید دستورات خداوند در این سوره در زندگی پیاده شود تا خواننده و خانوادهاش بیمه شوند.
یکی از دستورات مطرح شده در این سوره ازدواج است. اگر تلاوت کنندهی سورهی نور به این دستور الهی عمل کند و خود و اعضای خانوادهاش به موقع ازدواج کنند از آلودگیهای جنسی در امان خواهند بود.
دستور دیگر مسأله حجاب است. چنانچه علاوه بر تلاوت آیات حجاب، خودت و دختران و خواهران و مادرت نیز حجاب را رعایت کنید، بدون شک آلودگی های جنسی به سراغتان نخواهد آمد. متأسفانه در عصر و زمان ما، حتّی در شهر مقدّس قم، مسألهی حجاب به صورت زنندهای درآمده است. در حالی که، همانگونه که بارها گفته ایم، حجاب در زمان ما از یک حکم شرعی فرعی فراتر رفته و جزء اصول شده است. و لذا دشمنان ما معتقدند که اگر بتوانند حجاب را از زنان ایرانی بگیرند بخشی از اعتبار نظام اسلامی از بین خواهد رفت. چون نظام اسلامی پای حجاب ایستاده، و حجاب با نظام گره و پیوند خورده است.
یکی دیگر از دستورات خداوند در این سوره خودداری از متّهم کردن دیگران به اعمال منافی عفّت است. اگر کسی، پناه بر خدا، به دیگران چنان نسبتی بدهد باید چهار شاهد عادل بر تأیید گفتارش اقامه کند، در غیر این صورت، (حتّی اگر سه شاهد عادل هم شهادت دهند) اتهام زننده محکوم به هشتاد ضربهی شلاّق به عنوان حدّ قذف میشود. متاسّفانه این گونه اتّهامات، مخصوصاً در برخی فضاهای مجازی، به راحتی مطرح میشود. اسلام برای حفظ اصول اخلاقی در امر ازدواج و خانواده این قوانین سخت را وضع کرده است.
دستور دیگری که در سورهی نور به چشم میخورد جلوگیری از چشم چرانی است. در آیهی سیام در مورد مردان میفرماید: {قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ}؛ «به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و دامان خود را (از بی عفّتی) حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزهتر است؛ خداوند به آنچه انجام میدهند آگاه است».
و در آیهی سی و یکم همان سوره در مورد زنان میفرماید: {وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا}؛ «و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را (از بی عفّتی) حفظ کنند و زینت خود را ـ جز آن مقدار از آنان که نمایان است ـ آشکار نکنند».
کسانی که این آیات شریفه را تلاوت کرده و به مضمون آن عمل میکنند نسبت به انحرافات جنسی بیمه میشوند، امّا اگر فقط تلاوت شود و به پیامهای آن توجّهی نشود آثار مذکور بار نمیشود. فضایل بقیّه سورهها هم مثل سورهی نور است. یعنی در صورتی محقّق خواهد شد که به محتوای آن عمل شود.
نکتهی مهمّ دیگری که از سورهی نور استفاده میشود این که: در ابتدای سوره، حدّ زنا مطرح شده است ولی پس از آن، مقدّمات و شرائطی ذکر شده که عملاً به اجرای حد منتهی نمیشود؛ چرا که هدف خداوند پیشگیری از وقوع جرم است.
بارها گفته شده که طب دو رقم است: طب پیشگیری و طب درمانی. آن که بهتر و مؤثّرتر و ارزانتر است طبّ پیشگری است.
اگر مؤمنین پیشگیری کنند و به دستورانی که در سوره نور آمده، عمل کنند، یعنی هم حجاب رعایت شود، و هم ازدواج رواج پیدا کند، و هم نسبتهای ناروای جنسی به یکدیگر داده نشود، و هم چشم چرانی ترک گردد، از اعمال منافی عفّت پیشگیری میشود و نوبتی به اجرای حدّ نمیرسد.
به هر حال در زمینهی انتخاب همسر در قرآن مجید و روایات حضرات معصومین^ دستورات فراوانی مطرح شده که باید رعایت گردد تا زوجین بتوانند در تمام عمر زندگی خوبی داشته باشند.
علّت این که در این عصر و زمان متأسفانه طلاق زیاد شده، این است که انتخاب همسر بدون مطالعه صورت گرفته و به دستورات قرآن مجید و حضرات معصومین^ عمل نمیشود. بنابراین، بر جوانان عزیز لازم است چشمانشان را باز کرده، و بدون مطالعه و تحقیق و مشورت کافی اقدام ننموده، و فقط به زیبایی طرف مقابل و مقام و موقعیّت خانوادهاش و پول و ثروت پدرش نگاه نکنند، تا خدایی ناکرده کارشان به جدایی منتهی نشود.
از خداوند متعال میخواهیم که ما را به تعالیم اسلام در تمام زمینهها، به ویژه در انتخاب همسر، آشنا فرماید، تا زندگیمان منتهی به طلاقهای خانمانسوز نشود.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
پی نوشت: