حضرت معصومه(س) دختر امام کاظم(ع) جایگاه معنوی و علمی بسیار بالایی دارند و در قیامت شیعیان را شفاعت می کنند. ایشان به دلیل فشاری که بر اطرافیان امام کاظم(ع) وجود داشت ازدواج نکرد و در سال 201 هـ ق، به قصد ديدار برادر به سوى خراسان حركت كرد. وقتی به ساوه رسيد بيمار شد و پس از عزیمت به قم از دنیا رفت. بر اساس روایات وارده، زیارت قبر مبارکشان دارای ثواب فراوانی می باشد. مزار او در قم برکات فراوانی برای این شهر داشته است؛ از جمله آنها شکل گیری حوزه علمیه قم می باشد.

توصيف خداوند از سوى قرآن بسى فراتر از فهم بشر آن روز است؛ در سوره «حشر» آمده: «اوست خدايى كه غير از او معبودى نيست، داننده غيب و آشكار است، اوست رحمتگر مهربان، همان فرمانرواى پاك و سلامت بخش و مؤمن به حقيقت حقّه خود كه نگهبان، عزيز، جبّار و متكبّر است. پاك است خدا از آنچه با او شريك مى گردانند». اما «تورات» خدا را در حدّ بى‌ارزش‌ترين مخلوقات تنزّل مى دهد و در ساحت قدسى والاى او دست‌اندازى‌هايى نامربوط دارد.

برخى در اين واقعيت تشكيك كرده‌اند كه قرآن، وحى مستقيم است كه پيامبر گرامى اسلام(ص) آن را از ملكوت اعلى دريافت كرده. با اين دعوى كه امكان چنين چيزى نيست؛ و سنخيتى ميان جهانِ قدسى والا با جهانِ پستِ مادى وجود ندارد. يا به خيال آن كه قرآن مطالب پراكنده‌اى است كه پيامبر(ص) از زبان مردانى - از اهل كتاب - برگرفته؛ چرا كه او در سفرها و كوچ‌هاى خود به شهرها و سرزمين‌هاى گوناگون با پيروان اديانِ موجود آن روزِ جزيرة العرب ديدارها و برخوردهايى داشته است؛ حتّى در مكّه و حجاز نيز با مسيحيان و يهوديانى كه آنجا را براى سكونت برگزيده بودند ارتباط داشت: «وَ قَالُوا أَسَاطِيرُ الْاَوَّلِينَ اكْتَتَبَهَا فَهِىَ تُمْلَى عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً».

امام صادق(ع) در سال 80 يا 83 هجری از مادری به نام «فروه» متولد شده و در سال 148 به شهادت رسيدند. امام صادق(ع) تکیه گاه اصلی  فکری و عقیدتی شیعه  بوده و بخش گسترده ای از احادیث و علوم اهل بیت(ع) توسط این امام گسترش یافته است. از سویی امام صادق(ع) حد فاصل فرقه هایی قرار گرفته بود که در شیعه به وجود آمده بود، لذا وظیفه حفظ و صیانت شیعه را برعهده داشت. امام(ع) با وجود آن كه پدرشان، در مدینه زندگی می کرد؛ اما از آنجا که بیشتر شیعیان آن حضرت در عراق بودند، مدتی در عراق به سر برده است. همچنین در زمان امام صادق(ع) امویان سقوط کرده و حکومت به دست بنی عباس افتاد.

گستردگی اصحاب امام صادق(ع) و وسعت جریان تشیع، علاوه بر ايجاد ناهماهنگی ها و اختلافات؛ امکان مراجعه شخصی همه آنان را به امام(ع) غیر ممکن ساخته بود. جریان زیدیه و تمايلات پاره‌ای از شیعیان به حکومت تازه پا گرفته عباسیان از ديگر عوامل این تفرقه بود. عده ای هم ميان زیدی ها و مذهب جعفری مردد بودند و پاره ای از علمای دربار مهدی عباسی نيز به اختلافات دامن می زدند. در عین حال در میان اصحاب امام صادق(ع) افرادی بودند که از شیعيان واقعی آن حضرت به حساب آمده و در حفظ آثار علمی و روایی ايشان می كوشيدند.

وهابى ها به منظور ساکت کردن مسلمین و قرار دادن سرپوش شرعى بر اعمال قبیح و ننگین خود، قاضى القضات نجد و تعدادی از علمای بزرگ اهل سنت را از مکه به مدینه آوردند و از آنها سوالى را درباره بناى بر قبور پرسیده و از ایشان جواب خواستند. بدیهى بود که بعد از کشتار فراوان به دست وهابى ها و قلع و قمع و غارت اموال و ایجاد محیط رعب و وحشت، علماى ضعیف النفس جواب این سئوال را طورى بدهند که وهابى ها را راضى کند.

این عوامل عبارتند از: 1. اشتباه در محاسبه كه براى بعضى از تازه مسلمانان پيدا شده بود و گمان می کردند كه در تمام جنگ ها خداوند آنان را با امداد غيبى پیروز می کند، و تلاش و كوششى لازم نيست. 2. عدم انضباط نظامى و مخالفت ياران «عبداللّه بن جبير» با فرمان مؤكّد پيامبر(ص) دائر بر عدم ترك تنگه احد. 3. دنيا پرستى جمعى از مسلمانان جهت جمع آورى غنائم. 4. غرور و غفلت ناشى از پيروزى. 5. رها كردن مركز فرماندهى.

بسیاری از علماى سنی این حدیث را معتبر دانسته اند، مانند: احمد بن حنبل که آن را به سند صحیح در مسند خود نقل کرده و... . همچنین بخارى و مسلم-به تصریح خودشان- بسیاری از احادیث را از خوف طولانى شدن کتابشان نقل نکرده اند، نه ضعف سند. و اصولا این که بخارى و مسلم این حدیث و بسیاری از احادیث صحیح دیگر را نقل نکرده اند به جهت آن است که با رأى و عقیده آن دو در خلافت سازگارى نداشته. آن ها مى ترسند که این گونه روایات مستمسکى براى شیعه و بر ضدّ آن ها شود.

بخارى حدیث«ولایت» را از بریده نقل کرده، ولى آن را تقطیع کرده و اصل کلام پیامبر(ص) که جمله؛ «و هو ولىّ کلّ مؤمن بعدى» است، را حذف نموده است. یعنی دقیقا آن قسمت را که دلالت بر ولایت امیرالمؤمنین(ع) دارد نقل نکرده است.

بسياري از احاديث مورد قبول اهل سنت، توسط مسلم و بخارى نقل نشده؛ بلکه در ديگر منابع معتبرشان آمده است. کما اينکه حديث غدير درچهار کتاب صحيح ديگرشان آمده؛ و افرادي همچون حاکم، ذهبی و ابن حجر نقلش نموده اند. و هيچ بعيد نيست بخارى و مسلم در خفقان محيط نتوانسته خلاف مذاق زمامداران صريحاً حديث غدير را در کتاب خود بياورند.

محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره ابوعبدالله الجعفى البخارى (194-256 ق) از معروف ترین و مهم ترین شخصیت هاى اهل سنت است که یکى از منابع ششگانه معتبر حدیثى آنان، یعنى «الصحیح الجامع» یا «صحیح بخارى» را تالیف نموده است.  او در بخارا تولد و رشد یافت و براى کسب دانش و تکمیل اطلاعات علمى به نقاط مختلف جهان اسلام مسافرت کرد. او از لحاظ اعتقادى از کرابیسى و عبدالله بن سعید بن کلاب پیروى مى کرد که در واقع مى توان گفت گرایش اشعرى داشت؛ زیرا ابن کلاب سر منشاء اندیشه هاى ابوالحسن اشعرى بود. این در حالى است که بزرگان اهل سنت مثل ذهبى، و ابن حجر عسقلانى آن دو نفر را شخصى ملعون دانسته و مورد طعن و کنایه قرار داده اند. او با توجه به تبعیت از سیاست‌های متوکّل عباسى، به مخالفت با معتزله، جهمیّه، اهل راى (قیاس و اجتهاد) از حنفیه، و شیعیان برخاست. اما على رغم مخالفتش با جهمیه، در مسئله مهم اعتقادى مثل خلق قرآن، سخن کرابیسى را پذیرفت که مطابق نظرات جهمیه و مخالف نظرات اهل سنت بود.

صحیح بخارى مهمترین منبع دینی اهل سنت بعد کتاب خدا به شمار می آید. بخارى مهم ترین کتاب خود و اهل سنت را بر پایه مطالب و نوشته هاى «على بن مدینى» نوشته است؛ به طورى که با تطمیع فرزند کوچک مدینى به صورت مخفیانه نوشته هاى او را به دست آورده و نسخه بردارى کرد و سپس به خراسان برگشته و کتاب خود را بر اساس آن نسخه تنظیم کرد. مدینى هم با اطلاع یافتن از این ماجرا دچار بیمارى (سکته) شد و درگذشت. بر خلاف اهمیت والاى «بخارى» و کتاب صحیح بخارى، منتقدان زیادى از میان اهل سنت به بررسى منتقدانه آثار او پرداخته اند. به طورى که عبدالرحمن بن ابى حاتم رازى (240-327 ق) کتابى با عنوان «بیان خطا ابى عبدالله محمد بن اسماعیل البخارى فى تاریخه» نگاشته است، ذهبى نیز بخارى را به عنوان متوهّم درباره رجال شام معرفى کرده، دار قطنى کتاب «الالزامات و التتبع» را در ردّ نظرات وى نوشته است، و خطیب بغدادى کتاب «موضح الاوهام» را تالیف نموده است، حتى عده اى او را به تدلیس در سند و متن حدیث متهم ساخته اند. بعضی از مهم ترین منتقدان بخارى عبارتند از: ابن ابى حاتم رازى، دار قطنى، حاکم نیشابورى، خطیب بغدادى، دمیاطى، ابو الرشید، ابن حجر عسقلانى، زین الدین عراقى و ابو زرعه عراقى.

در تعارض ميان «نزول قرآن در شب قدر» با «نزول تدريجى»، آراء مختلفی وجود دارد: 1. آغاز نزول «قرآن» در «شب قدر» است. بيشتر محققين اين رأى را برگزيده اند. 2. در شب قدر هر سال، آن اندازه از «قرآن» كه نياز سال بود يك جا بر پيامبر(ص) نازل مى شد، سپس همان آيات تدريجا در ضمن سال، بر حسب مناسبت ها و پيش آمدها نازل مى گرديد. 3. مقصود از «أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» انزل في شأنه يا في فضله القرآن است. 4. بيشتر آيات قرآن در ماه رمضان نازل شده است. 5. «قرآن» دو نزول داشته است: دفعى و تدريجى. در شب قدر همه «قرآن» يك جا بر پيامبر اكرم(ص) نازل شده، سپس در طول مدت نبوّت دوباره به تدريج نازل گرديده است. عمده نظر اول و نظر پنجم است.

امام علی(ع) درباره اهمیت و آثار پرداخت «زکات» می فرماید: «زكات، همراه نماز، وسيله تقرّب مسلمانان به خدا قرار داده شده است، بنابراين هر كسى كه زكات را با طيب خاطر عطا كند، كفّاره [گناهان] او قرار داده خواهد شد و مانع و حاجبى [از آتش دوزخ] براى او خواهد بود، پس نبايد هيچ كس به آنچه [در راه خدا] پرداخته دلبستگى داشته باشد و برای آنچه داده است شدیدا متأسف باشد، آن كس كه بدون طيب خاطر به اميد دريافت چيزى كه برتر از آن است آن را بپردازد، نسبت به روش و سیره پيامبر(ص) جاهل بوده و در گرفتن پاداش متضرر شده است، در عمل گمراه شده و همیشه پشيمان خواهد بود».

«زكات»، يكى از اركان مهم اسلام است و ترك آن از بزرگترين گناهان كبيره محسوب مى شود که در قرآن، هم رديف شرك و تكذيب معاد شمرده شده و اين عمل از اسباب سقوط در دوزخ است. قرآن مى فرمايد: «واى بر مشركان! همان ها كه زكات را ادا نمى كنند و نسبت به آخرت كافرند». زكات در ميان دستورات اسلام موقعيت خاصى دارد؛ زيرا پرداختن آن نشانه به رسميت شناختن حكومت اسلامى و ترك آن، غالباً نوعى طغيان و سركشى و قيام بر ضدّ حكومت است و مى دانيم قيام بر ضد حكومت اسلامى موجب كفر است.