بسم الله الرحمن الرحیم
بحث ما در اخلاق خانواده به مهریّه رسید. در مورد مسائل اخلاقی مربوط به مهریّه و سفارشات اسلام در این زمینه، به مقدار کافی بحث شد. برای تکمیل این بحث لازم است به دو سؤالی که عزیزان مطرح کردهاند پاسخ داده شود:
طبق آنچه که در قرآن مجید آمده مهریّه دختر حضرت شعیب× ده سال کار کردن قرار داده شد.[1] اگر به کارگر روزی هفتاد هزار تومان داده شود، اجرت سالانهاش 25 میلیون تومان، و در عرض 10 سال 250 میلیون تومان خواهد شد. بنابراین مهریّه همسر حضرت موسی× به پول امروز مهریّه سنگینی بوده است. نتیجه میگیریم که اسلام با مهریّه سنگین مخالف نیست.
در پاسخ این سؤال می گوییم: ده سال کار کردن فقط مهریّه همسر آن حضرت نبود؛ بلکه اجرت مسکن و هزینهی غذا و مانند آن نیز بوده است.
چرا که در مدّت مذکور حضرت موسی× در خانهی پدر خانمش زندگی میکرد. بنابراین، اگر مال الاجارهی مدّت سکونت حضرت موسی× و خانوادهاش و هزینه خوراک و مانند آن از مبلغ مذکور کسر شود، مبلغ زیادی برای مهریّه باقی نمیماند و مهریّه سنگینی نخواهد شد.
طبق محاسبهی ما مهر السنه معادل تقریباً دو سکّه تمام بهارآزادی شد. امّا برخی معتقدند معادل 12 سکّه میشود. چرا که در عصر و زمان پیامبر اسلام| هر ده درهم معادل یک دینار بوده است. بنابراین، پانصد درهم تبدیل به 50 دینار میشود و 50 دینار معادل 50 مثقال شرعی طلاست، که تقریباً 12 سکّه تمام بهار آزادی است. بنابراین مهر السنّه در زمان ما معادل 12 سکّه است.
ولکن محاسبهی مذکور دو اشکال دارد:
1. طبق محاسبهی مذکور هم 12 سکّه نمیشود؛ بلکه بیشتر میشود.
2. ما موظّف به محاسبهی مهر السنه بر اساس معادل طلای آن زمان نیستیم؛ بلکه باید قیمت نقره را در عصر و زمان خود ملاک قرار دهیم و همانگونه که گفته شد قیمت فعلی هر مثقال نقره چهل هزار تومان است. بنابراین، مهرالسنه به پول امروز معادل ده میلیون تومان میشود. همانگونه که اگر کسی 500 درهم نقره از کسی طلب داشته باشد نمی تواند معادل طلای آن را در عصر پیامبر| مطالبه کند، بلکه معادل قیمت ریالی آن را در همین زمان حق دارد.
اوّلین مطلبی که در این فصل باید مورد بحث قرار گیرد این است که: مراسمی برای ازدواج باشد، یا لزومی ندارد؟
متأسّفانه غالب مردم در دو سوی افراط و تفریطاند.
عدّهای معتقدند که هیچ مرا سمی نباید گرفته شود؛ بلکه داماد دست همسرش را بگیرد و به زیارت امام رضا× یا یکی دیگر از حضرات معصومین^ مشرف شود، سپس برگردد و زندگی مشترکشان را آغاز کنند؛ چراکه دلیلی ندارد مردم را دعوت کنند و هزینهی زیادی متحمّل شوند.
از سوی دیگر، عدّهای برعکس گروه اوّل میگویند: شب عروسی یک شب بیشتر نیست و یک شب هزار شب نمیشود. بنابراین، باید آستینها را بالا زد و آنچه در توان هست هزینه کرد. چرا که ما آبرو داریم و اگر مراسم مفصّلی نگیریم آبرویمان میرود. و لذا انواع غذاها و نوشیدنی ها و میوه ها و شیرینی ها و گلها را سفارش میدهند. دسته گلهایی که با قیمت گزاف خریده میشود و پس از یکی دو روز راهی سطل زباله میشود.
اسلام هیچ یک از این نظریّهها را تأیید نمیکند. در روایتی از امام رضا× میخوانیم: «اِنَّ مِن سُنَنِ المُرسَلينَ الاِطعَامُ عِندَ التَّزويجِ؛ یکی از سنّتهای پسندیدهی پیامبران^ غذا دادن به هنگام ازدواج است».[2]
پیامبر اکرم| نیز به هنگام ازدواج بزرگترین مرد عالم هستی پس از خودش، حضرت علی×، با سیدة نساءالعالمین من الاولین و الآخرین، مراسمی برگزار کرد، که انشاء الله شرح آن خواهد آمد.
برگزاری مراسم مذکور حدّاقل سه فایده دارد:
1. خاطرهی خوش یک شروع خوب؛ زندگی چنین زن و شوهری با شادی آغاز میشود و چنین شروعی خاطرهانگیز است. این که مردم در مراسم ازدواج آنها حضور یابند، و به عروس و داماد تبریک بگویند، و برایشان دعا کرده و آرزوی سعادت و سلامتی کنند، اثار مثبتی در ادامهی زندگیشان خواهد داشت.
2. تحکیم پیوند زناشویی؛ مراسم ازدواج سبب تحکیم پیوند مبارک ازدواج میشود. هنگامی که مراسمی برگزار گردد و اقوام و دوستان و آشنایان در آن شرکت کنند، چنان ازدواجی قابل انکار نیست.
چون با حضور مهمان ها، در حقیقت صدها شاهد برای آن به وجود میآید. بنابراین، مراسم ازدواج سبب تحکیم و تقویت ازدواج میشود.
3. تشویق جوانان به ازدواج؛ هنگامی که شرکت کنندگان در مراسم ازدواج یکی پس از دیگری به عروس و داماد و خانواده آنها تبریک بگویند، و برای آنها آرزوی زندگی خوشی کنند، و از صمیم قلب برایشان دست به دعا بردارند، و به آنها احترام بگذارند، جوانان دیگر نیز تشویق به ازدواج میشوند.
بنابراین، اگر گفتهاند: «اطعام به هنگام عروسی از سنّتهای پیامبران است» بدون نکته و حکمت نیست.
خلاصه این که: اسلام موافق حذف مراسم ازدواج نیست، همانگونه که موافق انجام آن به همراه تشریفات سنگین و اسراف و تبذیر هم نمیباشد.
به عنوان نمونهای از مراسم ازدواج مورد تأیید اسلام، به چگونگی برگزاری مراسم عروس حضرت علی× و فاطمه زهرا÷، که بسیار جالب است، توجّه فرمایید:
امام صادق× به نقل از داماد بزرگوار پیامبر اکرم| چنین گزارش میدهد:
«پیامبر| به من فرمود: علی جان! برای مراسم ازدواج همسرت غذای خوبی تهیّه کن» سپس حضرت هزینههای مراسم را این چنین بین خانوادهی عروس و داماد تقسیم کرد: «گوشت و نان را ما تهیّه میکنیم و خرما و روغن را شما مهیّا کنید» حضرت علی× در ادامه فرمودند: من مقداری خرما و روغن تهیّه کرده، تقدیم پیامبر| کردم. حضرت آستینها را بالا زد و خودش خرماها را با روغن مخلوط نموده، و حلوایی آماده کرد که به عنوان شیرینی ساده مراسم عروسی بود. سپس رسول خدا| شخصی را مأمور خرید یک گوسفند کرد (که به قیمت امروز 1.5 تا 2 میلیون تومان قیمت دارد) گوسفند ذبح و گوشت آن آماده شد، و مقداری هم نان تهیّه کردند و بدین شکل غذا و شیرینی عروسی آماده شد. پس از آن به من فرمود: «علی جان! هر که را دوست داری دعوت کن».
وارد مسجد شدم. مسجد مملوّ از جمعیّت بود. خجالت کشیدم عدّهای را دعوت کرده، و بقیّه را دعوت نکنم و لذا روی بلندی رفته و صدا زدم: «همهی شما برای ولیمهی مراسم عروسی فاطمه زهرا÷ دعوت هستید». مردم به سمت محلّ عروسی حرکت کردند. من از زیادی جمعیّت و کمی غذا احساس شرم میکردم.
پیامبر اکرم| که شرم را در چهرهی من مشاهده کرد، فرمود: «نگران کمبود غذا نباش. دعا میکنم خداوند به آن برکت دهد».
مهمانان، که بیش از چهارهزار نفر بودند، همگی از غذا و شیرینی عروس خوردند و به من تبریک گفتند و رفتند، در حالی که چیزی از غذا کم نشده بود! پیامبر| دستور داد ظرفهایی آوردند و از غذای عروسی برای همسایهها هم بردند.
سپس ظرفی را پر از غذا کرده و آن را به من و همسرم دادند.[3]
و بدین شکل مراسم ازدواج علی× و زهرا÷ به پایان رسید.
1. سادگی و پرهیز از تشریفات؛ اوّلین نکتهی مراسم ازدواج دختر پیامبر اکرم| سادگی آن است.
متأسفانه در برخی از عروسیها 18 نوع غذا درست میکنند و بسیاری از آن روانهی سطل زباله میشود.
چنین مراسمی چقدر با تعالیم اسلام فاصله دارد؟!
2. تقسیم هزینهها؛ یکی از مشکلات ازدواج در زمان ما هزینههای سنگین و گاه کمرشکن آن است. اگر طبق سنّت پیامبر اسلام| هزینههای مراسم ازدواج تقسیم شود و تمام آن بر یکی از دو طرف تحمیل نگردد، کار بسیار شایستهای است.
3. پذیرایی از همهی میهمانان و تبریک گفتن آنان؛ در این مراسم از همهی میهمانان به شایستگی پذیرایی شد و مهمانان نیز تک به تک به حضرت علی× تبریک گفتند.
4. غذا دادن به همسایهها؛ پیامبر اکرم| به فکر همسایهها هم بود و لذا در پایان مراسم آنها را از غذای عروسی بی بهره نکرد. یعنی همانگونه که ممکن است از انجام مراسم اذیّت شوند، از برکاتش هم نباید بیبهره باشند.
5. غذای عروس و داماد در پایان مراسم؛ پس از آن که همه مهمانان پذیرایی شدند و برای همسایهها هم غذا فرستاده شد، آنگاه پیامبر| غذای عروس و داماد را داد.
آنچه که گذشت نمونهای از مراسم ازدواج مورد تأیید اسلام بود، که باید برای ما ملاک و معیار باشد و از آن الگو بگیریم. یعنی نه به طور کامل این مراسم را تعطیل کنیم و نه در آن دچار افراط و زیاده روی شویم. چرا که چنین مراسمی سالیان سال عروس و داماد را گرفتار عوارض و لوازم آن میکند و باید اقساط آن را بپردازند.
و لذا در روایتی آمده است که: «ولیمهی مراسم ازدواج در روز اوّل کرامت است و روز دوم هم اشکال ندارد، امّا روز سوم ریاکاری محسوب میشود و ممنوع است».[4]
در پایان این بحث به دو نکتهی مهم توجّه فرمایید:
مراسم ازدواج هم باید ساده باشد، و هم خالی از گناه و معصیت. در این صورت یک مراسم اسلامی خواهد بود و برکات الهی بر عروس و داماد نازل میشود، و فرشتگان آسمان برایشان دعای خیر میکنند.
ولی متأسّفانه عروسیها با مشکلات متعدّی مواجه هست. نه تنها خبری از سادگی مراسم نیست، که برخی اوقات آلودهی به انواع گناهان هم میشود. اختلاط زن و مرد، و در پی آن، ارتباطهای نامشروع از جملهی آنهاست. چراکه معمولاً خانمها در چنین مراسمی بهترین لباسهای خود را پوشیده، و بیشترین آرایش را میکنند و گاهی از عروس هم بیشتر خود را می آرایند.
در چنین وضعیّتی، اگر اختلاط با مردان نامحرم حاصل شود، نگاه های آلوده در پی خواهد داشت، و در ادامه ممکن است به روابط نامشروع و در نهایت طلاق منتهی شود. یعنی مراسم ازدواجی که به از هم پاشیده شدن یک یا چند خانواده میانجامد، نتیجهی شوم آلودگی به گناه است. و ازدواجی که با معصیت پروردگار شروع شود مبارک نخواهد بود و آثار شومی برای عدّهای به همراه خواهد داشت. بر همه لازم است با زبان خوش امر به معروف و نهی از منکر کنند و برنامههای اخلاقی اسلام را در این زمینه تشریح نمایند، تا مشکلات مذکور حاصل نشود.
به حدیثی از کتاب نوادر راوندی توجّه فرمایید:
حضرت علی× فرمودند: « إِذَا زُفَّتْ إِلَيْهِ وَ دَخَلَتْ عَلَيْهِ فَلْيُصَلِّ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ لْيَمْسَحْ يَدَهُ عَلَى نَاصِيَتِهَا وَ لْيَقُلِ اَللَّهُمَّ بَارِكْ لِي فِي أَهْلِي وَ بَارِكْ لَهَا فِيَّ وَ مَا جَمَعْتَ بَيْنَنَا فَاجْمَعْ بَيْنَنَا فِي خَيْرٍ وَ يُمْنٍ وَ بَرَکَةٍ؛ هنگامی که عروس را وارد حجله کرده و به نزد داماد آوردند، مستحب است داماد دو رکعت نماز بگذارد، سپس موهای پیش سر عروس را بگیرد و به پیشگاه خداوند عرضه بدارد: «خداوندا! خانوادهام را بر من مبارک گردان (و ورودش را به زندگیام سبب خیر و برکت قرار بده) و من را هم برای او مبارک گردان. پروردگارا! این برنامهی ازدواج را توأم با خیر و سعادت و برکت کن».[5]
همانگونه که توأم شدن آغاز زندگی مشترک با گناه و معصیت و نافرمانی خدا، آثار شوم و نامبارکی به همراه دارد، قرین شدن آن با یاد خدا و نماز و دوری از معصیت، سبب خیر و سعادت و برکت خواهد بود. و چقدر فاصله است بین مراسم ازدواج برخی از مردم عصر و زمان ما، و آنچه که مورد سفارش بزرگان دین و اسلام عزیز است.
در حدیثی از پیامبر اسلام| میخوانیم: «مَن سَنَّ سُنَّةً سَيِّئةً فًعُمِلَ بِها بَعدَهُ کانَ عَلَيهِ وِزرُهُ وَ مِثلُ اَوزارِهِم؛ هر کس سنّت زشت و ناپسندی را بنیان کند و کسانی به آن عمل کنند گناه کسانی که به آن عمل میکنند، علاوه بر این که در نامهی عمل عاملان آن نوشته میشود، بر عهدهی بانیان آن سنّت نیز خواهد بود!»[6]
یعنی اگر کسی کار نامشروعی را در مراسم ازدواج رواج دهد، در گناه تمام کسانی که به آن عمل کنند شریک خواهد بود.
امیدوارم که خداوند متعال همه ما را بیدار کند و به وظایفمان آشنا سازد.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
پی نوشت: