گفتار اوّل:اسراف و تبذير در لغت و اصطلاح

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
دائرة المعارف فقه مقارن ج 2
اسراف و تبذير در اصطلاح:فصل دوم: پرهيز از هرگونه اسراف

لغت دانان در معناى اسراف و تبذير به اختلاف سخن گفته اند. معنى مشترك ميان آنها «خروج از حد اعتدال» است. در اين باره مى توان گفت: هر عملى، با توجه به ظرفيت فاعل و توانمندى وى و با عنايت به ماهيّت خود عمل، در مقام تحقق، حدى معين دارد كه تجاوز از آن «اسراف»، كوتاه آمدن از آن «اقتار» يا «تقتير» و رعايت حد لازم را «اعتدال»، «قوام» و «قصد» گويند. چنان كه مصرف بيش از حد اعتدال يعنى ريخت و پاش در زندگى را «تبذير» مى نامند.
1. جوهرى در صحاح، ذيل ماده «سرف» مى نويسد: «السَرَف ضدّ القصد...» و نيز يادآور مى شود: «الإسراف في النفقة: التبذير».
2. فيروز آبادى در قاموس مى نگارد: «السَرَف (محركة) ضدّ القصد، و الإغفال، و الخطاء... و الإسراف: التبذير أو ما أنفق في غير طاعة; اسراف، ضد ميانه روى است و به معناى اِغفال كردن، خطا نمودن و ريخت وپاش در مصرف نيز آمده است و اسراف به معنى تبذير يا انفاق در غير طريق اطاعت است».
3. ابن اثير در النهاية در ذيل كلمه «سرف» يادآور مى شود: «من الإسراف والتبذير في النفقة لغير حاجة أو في غير طاعة الله; مصارف غير ضرورى در زندگى و نيز مصرف كردن در غير مسير بندگى خدا را اسراف و تبذير گويند» و در ذيل لغت «بذر» مى گويد: «المبذّر: المسرف في النفقة; «مبذّر» به كسى گفته مى شود كه در هزينه كردن اموال، زياده روى كند».
4. راغب، در مفردات، ذيل ريشه «بذر» يادآور مى شود: «التبذير التفريق و أصله إلقاء البذر و طرحه فاستُعير لكلّ مضيِّع لماله، فتبذير البذر تضييع في الظاهر; تبذير به معناى جداسازى و پراكندگى (ريخت و پاش) است و در اصل به معنى پاشيدن بذر است كه براى هر كسى كه مالش را ضايع مى كند به كار مى رود، زيرا پاشيدن بذر در ظاهر تضييع است (هر چند واقعاً چنين نيست)».
وى ذيل لغت «سَرَف» مى نويسد: «السَرَف، تجاوز الحدّ في كلّ فعل يفعله الإنسان و إن كان في الإنفاق أشهر; تجاوز از حدّ را در هر فعلى سرف مى گويند، گرچه در هزينه كردن مال شهرت بيشترى يافته است».
5. در كتاب العين ذيل ريشه «سرف» آمده است: «الإسراف نقيض الاقتصاد ; اسراف نقيض ميانه روى است».
آنچه از عبارات فوق به دست مى آيد عبارت است از:
الف . اسراف، خلاف اعتدال و ميانه روى است.
ب . تبذير به معنى ريخت و پاش اموال و ضايع ساختن و اتلاف آن است.
با مثالى ساده مى توان فرق بين اسراف و تبذير را روشن ساخت: هرگاه در يك مهمانى به جاى تهيّه دو ـ سه نوع غذا، ده نوع غذا تهيّه كنند و همه آن مصرف شود، به يقين «اسراف» است و اگر براى ده نفر مهمان غذاى سى نفر آماده كنند و مقدار اضافى دور ريخته شود «تبذير» ناميده مى شود.
ج . گاهى تبذير به عنوان يكى از مصاديق اسراف به كار گرفته مى شود و مى توان گفت هر تبذيرى اسراف است گرچه هر اسرافى تبذير نيست; مثلا مصرف اموال در امور خارج از شئون، اسراف است; ولى تبذير و ريخت و پاش به حساب نمى آيد.

اسراف و تبذير در اصطلاح:فصل دوم: پرهيز از هرگونه اسراف
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma