رابطه كنز و زكات:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
دائرة المعارف فقه مقارن ج 2
نظرات دانشمندان اهل سنت:2. توسعه و آبادانى

چنان كه گذشت، مستفاد از ظاهر آيه كنز و روايات مربوطه، آن است كه خروج اموال از چرخه توليد و مصرف در نگاه دين، نوعى ناسپاسى به نعمت هاى خداوند بوده و انحراف در گردش سرمايه و اموال است و «كنز» ناميده مى شود.
ولى آيا هرگونه جمع آورى ثروت و راكد گذاشتن آن ـ اضافه بر نيازمندى هاى زندگى ـ «كنز» محسوب شده و حرام است؟ يا اينكه حكم كنز مربوط به زمان پيش از تشريع زكات بوده و پس از آن برداشته شده است؟ و يا مقصود از كنز، اموالى است كه زكاتش پرداخت نشده باشد؟ بنابراين هرگاه انسان پس از پرداخت زكات اموالى را جمع آورى كند «كنز» شمرده نمى شود، هر چند آن را از چرخه توليد و مصرف خارج نمايد.
در ميان دانشمندان اسلام در ارتباط با اين مسأله، گفتوگو است كه ناشى از اختلاف در روايات است.
در بسيارى از روايات اهل سنت و نيز بر اساس خبر واحدى كه شيخ طوسى در امالى آورده به معناى اخير تصريح شده است; يعنى هر مالى كه زكات آن پرداخت شود نگهدارى باقيمانده آن «كنز» محسوب نمى شود از جمله:
1. در صحيح بخارى از عبدالله بن عمر درباره آيه كنز نقل شده است: «من كنزها فلم يُؤدّ زكاتها فويل له: إنّما كان هذا قبل أن تنزل الزكاة، فلمّا أنزلت جعلها الله طُهراً للأموال».(1)
اين روايت تصريح مى كند كه حكم كنز پيش از نزول حكم زكات بوده است.
2. در روايت ديگرى مى خوانيم: هنگامى كه آيه كنز نازل شد، كار بر مسلمانان دشوار شد و گفتند با اين حكم هيچ يك از ما نمى تواند چيزى براى فرزندانش ذخيره كند و آينده آنها را تأمين نمايد. سرانجام از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) سؤال كردند، حضرت فرمود: «إنّ الله لم يفرض الزكاة إلاّ ليطيّب بها ما بقي من أموالكم وإنّما فرض المواريث من أموال تبقى بعدكم; خداوند زكات را واجب نكرده است مگر به آن سبب كه باقيمانده اموالتان براى شما پاك و پاكيزه باشد، لذا قانون ارث را درباره اموالى كه بعد از شما مى ماند قرار داده است».(2)
3. شيخ طوسى نيز در امالى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)نقل مى كند هنگامى كه آيه كنز نازل شد، آن حضرت فرمود: «كلّ مال يُؤدّى زكاتُه فليس بكنز وإن كان تحت سبع أرضين وكلّ مال لا يؤدّى زكاته فهو كنز وإن كان فوق الأرض; هر مالى كه زكاتش پرداخت شود باقيمانده آن «كنز» نيست، اگر چه زير هفت طبقه زمين باشد. به عكس هر مالى كه زكات آن پرداخت نشود «كنز» است، هر چند روى زمين باشد».(3)
در برابر اين روايات، نصوص ديگرى در منابع اسلامى وارد شده است كه مطلق راكد گذاشتن اموال را ـ خواه زكاتش پرداخت شود خواه نشود ـ «كنز» مى نامد. از جمله:
1. از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده است: «ما زاد على أربعة آلاف فهو كنز أدِّى زكاته أم لو تؤدّ; هر چه از چهار هزار (درهم) ـ كه ظاهراً اشاره به مخارج يك سال است ـ بيشتر باشد كنز است، خواه زكاتش را بپردازند يا نه؟».(4)
2. در بسيارى از منابع اسلامى در شرح حال ابوذر ـ صحابى جليل القدر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) ـ مى خوانيم كه آيه كنز را در هر صبح و شام در برابر معاويه مى خواند و با صداى بلند در كوى و برزن فرياد مى زد: «بشّر أهل الكنوز بكيّ في الجباه وكيّ بالجنوب وكيّ بالظهور أبداً حتّى يتردّد الحرّ في أجوافهم; به گنج اندوزان بشارت ده كه با اين اموال (سكّه ها) هم پيشانى آنها، و هم پهلوها و پشت هايشان را داغ مى كنند تا آنجا كه سوزش آن در درون وجودشان احساس شود».(5)
علامه طباطبايى پس از نقل بعضى از روايات كنز مى نويسد: چيزى كه در كلمات ابوذر در خطاب به معاويه و عثمان آمده است، دلالت بر اين دارد كه برداشت وى از آيه كنز اين بوده است كه پرداخت زكات نمى تواند مجوّز «كنز» باشد.(6)
قولى كه علامه طباطبايى نيز آن را اختيار كرده است.

(1) . صحيح بخارى، ج 2، ص 111; سنن ابن ماجه، ج 1، ص 570 .
(2) . سنن أبى داود، ج 1، ص 375، ح 1664 .
(3) . امالى شيخ طوسى، ص 519، ح 1142; وسائل الشيعه، ج 6، ص 16 .
(4) . بحارالانوار، ج 8، ص 243. در منابع اهل سنت چنين آمده است: عن علي بن أبي طالب(عليه السلام) قال: أربعة آلاف درهم فما دونها نفقة و ما فوقها كنز. (المصنّف عبدالرزاق، ج 4، ص 109، ح 7150) .
(5) . نورالثقلين، ج 2، ص 214 .
(6) . الميزان، ج 9، ص 259 .
نظرات دانشمندان اهل سنت:2. توسعه و آبادانى
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma