اکنون به بررسى سؤالات چهارگانه فوق بپردازیم، ولى از عموم خوانندگان گرامى خواهش مى کنیم این بحث را همراه ما قدم به قدم با دقت و بى نظرى تعقیب کنند، و پیش از بررسى تمام جهات و اعلام ختم این بحث از هرگونه قضاوت خوددارى فرمایند.

اما در مورد این سؤال که آیا در قرآن مجید اشاره اى به معراج شده است یا نه؟ باید گفت که در دو سوره از قرآن بطور اجمال در این باره بحث شده است:

1- در سوره بنى اسرائیل «آیه اول» چنین مى خوانیم: «سبحان الذى اسرى بعبده لیلا من المسجد الحرام الى المسجد الاقضى الذى بارکنا حوله لنریه من آیاتنا انه هوالسمیع البصیر; پاک و منزه است آن خدائى که بنده خودش را در شبى، از «مسجد الحرام» به «مسجد اقصى» که در سرزمین مبارک و مقدسى واقع شده است برد، تا آیات و نشانه هاى (عظمت) ما را ببیند، او شنوا و بیناست.»

در این آیه تنها به «مقدمه معراج» یعنى حرکت از سرزمین «مکه» به «بیت المقدس» اشاره شده و درباره سیر آسمانها بحثى در آن نیست.

از این آیه چند نکته استفاده مى شود و آن این که: سیر مزبول از خود مسجد الحرام صورت گرفته، و تمام آن در یک شب واقع شده، و هدف این سفر عجیب «مشاهده آیات عظمت خداوند» بوده است.

ضمناً ظاهر آیه این است که جریان مزبور در بیدارى بوده نه در خواب، زیرا مفهوم جمله اسرى بعبده این است که خداوند «بنده اش» را به چنین مسافرتى برد. بعلاوه شروع آیه با کلمه سبحان که نشانه اهمیت موضوع است نیز مؤید این مطلب مى باشد، چون خواب دیدن موضوع مهمى نیست که با این تعبیر ذکر شود.

2- در سوره نجم در آیات 13 تا 18 مى فرماید: 

«ولقدرآه نزلة اخرى.

عند سدرة المنتهى.

عندها جنة المأوى.

اذیغشى السدرة ما یغشى.

مازاغ البصر و ما طغى.

لقد رأى من آیات ربه الکبرى»

خلاصه مفاد این شش آیه این است که «پیغمبر اسلام (ص) براى دومین بار فرشته وحى (جبرئیل) را به صورت اصلى مشاهده و ملاقات کرد (مرتبه اول در آغاز نزول وحى در کوه حرا بود) و این ملاقات در نزد بهشت جاویدان صورت گرفت، و چشم پیغمبر در مشاهده این منظره دچار خطا و اشتباه نشده، و آیات و نشانه هاى بزرگى از عظمت خدا را مشاهده نمود».

گرچه در این آیات تصریحى به معراج و وقوع این ملاقات، و مشاهده آن آیات عظمت در آسمانها نشده است، ولى قرائن موجود در آیات گواهى مى دهد که این جریان هنگام سیر پیغمبر صلى اللّه علیه و آله در آسمانها رخ داده است، از جمله این که تصریح مى کند که ملاقات مزبور، نزد بهشت جاویدان صورت گرفت(1)، لذا اکثر مفسران شیعه و سنى این آیات را مربوط به معراج پیامبر دانسته و شرح جریان معراج را در ذیل این آیات بیان کرده اند.

این آیات نیز دلالت دارد بر این که این حادثه در بیدارى اتفاق افتاده و آیه «مازاغ البصر و ما طغى; چشم پیغمبر دچار خطا و انحراف و طغیان نشد» گواه دیگرى بر این موضوع مى باشد و آیه «لقد رأى من آیات ربه الکبرى; قسمتى از آیات و نشانه هاى بزرگ عظمت خدا را مشاهده کرد» نیز هدف این سیر آسمانى را اجمالا روشن مى سازد که براى مشاهده آثار عظمت پروردگار در جهان بالا بوده است.

البته در تفسیر این آیات، سخن بسیار است اما خلاصه آنچه مربوط به بحث ما است همان بود که در بالا اشاره شد.

از بحثهاى فوق همین اندازه استفاده مى شود که موضوع «معراج» در قرآن مجید بطور اجمال بیان

1. قرائنى از نظر آیات و روایات در دست است که بهشت که جایگاه نهائى مردم نیکوکار مى باشد در کره زمین نخواهد بود، بلکه در کرات دیگر است. گردیده است.