بدترين مردمان يا عَلىُّ، مَن خافَ النّاسُ
لِسانَهُ فَهُوَ مِن أهلِ النّارِ. يا عَلىُّ، شَرُّ النّاسِ مَن أكرَمَهُ النّاسُ
إتِّقاءَ شَرِّهِ. يا عَلىُّ، شَرُّ النّاسِ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ وَشَرٌّ
مِن ذلِکَ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.
اى على، كسى كه مردم از زبانش
بترسند او اهل آتش است. اى على، بدترين مردم كسى است كه مردم براى حفظ از شرّش او
را احترام كنند. اى على، بدترين مردم كسى است كه آخرتش را به دنيايش بفروشد وبدتر
از او كسى است كه آخرتش را به دنياى ديگران بفروشد. بحارالانوار، ج 77، ص
46
نور هدايتبهراستى چه جملههاى تكاندهندهاى در حديث مورد بحث
است. حتّى اگر هيچ دليلى بر حقّانيّت پيامبر نداشته باشيم، خود اين جملهها كافى
است براى اينكه انسان به مقام آن حضرت پى ببرد، زيرا او در محيطى جاهلى بزرگ شده
وهرگز مكتب نديده وخط ننوشته، امّا چنين سخنان حكمتآميزى بر زبان مباركش جارى
مىشود كه دليل بر عظمت ونبوّت اوست وانسان درمى يابد كه اين مطالب خود معجزه است،
زيرا دنيايى از معنا در اين سخنان نهفته.
در طليعه سخن، انسانها را متوجّه
مسأله زبان مىكند، زيرا هرچه درباره زبان گفته شود كم است. بسيارى از گرفتارىها،
مشكلات، بدبختىها، خوشبختىها، پيروزىها وشكستها در گرو اصلاح زبان است. رسول
خدا 9 مىفرمايد: اى على، كسى كه مردم از زبان او بترسند اهل جهنّم است. مثلاً به
مجلسى وارد مىشود همه وحشت دارند از اينكه نكند سخن بگويد، چون با نيش زبانش همه
را مىگزد. زبان خيلى خطرناك است. البتّه اهمّيّت قلم كمتر از زبان نيست.
پيامبر
خدا صلی الله علیه و آله وسلم در جمله دوم مىفرمايد: «يا على، شَرُّ النّاسِ مَن اَكرَمَهُ النّاسُ
اِتّقاءَ شَرِّهِ؛ اى على، بدترين مردم كسى است كه براى حفظ از شرّش او را احترام
مىكنند».
مردم به دو گروه احترام مىگذارند :
به گروهى به جهت صفات خوبشان
وبراى اينكه از منافع همنشينى با آنان بهرهمند گردند احترام مىگذارند.
و به
دستهاى براى دفع ضررشان احترام مىگذارند؛ يعنى مىترسند در صورت احترام نگذاشتن،
آزارى به ايشان برساند.
در اين زمينه داستان معروفى نقل شده كه كسى گفت:
بيتالمال را به دو دسته مىدهم: اوّل به كسانى كه دستم را بگيرند ودوم به كسانى كه
پايم را نگيرند. همين دسته دوم كه احترام مىشوند براى پرهيز وحفظ از شرّشان
است.
پرسش: چرا اينان بدترين مردمانند؟
در پاسخ بايد گفت براى اينكه گناهشان
چند برابر است. مردم را اذيّت مىكنند، مردم را وادار مىكنند كه بر خلاف ميلشان به
ايشان احترام بگذارند.
اگر از اين راه سود و منفعتى به دست آورند حرام واكل مال
به باطل است. يعنى اگر پول بيتالمال را به كسى بدهند كه آبروى انسان را نبَرد چنين
پولى براى او مانند گوشت خوك است.
پيامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم در جمله سوم مىفرمايد: «يا
عَلىّ، شَرُّ النّاسِ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ؛ بدترين مردم كسى است كه
آخرت را به دنيا بفروشد». يعنى زندگانى حقيقى را به سراى ناپايدار بفروشد، در حالى
كه «
(وَإِنَّ الدَّارَ الاَْخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ)؛ وفقط سراى آخرت، سراى
زندگى (واقعى) است».[1]
در حقيقت، دنيا مرگى تدريجى است. چه بد است كه
انسان حيات جاويدان وحقيقى را بدهد ودر عوض آن لذّات مختصر وزودگذر واين زندگى
دنيوى را كه مرگ تدريجى است بگيرد. چنين انسانى هم از نظر فكرى منحرف است، چون بد
فكر مىكند وهم از نظر عمل، چون بد عمل مىكند وهم از نظر همّت بد است، چون همّتش
پست است.
از اين بدتر كسانىاند كه آخرتشان را به دنياى ديگران مىفروشند. چنين
كسانى كم نيستند. به عبارت ديگر، من از دين ودنيا وهمه چيز خودم مايه بگذارم براى
اينكه دنياى فلانى آباد شود كه اين نهايت حماقت وبدبختى است. گاهى انسان چشمش را
باز مىكند مىبيند كه مصداق اوّلى كه شده رفتهرفته دارد مصداق دومى هم مىشود.
خيال نكنيد كه وقتى اينها دامن انسان را مىگيرد قبلاً خبر مىكند، ناگهان متوجّه
مىشود كه كار از كار گذشته ودر حال غرق شدن در اين گرداب است ودارد در آن دست وپا
مىزند.
زبان در روايات اسلامىدر حديثى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «نَجاةُ
المؤمِنِ حِفظُ لِسانِهِ؛ رهايى مؤمن در نگهدارى زبانش است».[2]
در
روايتى امام صادق علیه السلام فرمود كه لقمان به فرزندش گفت: «يا بُنَىَّ اِن كُنتَ زَعَمتَ
أنَّ الكَلامَ مِن فِضَّةٍ فَإنَّ السُّكوتَ مِن ذَهَبٍ؛ اى پسرم، اگر خيال مىكنى
كه سخن گفتن نقره است (بدان كه) سكوت طلاست».[3]
از پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله وسلم روايت
شده است كه فرمود: «بَلاءُ الإنسانِ مِنَاللِّسانِ وَسَلامَةُ الإنسانِ في حِفظِ
اللِّسانِ؛ گرفتارى آدمى از زبان است وسلامت آدمى هم در نگهدارى زبان است».[4]
پيامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم خطاب به ابن مسعود فرمود: «عَلَيکَ بِحِفظِ لِسانِکَ فَإنَّ
اللّهَ تَعالى يَقولُ:
(اَلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا
أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ[5] ؛ بر تو
باد به نگهدارى زبان، زيرا خداوند مىفرمايد: امروز بر دهانشان مُهر مىنهيم
ودستانشان با ما سخن مىگويند وپاهايشان به كارهايى كه مىكردند گواهى
مىدهند».[6]
در حديثى اميرمؤمنان على علیه السلام فرمود: «طُوبى لِمَن أنفَقَ
الفَضلَ مِن مالِهِ وَأمسَکَ الفَضلَ مِن كَلامِهِ؛ خوشا به حال كسى كه اموال اضافى
خود را انفاق كند واز گفتن سخنان زايد بپرهيزد».[7]
از امام صادق علیه السلام از
پدرانش نقل شده است كه رسول خدا 9 فرمود: «زينَةُ الحَديثِ الصِّدقُ؛ زينت سخن،
راستگويى است».[8]
در حديثى پيامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «فِتنَةُ اللِّسانِ
أشَدُّ مِن ضَربِ السَّيفِ؛ فتنه زبان، سختتر از ضربت شمشير است».[9]
از عبداللّه بن سنان از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه رسول خداصلی الله علیه و آله وسلم فرمود :
«ألا اُنَبِّئُكُم بِشِرارِكُم؟ قالُوا: بلى يا رَسولَ اللّهِ، قال: ألمَشّاؤُونَ
بِالنَّميمَةِ ألمُفَرِّقونَ بَينَ الأحِبَّةِ، ألباغونَ للبَراءِ المَعايِبِ؛ آيا
شما را از بدكارانتان آگاه نكنم؟ گفتند: آرى اى پيامبر خدا. فرمود: آنان كه به
سخنچينى گام برمىدارند وميان دوستان جدايى مىافكنند وبراى گناهان عيب
مىتراشند».[10]
از امام صادق علیه السلام روايت شده است كه فرمود: «ايّاكُم
وَالمِزاحَ فَإنَّهُ يَذهَبُ بِماءِ الوَجهِ وَمَهابَةِ الرِّجالِ؛ از شوخى كردن
بپرهيزيد، زيرا آبرو وهيبت مردان را مىبرَد».[11]
از امام صادق علیه السلام نقل
شده است كه فرمود: «إِنَّ أَبغَضَ خَلقِ اللّهِ عَبدٌ اتَّقَى النّاسُ لِسانَهُ؛
دشمنترين خلق خدا بندهاى است كه مردم از زبانش بترسند».[12]
[1] . سوره عنكبوت، آيه 64.
[2] . وسائل الشيعه، ج 8، ص 533.
[3] . بحارالانوار، ج 18، ص 297.
[4] . بحارالانوار، ج 18، ص 286.
[5] . سوره يس، آيه 65.
[6] . بحارالانوار، ج 77، ص 109.
[7] . همان، ص 295.
[8] . همان، ص 114.
[9] . همان، ج 18، ص 286.
[10] . كافى، ج 2، ص 369.
[11] . كافى، ج 2، ص 665.
[12] . همان، ص 323.