سؤال 1071. هرگاه مردى از دنیا برود چه مقدار ارث به همسر دائمى او مى رسد؟
جواب: هرگاه فرزند نداشته باشد، یک چهارم مال او را همسر دائمى او مى برد و بقیه را ورثه دیگر و هرگاه از آن زن یا از زن دیگر فرزند داشته باشد، یک هشتم مال به زن او مى رسد و بقیه به وارثان دیگر.
سؤال 1072. زن از کدام اموال شوهر ارث مى برد؟
جواب: زن از تمام اموال منقول شوهر ارث مى برد، ولى از زمین و قیمت آن ارث نمى برد، خواه زمین خانه باشد یا باغ، یا زمین زراعتى و مانند آن و نیز از خود هوایى ساختمان ارث نمى برد، مثل بنا و درخت، امّا باید هوایى را قیمت کنند و از قیمت آن سهم ارث او را بدهند.
سؤال 1073. زن مى تواند در چیزى که از شوهرش ارث نمى برد (مانند زمین و بناى خانه) تصرّف کند؟
جواب: براى تصرّف باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد.
سؤال 1074. اگر ورثه دیگر سهم زن را از قیمت هوایى ندهند (مانندبناى خانه) مى توانند بدون اجازه زن در آن تصرّف کنند؟
جواب: تا سهم زن را از قیمت هوایى نداده اند (مانندبناى خانه) نباید بدون اجازه او در آن تصرّف کنند.
سؤال 1075. چنانچه پیش از دادن سهم زن از قیمت هوایى بناى خانه و امثال آن، آن را بفروشند معامله صحیح است؟
جواب: در صورتى که زن معامله را اجازه دهد صحیح و گرنه نسبت به سهم او باطل است.
سؤال 1076. چگونه قیمت بنا و درخت و مانند آن را حساب کنند؟
جواب: باید چنین حساب کنند که اگر آنها با دادن مال الاجاره در آن زمین باقى بماند چقدر ارزش دارد، سپس سهم زن را از قیمت آن بدهند.
سؤال 1077. مجراى آب قنات و آجر و چیزهایى که در آن بکار رفته چه حکمى دارد؟
جواب: مجراى آب قنات و مانند آن حکم زمین را دارد و آجر و چیزهایى که در آن بکار رفته در حکم ساختمان است.
سؤال 1078. اگر میت بیش از یک زن دائم داشته باشد ; به هر کدام چه مقدار ارث مى رسد؟
جواب: اگر میت بیش از یک زن داشته باشد در صورت نداشن فرزند چهار یک اموال او و در صورت داشتن فرزند، هشت یک آن به شرحى که در سوالات بالا گفته شد بطور مساوى میان زنان او تقسیم مى شود، خواه شوهر با آنها نزدیکى کرده باشد یا نه، امّا اگر در مرضى که به آن مرض از دنیا رفته زنى را عقدکرده، در صورتى از او ارث مى برد که با او نزدیکى کرده باشد.
سؤال 1079. هرگاه شوهر در حال بیمارى، همسرش را طلاق دهد و پیش از گذشتن یک سال(قمرى) از دنیا برود، زن از او ارث مى برد؟
جواب: زن با سه شرط از او ارث مى برد:
الف) این که شوهر در همان مرض از دنیا برود.
ب) این که زن بعد از طلاق و گذشتن عدّه، شوهر نکند.
ج) آن که طلاق به رضایت زن نباشد و اگر با رضایت او باشد، ارث بردنش مشکل است.
سؤال 1080. لباس و زینت آلات و مانند آنها که مرد براى همسرش مى گیرد متعلق به کیست؟
جواب: لباس و زینت آلات و مانند آنها که مرد براى همسرش مى گیرد مال همسر اوست، مگر این که ثابت شود که قصد تملیک نکرده بلکه جنبه عاریتى داشته باشد.
سؤال 1081. شخصى با کامیون خود به جبهه رفته، و خودش شهید شده و کامیونش نابود گردیده است، سپس دولت عوض کامیون را به خانواده شهید داده است، آیا همسر شهید مى تواند سهم الارث خود را از آن ادعا کند؟
جواب: اگر آوردن کامیون به جبهه به امر دولت بوده یابه ضمانت او (هرچند ضمانت جنبه عام داشته باشد نه در خصوص این شخص) همسر شهید یک هشتم از کامیون را به ارث مى برد و اگر شخص مزبوربا میل خود و بدون امر و ضمانت دولت اقدام به چنین کارى کرده،باید از مسؤولین ذى ربط پرسید که هدف آنها تنها کمک کردن به فرزند شهید بوده یا همسر او را هم شامل مى شود و نیز باید سؤال کرد که آیا این هدیه به نسبت سهم الارث است یا بیشتر و کمتر؟
سؤال 1082. چگونگى ارث زن از شوهر ش در صورتى که وارث دیگرى نباشد، بیان فرمایید.
جواب: اگر زوج از دنیا برود یک چهارم مال از آن زوجه و بقیه به امام(علیه السلام)تعلّق مى گیرد. و در زمان ما به دست حاکم شرع مى رسد و چنانچه آن زن واقعاً نیازمند باشد، حاکم شرع مى تواند همه یا قسمتى از آن را به او باز گرداند.
سؤال 1083. آیا در ازدواج دائم، مرد مى تواند ضمن عقد با همسرش شرط کند که اگر زن وارث مرد شد، ارث خودش را به فرزند آن مرد که از زوجه مرحومه او باقى مانده است ببخشد و هبه کند؟
جواب: با توجّه به این که این شرط کاملاً مبهم است خالى از اشکال نیست.
سؤال 1084. شوهر این جانب، در سال 63 فوت کرده است، با توجّه به این که من زن دوم ایشان بودم و عقد این جانب به صورت دائم بوده، فرزندانش دو سال بعد از فوت ایشان اموال وى را تقسیم کرده اند و به هیچ وجه حقّ مرا نداده اند، اموال آن مرحوم به شرح زیر مى باشد:
الف) باغات پسته. ب) سه واحد منزل مسکونى که سند آنها به نام آن مرحوم است. ج) تراکتور با تمام وسایل. د) چاه و پمپ و ساختمان موتورخانه و امتیاز آب و برق و پروانه چاه. هـ) اموال منقول و وسایل خانه. با توجّه به مطالب فوق الذّکر لطفاً به سؤالات زیر جواب دهید:
الف) آیا بنده از این اعیانى حقّى دارم و اگر دارم به چه صورت مى باشد؟
جواب: یک هشتم از قیمت اعیانى و یک هشتم اموال منقول به هر دو زن مى رسد که به طور مساوى میانشان تقسیم مى گردد.
ب) با توجّه به این که در طول 13 سال ارثیه مرا نداده اند، آیا درآمد این چند سال به من تعلّق مى گیرد؟
جواب: نسبت به درآمد اموال منقول باید منافع این مدّت را بپردازند و احتیاط آن است که نسبت به اعیانى نیز همین کار را بکنند.
ج) آیا در دادن ارثیه، قیمت روز پرداخت ملاک مى باشد یا قیمت روز مرگ میت و اگر قیمت روز مرگ میت ملاک است، آیا تورّم این چند سال محاسبه مى شود؟
جواب: قیمت یوم الادا ملاک است.
سؤال 1085. اگر شوهر قسمتى از ثلث اموالش را به همسرش هبه کند; مشروط بر این که بعد از مرگ شوهر از هشت یک خود صرف نظر کند، آیا زوجه مى تواند بعد از مرگ زوج درخواست هشت یک کند؟
جواب: زوجه باید به شرطى که با او شده عمل نماید و اگر به شرط عمل ننماید هبه از سوى ورثه قابل فسخ است.
سؤال 1086. آیا زن علاوه بر جهیزیه خود، مالک زیورآلات و طلاجاتى که شوهر مرحومش براى او خریده نیز مى باشد؟
جواب: زیورآلات معمولاً ملک زن است; مگر این که شوهر تصریح کرده باشد که به عنوان امانت نزد اوست.
سؤال 1087. آیا بدهى متوفّى از کلّ ماترک، منقول و غیر منقول، پرداخت مى شود یا فقط از منقول داده مى شود؟
جواب: بدهى از کلّ ماترک پرداخت مى شود.
سؤال 1088. آیا وسایل خانه، که از طرف بستگان اهدا مى شود، مال شخص زن مى شود، یا جزء ماترک است؟
جواب: وسایلى را که براى زن آورده اند مال زن مى باشد، و وسایلى که براى مرد آورده اند مال اوست و اگر کسانى قصد هر دو کرده اند مال هر دوست.
سؤال 1089. شخصى در زمان حیات خود، صاحب قطعه باغى بوده است. ده سال پس از فوت نامبرده قطعه باغ مزبور در طرح ساخت و ساز شهرى و در مسیر خیابان قرار گرفته است و شهردارى معادل آن، زمینى داده است، حال زمین مزبور به فروش رفته است، با توجّه به برگ حصر وراثت که یک هشتم اموال منقول و بهاى اعیانى غیر منقول سهم زن قید گردیده و سند مالکیت زوجه نیز بر این اساس تنظیم شده، آیا زوجه آن مرحوم در ثُمن (یک هشتم) زمین که به جاى درخت باغ داده اند ذى حق مى باشد، یا ثُمن بهاى اعیانى زمان بعد از فوت شوهرش ملاک مى باشد و او ذى حق نیست؟
جواب: آن زن مالک ثُمن بهاى اعیانى در زمان فوت است و اگر با گذشت زمان قیمت اعیانى بالا رفته و زمین مزبور به عنوان قیمت آن پرداخت شده است، زن در آن زمین سهیم است.
سؤال 1090. شخصى از دنیا رفته است. وارث او همسر و دو برادرزاده و یک خواهرزاده اش مى باشند. ترکه او عبارت است از آب، ملک و رودخانه; لطفاً نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید.
جواب: همسر او از زمین چیزى نمى برد; ولى اگر ساختمان و مانند آن دارد از قیمت آنها ارث مى برد(به مقدار یک چهارم مال)، بقیه در میان برادرزاده ها و خواهرزاده تقسیم مى شود. برادرزاده ها دو سهم و خواهرزاده یک سهم مى برند، این در صورتى است که همه از یک پدر و مادر باشند، به علاوه زن از آب رودخانه هم سهم مى برد.
سؤال 1091. آیا زوجه از سرقفلى املاک موقوفه ارث مى برد؟
جواب: زوجه از سرقفلى ارث مى برد، چه در املاک موقوفه و چه در غیر موقوفه.
سؤال 1092. هرگاه مردى از دنیا برود و ورّاث وى عبارت باشند از یک زوجه و چند فرزند صغیر و کبیر، و از متوفّى یک واحد مسکونى به عنوان ماترک باقى مانده باشد، با عنایت به این که زوجه حقّى نسبت به عین بناها نداشته و فقط در قیمت آن سهیم مى باشد، آیا قبل و بعد از پرداخت حقّ زوجه، نامبرده مى تواند به سکونت در آن منزل ادامه دهد، یا منوط به اذن سایر ورّاث مى باشد؟
جواب: باید سایر ورثه اجازه دهند.
سؤال 1093. با توجّه به این که در کتب تفسیر، آیه 12 سوره نساء را به طور مطلق تفسیر کرده اند، دلیل فقهى ارث بردن زوجه از قیمت هوایى بناها و درختان چیست؟
جواب: دلیل این مسأله روایاتى است که از معصومین(علیهم السلام) رسیده، که آیات را تخصیص مى زند، و تخصیص آیات ارث منحصر به این مورد نیست، بلکه این مطلب در موارد متعدّد در فقه شیعه و اهل سنّت دیده مى شود. براى آگاهى بیشتر به جواهر الکلام جلد 39 مراجعه کنید.
سؤال 1094. میان زوجه مطلّقه اى، که همسرش فوت کرده، و ورثه شوهر وى در اصل طلاق اتّفاق نظر، و در زمان آن اختلاف وجود دارد. زوجه مطلّقه مدّعى وقوع طلاق در مرض منتهى به مرگ زوج مى باشد، و ورثه مدّعى وقوع طلاق در زمان صحّت وى مى باشند. قول کدام یک مقدّم است؟
جواب: زوجه باید اثبات کند که طلاق در مرض موت واقع شده، وگرنه حق ندارد، ولى بهتر این است که با ورثه بر مبلغى مصالحه کنند.
سؤال 1095. همسر اوّل شخصى به هنگام وضع حمل فوت مى کند، سپس فرزندش فوت مى نماید، شوهر یک سال پس از فوت تنها فرزندش با دخترى ازدواج مى کند، و بیست سال با هم زندگى مى کنند، ولى صاحب فرزندى نمى شوند. اکنون شوهر فوت کرده است، ارث زن چگونه است؟
جواب: هر گاه شوهر در زمان مرگ هیچ فرزندى نداشته، یک چهارم اموال او (غیر از زمین) به همسرش مى رسد، و بقیه متعلّق به ورثه دیگر است.
سؤال 1096. آیا سرقفلى قابل فروش است؟ آیا زوجه از آن ارث مى برد؟
جواب: سرقفلى زمین و مغازه حکم زمین را ندارد، و همسر از آن ارث مى برد، و با موافقت مالک، یا متولّى موقوفه، قابل فروش است.
سؤال 1097. آیا زن از آب قنات، یا چاه، ارث مى برد؟
جواب: فقط از مقدار آبى که در حال مرگ شوهر در قنات یا چاه موجود است ارث مى برد.
سؤال 1098. آیا همسر از چاه عمیق، قنات، آب جارى ارث مى برد؟
جواب: در صورتى که آب در زمین مباح جریان دارد، مانند آب نهرهاى بزرگ، زن از عین آن ارث مى برد، و اگر فرضاً شوهر وى در هفته دو ساعت آب را مالک بوده، باید یک چهارم یا یک هشتم آن را به زن بدهند. و اگر در زمینِ ملکیِ آن مرد، قنات یا چاه آب وجود دارد، زن از عین آن ارث نمى برد، ولى باید چاه و وسائل آن قنات را قیمت کنند، و سهم زن را از قیمت آن بپردازند.
سؤال 1099. آیا زوجه از پولى که عوض دیه خون شوهر گرفته اند، ارث مى برد؟
جواب: آرى از آن، مانند سایر اموال، ارث مى برد.
سؤال 1100. زنى در زمان حیات شوهر مهریه اش را مطالبه نکرده است، آیا پس از فوت شوهر مى تواند مطالبه کند؟ در صورتى که قابل مطالبه باشد، آیا در ردیف سایر بدهکارى هاى میت است، یا مقدّم بر آنها مى باشد؟
جواب: مهریه مانند سایر دیون است، و باید از اصل ترکه پرداخته شود.