واقعه «لیله المبیت» در منابع اهل سنت از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
makarem news

یادداشت روز:

واقعه «لیله المبیت» در منابع اهل سنت از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

بيان تفسير ثعلبي در شأن نزول آيۀ لیله المبیت  /  ماجرای لیله المبیت در تفسیر شواهد التنزیل  /   حاکم نیشابوری و شرح جانفشانی امیرالمؤمنین(علیه السلام) در لیله المبیت  /   طبری و رخداد لیله المبیت  /  اعتراف ابن اثیر به فداکاری امیرالمومنین علی(علیه السلام) در لیله المبیت  /   لیله المبیت در مُسند أحمد بن حنبل  /   اعتراف جالب اسکافی در مورد فداکاری امیرالمومنین علی(علیه السلام) در لیله المبیت

ماه ربيع ‏الأول، ماه هجرت‏ پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) از مكه به مدينه، و همچنين روایت گر فداكارى ‏هاى مولاى متقيان على(عليه السلام) در ليلة المبيت‏ می باشد؛[1] امامی که در ليلة المبيت‏، جانش را در طبق اخلاص گذاشت و در مقابل خطر هاى جدى، كه جان پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله)  را تهديد مى‏ كرد، مردانه دفاع كرد.[2]

در این میان قرآن مجيد که بارها مؤمنان و مجاهدان و افرادى را كه كارهاى مهمى انجام داده‏ اند ستايش مى‏ كند، در مورد فداكارى اميرمؤمنان على(عليه السلام) در «ليلة المبيت‏» مى‏ فرمايد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ؛ بعضى از مردم‏ (با ايمان و فداكار، همچون على عليه السلام در «ليلة المبيت» به هنگام خفتن در جايگاه پيغمبر صلى الله عليه و آله) جان خود را براى خشنودى خدا مى ‏فروشند؛ و خداوند به بندگان مهربان است».[3]

آيه فوق با توجه به شأن نزول يكى از بزرگ ترين فضائل على(عليه السلام) است كه در اكثر منابع اسلامى ذكر شده[4] و علماء و دانشمندان فراوانى، از شيعه و اهل سنت، معتقدند كه آيه مورد بحث مربوط به حضرت على(عليه السلام) مى ‏باشد.[5]

در این بین، بسيارى از علماء اهل سنت[6] بطور گسترده آن را در كتاب ‏هاى خويش نقل كرده‏ اند، به گونه ‏اى كه اين داستان به سر حد تواتر رسيده است؛ يعنى بقدرى زياد نقل شده كه جايى براى انكار آن وجود ندارد.[7]

در اثبات این مسأله می توان به «طبرى»[8] «ابن هشام»[9] «حلبى»[10] «يعقوبى»[11] (كه همگى از مورخان مشهور اهل سنت هستند) و «احمد»[12]، «ابن جوزى»[13] و «ابن صباغ مالكى»[14]، از فقهاى اهل سنت، اشاره كرد.[15]

علامه امينى‏ رحمة الله عليه كه از جمله شيعيان عاشق اميرالمؤمنين بود، در جلد دوم كتاب ارزشمند الغدير، در ذيل آيه فوق، حدود ده منبع معروف اهل سنت را نقل مى‏ كند كه همه آن ها اعتراف كرده ‏اند كه آيه فوق در شأن حضرت على(عليه السلام) نازل شده‏ است. سپس ادعا مى‏ كند كه رواياتى كه در اين زمينه نقل شده است متواتر است.[16]

بر این اساس در این نگاشته به روايات زيادى که در منابع معروف اهل سنت دربارۀ شأن نزول اين آيه[17] و واقعۀ لیله المبیت آمده، اشاره می شود. [18]

بيان‌ تفسير ثعلبي‌ در شأن‌ نزول‌ آيۀ لیله المبیت

مفسر معروف اهل سنت ثعلبى در تفسير خودش در شأن نزول اين آيه چنين نقل مى‏ كند: «پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) هنگامى كه تصميم به هجرت به سوى مدينه گرفت على بن ابيطالب(عليه السلام) را در مكه، براى اداى ديون و امانت ‏هاى مردم كه نزد او بود، گذارد؛ و آن شب كه به سوى غار حركت مى‏ كرد؛ در حالى كه مشركين اطراف خانه او را گرفته بودند دستور داد كه على عليه السلام در بستر او بخوابد، و به او فرمود: «پارچه سبز رنگى كه من دارم و به هنگام خواب روى خود مى‏ كشم به روى خود بينداز و در بستر من بخواب، ان شاء الله هيچ مكروهى به تو نمى‏ رسد».

على(عليه السلام) اين كار را انجام داد، در اين موقع خداوند به جبرئيل و ميكائل وحى فرستاد كه من در ميان شما پيمان برادرى ايجاد كردم و عمر يكى را طولانى‏ تر از ديگرى قرار دادم، كدام يك از شما دو نفر، زندگى ديگرى را بر خود مقدم مى‏ شمريد و عمر طولانى را براى ديگرى مى‏خواهيد هر يك از آن دو، حيات خويش را برگزيدند، در اين هنگام خداوند به آن ها وحى فرستاد چرا شما همانند على بن ابيطالب(عليه السلام) نبوديد من ميان او و محمد(صلى الله عليه و آله) برادرى برقرار ساختم و او در بستر پيامبر(صلى الله عليه و آله) خوابيد و جان او را بر جان خويش مقدم شمرد؛ به زمين فرود آييد؛ و او را از دشمنانش حفظ كنيد؛ آن ها هر دو فرود آمدند جبرئيل بالاى سرش و ميكائل پايين پايش بود و جبرئيل صدا مى‏ زد: آفرين آفرين! چه كسى همانند تو است اى على؟! خداوند متعال با تو نزد فرشتگان مباهات كرد» در اين هنگام كه پيامبر صلى الله عليه و آله به سوى مدينه در حركت بود اين آيه در شأن على(عليه السلام) نازل شد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».[19] و به همين دليل آن شب تاريخى‏ «ليلة المبيت» ناميده شده است.[20]

اين حديث ثعلبى را با همين تفصيل، غزالى در احياء العلوم (جلد 3، صفحه 238) و گنجى در كفاية الطالب (صفحه 114) و ابن صباغ مالكى در الفصول المهمه (صفحه 33) و سبط بن جوزى حنفى در تذكرة الخواص (صفحه 21) و شبلنجى در نور الابصار (صفحه 82) نقل كرده ‏اند.[21]

ماجرای لیله المبیت در تفسیر شواهد التنزیل

حاكم حسكانى در شواهد التنزيل از ابوسعيد خدرى، همين مضمون(حدیث ثعلبی) را با تفاوت بسيار مختصرى، نقل مى‏ كند.[22]

در همان كتاب (شواهد التنزيل) از ابن عباس نقل مى‏ كند كه على(عليه السلام) نخستين كسى بود كه بعد از خديجه(عليها السلام) به رسول خدا(صلى الله عليه و آله) ايمان آورد و لباس او را پوشيد و در بستر او خوابيد ... (ولى در اين نقل اشاره ‏اى به آيه شريفه نمى‏ كند).[23]

و نيز در همان كتاب از عبدالله بن سليمان (و در نسخه‏ اى از عبدالله بن عباس) همين معنى نقل شده كه پيامبر(صلى الله عليه و آله)، در آن شب كه به سوى غار مى‏ رفت على(عليه السلام) را در بستر خود خواباند. ابوبكر به دنبال پيامبر(صلى الله عليه و آله) رفت و قريش به على(عليه السلام) نگاه مى‏ كردند، و گمان مى‏ كردند پيامبر است، هنگامى كه صبح شد ناگهان نگاه كردند و ديدند على(عليه السلام) است گفتند: محمد(صلى الله عليه و آله) كجا است؟ فرمود: «من آگاهى ندارم»، گفتند: ما تعجب مى‏ كرديم هنگامى كه سنگ به سوى تو مى ‏انداختيم پيچ و تاب مى‏ خوردى و از يك پهلو به پهلوى ديگر مى‏ شدى در حالى كه وقتى به سوى محمد صلى الله عليه و آله سنگ مى‏ انداختيم تكان نمى‏خورد! و اين آيه[24] درباره اين ماجرا نازل شده است: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».[25]

حاکم نیشابوری و شرح جانفشانی امیرالمؤمنین(علیه السلام) در لیله المبیت

حاكم نيشابورى در كتاب معروف مستدرك الصحيحين از ابن عباس چنين نقل مى‏ كند كه على(عليه السلام) جان خويش را به خدا فروخت؛ لباس پيامبر(صلى الله عليه و آله) را پوشيد، سپس به جاى او خوابيد... و در پايان اين حديث مى‏ گويد: «هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحُ الْإِسْنَادِ وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ؛ اين حديث معتبرى است، هر چند بخارى و مسلم در كتاب خود آن را نياورده ‏اند».[26]

در همان كتاب از حكيم بن جبير از على بن الحسين(عليه السلام) نقل مى‏ كند: «ان اول من شرى نفسه ابتغاء مرضاة الله على بن ابيطالب؛ نخستين كسى كه جان خود را به بهاى خشنودى خدا فروخت، على بن ابيطالب (عليه السلام) بود».[27]

سپس مى‏ افزايد: در آن هنگام كه على(عليه السلام) مى‏ خواست در بستر رسول خدا(صلى الله عليه و آله) بخوابد، اين اشعار را زمزمه مى‏ كرد:

«وَفيْتُ بِنَفْسى خَيْرَ مَنْ وَطَئَ الْحَصَى *** وَ مَنْ طافَ بِالْبَيْتِ الْعَتِيْقِ وَ بِالْحِجْرِ

رَسُـول اِلله خــافَ اَنْ يَمْــكُروا بِـهِ ***  فَنَجّاهُ ذُو الطَّولِ الاِله مِنْ الْمَكْرِ

وَ باتَ رَسُــولُ اللهِ فــى الْغار آمِناً *** مُوَفّىً و فى حِفْظِ الالِهِ وَ فى سَتْرِ

 وَ بِـتُّ ارائيـهمْ وَ لَــمْ يَتْهَـمونَنــى *** قَدْ وَ طَنَت نَفْسى عَلَى الْقَتْلِ وَالاَسْرِ؛

با جان خويش نگهدارى و پاسدارى از كسى كردم كه بهترين انسانى بود كه بر روى زمين گام نهاد *** همان كس كه به خانه كعبه و حجر طواف فرمود.

همان رسول خدا(صلى الله عليه و آله) كه از مكر دشمنان بيمناك بود *** و خداوند قادر او را از مكر (و نقشه‏ هاى شوم آن ها) رهايى بخشيد.

و رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در غار در امن و امان بود *** و در حفظ الهى و در پوشش قرار داشت.

و من مراقب آن ها (دشمنان) بودم، و آن ها باور نمى‏ داشتند كه من به جاى پيامبر(صلى الله عليه و آله) خوابيده ‏ام ***  در حالى كه آماده براى كشته شدن و اسارت بودم».[28]

اشعار فوق كه حكايت از نهايت ايثار و جانبازى و افتخار على(عليه السلام) به اين امر مى‏ كند در كتب ديگر نيز آمده است.[29]

طبری و رخداد لیله المبیت

طبرى مورخ معروف درباره مسأله هجرت مى‏نويسد: على(عليه السلام) در بستر پيامبر(صلى الله عليه و آله) خوابيده بود و دشمنان نظاره مى‏ كردند و او را در بستر مى‏ ديدند در حالى كه پوشش پيامبر را به روى خود كشيد و مى‏ گفتند: به خدا اين همان محمد(صلى الله عليه و آله) است! تا اينكه صبح شد و على(عليه السلام) از بستر پيامبر(صلى الله عليه و آله) برخاست! (طبرى اين داستان را در كنار آيه‏ «وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ ...»، كه آن هم مربوط به داستان هجرت است نقل كرده است.[30]

اعتراف ابن اثیر به فداکاری امیرالمومنین علی(علیه السلام) در لیله المبیت

 ابن اثير در اسد الغابه در فضائل على(عليه السلام) نقل مى‏ كند: هنگامى كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) اراده هجرت فرمود، على(عليه السلام) را براى اداى ديون و رد امانت هايى كه نزد او بود، در مكه گذارد؛ و در آن شب كه از مكه به سوى غار رفت، در حالى كه مشركان خانه او را احاطه كرده بودند؛ دستور داد على(عليه السلام) در بستر او بخوابد و جامه او را بر روى خود بكشد. سپس داستان ليلة المبيت و وحى الهى را به جبرئيل و ميكائيل‏ نقل كرده؛ و در پايان مى‏گويد: «سپس خداوند اين آيه[31] را بر پيامبرش، در حالى كه به سوى مدينه مى‏ رفت، نازل كرد:«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ».[32]

لیله المبیت در مُسند أحمد بن حنبل

احمد حنبل يكى از ائمه چهارگانه معروف اهل سنت در مسند خود كه از منابع مشهور است، از «ابن عباس» در تفسير آيه‏ «وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ...؛ (به خاطر بياور) «هنگامى را كه كافران نقشه مى‏ كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند؛ يا به قتل برسانند؛ يا تبعيد كنند؛ آن ها نقشه مى‏ كشيدند و خداوند هم تدبير مى‏ كرد؛ و خداوند بهترين مدبران است»، نقل مى‏ كند كه قريش در مكه به مشاوره پرداختند؛ بعضى گفتند به هنگام صبح او را ببنديد و به زندان بيفكنيد منظورشان پيامبر(صلى الله عليه و آله) بود و بعضى گفتند او را به قتل برسانيد؛ و بعضى گفتند او را تبعيد كنيد. خداوند متعال پيامبرش را از اين ماجرا آگاه ساخت و در اين هنگام على(عليه السلام) در بستر پيامبر(صلى الله عليه و آله) خوابيد ... و پيامبر صلى الله عليه و آله از مكه خارج شد.[33]

امام احمد، اشاره ‏اى به آيه‏ «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ»، نمى‏كند ولى از آيه‏ «وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ ...»، كه آن هم در ماجراى ليلة المبيت وارد شده سخن مى‏ گويد.[34]

سخن آخر: (اعتراف جالب اسکافی در مورد فداکاری امیرالمومنین علی(علیه السلام) در لیله المبیت)

جالب ‏تر از همه اين ‏ها سخنى است كه «أبو جعفر اسكافى»، استاد شارح مشهور نهج البلاغه ابن أبي الحديد معتزلى، در اين زمينه گفته است. او مى‏ گويد: «قد ثبت بالتواتر حديث الفراش، ... و لا يجحده الا مجنون او غير مخالط لاهل الملة، ... و قد روى المفسرون كلهم: ان قول الله تعالى: «و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات الله»، انزلت فى على(عليه السلام) ليلة المبيت على الفراش؛‏[35]

حديث خوابيدن على(عليه السلام) در بستر پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) به تواتر ثابت شده و قابل انكار نيست؛ و غير از كسانى كه مسلمان نيستند و افراد سبك مغز آن را انكار نمى‏ كنند[36] (زيرا) تمام مفسران قرآن كريم اتفاق نظر دارند كه آيه شريفه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي...» در ليلة المبيت، در شأن على(عليه السلام) نازل گشته است».[37]

روايات منحصر به آنچه گفته شد نمى ‏باشد و روايات فراوان ديگرى در منابع معروف اهل سنت در اين زمينه نقل شده[38] که نشان می دهد علمای اهل سنت نیز به مانند عالمان شیعی، متفق القولند كه آيه ليلة المبيت در شأن فداكارى و ايثار بى‏ نظير على(عليه السلام) نازل گشته است.[39]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. پیام قرآن

2. آیات ولایت در قرآن

 

[1] كليات مفاتيح نوين ، ص614.

[2] پيام امام امير المومنين عليه السلام ، ج‏2 ، ص386.

[3] سورۀ بقره، آيه 207.

[4] برگزيده تفسير نمونه ، ج‏1 ، ص187.

[5] آيات ولايت در قرآن ، ص271.

[6] همان، ص273.

[7] همان، ص271.

[8]  تاريخ الطبرى، ج 2، ص 99 تا 101 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[9]  سيره ابن هشام، ج 2، ص 291 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[10]  السيرة الحلبية، ج 2، ص 29 (به نقل از الغدير، ج 2، صفحه 49).

[11] تاريخ اليعقوبى، ج 2، ص 29 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[12]  مسند احمد، ج 1، ص 348 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[13]  تذكرة ابن الجوزى،  21 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[14]  فصول ابن صباغ المالكى، ص 33 (به نقل از الغدير، ج 2، ص 48).

[15] آيات ولايت در قرآن ، ص274.

[16] مثال هاى زيباى قرآن ، ج‏2 ، ص198

[17] سورۀ بقره، آیۀ 207.

[18] پيام قرآن ، ج‏9 ، ص253.

 [19] سورۀ بقره، آیۀ207؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص254).

[20] تفسير نمونه ، ج‏2 ، ص77.

[21] الغدير، ج 2، ص 48؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص254).

[22] شواهد التنزيل، ج 1، ص 196، ح 133؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص254).

[23] شواهد التنزيل، ج 1، ص 98؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص254).

[24] سورۀ بقره، آیۀ207.

[25] شواهد التنزيل، ج 1، ص 100؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص254).

[26] مستدرك الصحيحين، ج 3، صف 4؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص255).

[27] همان.

[28] همان؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص256).

[29] پيام قرآن ، ج‏9 ، ص256.

[30] سوره انفال، آيه 30، تاريخ طبرى، ج 2، ص 100؛ (پيام قرآن ، ج‏9، ص256).

[31] سورۀ بقره، آیۀ207.

[32] اسد الغابه، ج 4، ص 25؛ (پيام قرآن، ج‏9 ، ص257).

[33] مسند احمد، ج 1، ص 348؛ (پيام قرآن ، ج‏9 ، ص257).

[34] پيام قرآن ، ج‏9 ، ص257.

[35] شرح نهج البلاغه ابن أبي الحديد، ج 13، ص 261.

[36] تفسير نمونه ، ج‏2 ، ص78.

[37] آيات ولايت در قرآن ، ص274.

[38] برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: الغدير، ص 48 به بعد.

[39] آيات ولايت در قرآن ، ص274.


تاریخ انتشار: « 1399/07/29 »
نود و نهمین شماره ماهنامه الکترونیکی خبری - تحلیلی بلیغ

از سوی پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له منتشر شد:

نود و نهمین شماره ماهنامه الکترونیکی خبری - تحلیلی بلیغ

نوروز با طعم فقر

تصویرسازی:

نوروز با طعم فقر

بهار محبت ایرانی

تصویرسازی:

بهار محبت ایرانی

نوروز و توسعه گردشگری داخلی

تصویرسازی:

نوروز و توسعه گردشگری داخلی

نیروی انتظامی ضمن برخورد شدید با برهم زنندگان نظم و مفسدان، مأمور به محبت و رحمت است

در دیدار فرمانده نیروی انتظامی استان قم مطرح شد:

نیروی انتظامی ضمن برخورد شدید با برهم زنندگان نظم و مفسدان، مأمور به محبت و رحمت است

پرسه مرگ در نوروز

تصویرسازی:

پرسه مرگ در نوروز

فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 29567