درس نهم: معاد جسمانى و روحانى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
50 درس اصول عقائد برای جوانان
درس دهم: بهشت و دوزخ و تجسّم اعمالدرس هشتم: بقاى روح نشانه اى بر رستاخیز

از سؤالات مهمّى که در بحث معاد مطرح است این است که آیا معاد تنها جنبه «روحانى» دارد، و یا جسم و بدن انسان نیز در جهان دیگر باز مى گردد، و انسان با همین روح و جسمى که در دنیا دارد، تنها در سطحى برتر و بالاتر، به زندگى جدید ادامه مى دهد؟

جمعى از فلاسفه پیشین تنها به معاد روحانى معتقد بودند و جسم را مرکبى مى دانستند که تنها در این دنیا با انسان است و بعد از مرگ از آن بى نیاز مى شود، و آن را رها مى سازد و به عالم ارواح مى شتابد.

ولى عقیده علماى بزرگ اسلام و بسیارى از فلاسفه این است که معاد در هر دو جنبه یعنى «روحانى» و «جسمانى» صورت مى گیرد، درست است که این جسم خاک مى شود، و این خاک در زمین پراکنده و گم خواهد شد، ولى خداوند قادر و عالم تمام این ذرات را در رستاخیز جمع آورى کرده، لباس حیات جدیدى بر آنها مى پوشاند، و از این موضوع تعبیر به «معاد جسمانى» مى کنند، زیرا بازگشت روح را مسلم گرفته اند و چون گفتوگو تنها در بازگشت جسم است، این نام براى این عقیده انتخاب شده است.

به هر حال تمام آیاتى که در قرآن درباره معاد سخن مى گوید - و این آیات بسیار فراوان و متنوع است - هم روى «معاد جسمانى» تکیه دارد.

 

شواهد قرآنى معاد جسمانى

* سابقاً خواندیم که چگونه مرد عرب بیابانى استخوان پوسیده اى را خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى آورد و مى گوید: چه کسى مى تواند این را زنده کند؟ و پیامبر(صلى الله علیه وآله) به فرمان خدا پاسخ مى گوید: همان کسى که روز نخست آن را آفرید، همان کسى که آسمان و زمین را ایجاد کرده، و از درون درخت سبز آتش بیرون مى فرستد. که آیات آن در آخر سوره «یس» آمده است.

* قرآن در جاى دیگر مى گوید: «شما در قیامت از قبرها خارج مى شوید(1)».

و مى دانیم قبرها جاى جسم هایى است که خاک شده نه محل ارواح.

* اصولا تمام تعجب منکران معاد در این بود که مى گفتند: چگونه وقتى ما خاک شدیم، و خاک هاى ما پراکنده گشت دوباره به زندگى باز مى گردیم؟ (و قالوا ءَاِذا ضللنا فى الارض ءَانا لفى خلق جدید)(2) و قرآن به آنها پاسخ مى گوید که خداوند قادرى که خلقت نخستین را ایجاد کرد توانایى بر این کار را دارد: «آیا ندیدند خداوند چگونه آفرینش را ایجاد کرد، همین گونه آن را تجدید مى کند، این بر خداوند آسان است(3)».

عرب جاهلى مى گفت: «چگونه این مرد به شما وعده مى دهد که وقتى مردید و خاک شدید بار دیگر به زندگى باز مى گردید(4)؟».

همه این تعبیرات قرآن و آیات دیگر به روشنى نشان مى دهد که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) همه جا سخن از «معاد جسمانى» مطرح مى کرد، و تعجّب مشرکان کوتاه بین نیز از همین نظر بود، و چنان که دیدیم قرآن نمونه هایى از همین معاد جسمانى را که در جهان گیاهان و مانند آن به چشم مى خورد، براى آنها تشریح مى کند و آفرینش نخستین و قدرت خدا را شاهد مى آورد.

بنابراین ممکن نیست کسى مسلمان باشد و کم ترین آگاهى از قرآن داشته باشد و معاد جسمانى را انکار کند، انکار معاد جسمانى از نظر قرآن مساوى است با انکار اصل معاد.

* * *

 شواهد عقلى

از این گذشته عقل مى گوید روح و بدن دو حقیقت جدا از هم نیستند در عین استقلال، ارتباط و پیوند با هم دارند، با هم پرورش مى یابند و با هم تکامل پیدا مى کنند، و مسلماً براى ادامه حیات جاویدان به یکدیگر نیازمندند.

اگر در دوران برزخ (فاصله میان دنیا و آخرت) مدّتى از هم دور بمانند، براى همیشه این امر امکان پذیر نیست، همان گونه که جسم بدون روح ناقص است، روح بدون جسم نیز نقصان دارد، روح فرمانده و عامل حرکت است و بدن فرمانبر و ابزار کار، هیچ فرماندهى از فرمانبر و هیچ هنرمندى از ابزار کار بى نیاز نیست.

منتها روح در رستاخیز چون در سطحى بالاتر از این جهان قرار مى گیرد به همان نسبت باید جسم او نیز تکامل یابد، و چنین هم خواهد شد، یعنى جسم انسان در قیامت از فرسودگى و عیوب این جهان و نقص ها و کمبودها خالى خواهد بود.

به هر حال جسم و روح همزاد یکدیگر و مکمل هم مى باشند، و معاد نمى تواند تنها جنبه روحانى یا جنبه جسمانى داشته باشد. به تعبیر دیگر مطالعه در وضع پیدایش جسم و روح و ارتباط و پیوند آنها با یکدیگر دلیل روشنى است بر این که معاد باید در هر دو جنبه صورت گیرد.

از سوى دیگر قانون عدالت نیز مى گوید: باید معاد در هر دو جنبه باشد، چه این که اگر انسان گناهى کرده با این روح و جسم انجام داده، و اگر کار نیکى از او سر زده با این روح و جسم بوده است، بنابر این کیفر و پاداش او نیز باید براى همین روح و جسم باشد که اگر تنها جسم باز گردد یا تنها روح، قانون عدالت اجرا نشده است.

 

سؤالات پیرامون معاد جسمانى

دانشمندان در این جا سؤالات متعدّدى مطرح کرده اند که طرح بعضى از آنها براى تکمیل بحث ها لازم به نظر مى رسد:

1- طبق تحقیقات دانشمندان علوم طبیعى، بدن انسان در عرض عمر چندین بار عوض مى شود، درست به استخر آبى مى ماند که از یک سو آب به آن وارد شود، و از سوى دیگر آهسته آهسته خارج گردد، بدیهى است بعد از مدّتى تمام آب این استخر عوض مى گردد.

این امر در مورد بدن انسان احتمالا در هر 7 سال یک بار صورت مى گیرد، بنابراین ما در طول عمرمان، چندین بار عوض مى شویم!

اکنون این سؤال پیش مى آید که از میان این بدن ها کدام باز مى گردد؟

در پاسخ مى گوییم: آخرین بدن، همان گونه که در آیات فوق خواندیم که خداوند انسان ها را از همان استخوان هاى پوسیده و خاک شده آفرینش نو مى دهد، و مفهوم این سخن آن است که آخرین بدن باز مى گردد، همچنین برانگیخته شدن از قبرها مفهومش بازگشت آخرین بدن است.

ولى نکته مهم اینجاست که آخرین بدن آثار و خواص تمام بدن هایى را که انسان در طول عمر دارد در خود حفظ مى کند.

به تعبیر دیگر: بدن هایى که تدریجاً از بین مى روند تمام آثار و خواص و ویژگى هایى را که دارند به بدن آینده منتقل مى سازند، بنابراین آخرین بدن وارث تمام صفات این بدن هاست، و مى تواند طبق قانون عدالت ثواب و کیفر را پذیرا گردد.

* * *

2- بعضى مى گویند هنگامى که ما خاک شویم و ذرات ما جزء گیاه یا میوه اى گردد، و در نتیجه جزءِ بدن انسان دیگرى شود، در روز قیامت تکلیف چه خواهد شد؟ (این همان چیزى است که در فلسفه و کلام به عنوان «شبهه آکل و مأکول» از آن یاد مى کنند)

گرچه پاسخ این سؤال بحث فراوانى دارد، ولى ما مى کوشیم در این عبارت کوتاه به مقدار لازم و در اینجا بحث کنیم.

در پاسخ این سؤال مى گوییم مسلماً ذراتى که از بدن یک انسان خاک شده و جزءِ بدن انسان دیگرى گردیده است به بدن نخستین باز مى گردد (آیات گذشته نیز به وضوح شاهد این مدّعاست)

تنها مشکلى که در اینجا به نظر مى رسد این است که بدن دوّم ناقص مى شود.

ولى باید گفت ناقص نمى شود بلکه کوچک مى شود، چون این ذرات در تمام بدن پراکنده شده بود هنگامى که از آن گرفته شود به همان نسبت لاغر و کوچک مى گردد.

بنابراین نه بدن اوّل از میان مى رود و نه بدن دوّم، تنها چیزى که در اینجا وجود دارد کوچک شدن بدن دوم است و این هرگز مشکلى ایجاد نمى کند، زیرا مى دانیم به هنگام رستاخیز بدن هاى انسان ها تکامل مى یابد، و نقص ها و کمبودها برطرف مى شود، درست همان گونه که یک کودک رشد مى کند، و یا انسان مجروحى گوشت نو بیرون مى آورد و شخصیّت او دگرگون نمى گردد، بدن هاى ناقص و کوچک در قیامت که عالم کمال است به صورت کاملى محشور مى شود.

و به این ترتیب مشکلى در این زمینه باقى نمى ماند (دقّت کنید - براى توضیح بیشتر به کتاب معاد و جهان پس از مرگ مراجعه کنید).

* * *

 


1. سوره یس، آیه 51 و سوره قمر، آیه 7.

2. سوره سجده، آیه 10.

3. سوره عنکبوت، آیه 19.

4. سوره مؤمنون، آیه 35.

 

 

فکر کنید و پاسخ دهید

 

 1- معاد جسمانى یعنى چه؟

2- منکران معاد جسمانى چه مى گفتند و قرآن چگونه به آنها جواب مى دهد؟

3- استدلال عقلى براى معاد جسمانى چیست؟

4- چه ارتباطى بین معاد جسمانى و قانون عدالت است؟

5- شبهه «آکل و مأکول» یعنى چه و چه پاسخى دارد؟

درس دهم: بهشت و دوزخ و تجسّم اعمالدرس هشتم: بقاى روح نشانه اى بر رستاخیز
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma