سؤال: چرا «معاد» و «معراج» روحانى را فقها رد مى کنند در صورتى که برخى از فلاسفه گذشته قائل به این مطلب بوده و دلایلى هم بر این مطلب اقامه کرده اند؟
پاسخ: البتّه منظور کسانى که معاد روحانى را انکار مى کنند این نیست که معاد را منحصراً جسمانى بدانند، بلکه منظور معاد جسمانى و روحانى هر دو است; یعنى، در قیامت هم روح و هم جسم بار دیگر باز مى گردند و پاداش ها و کیفرها و نتایج کارهاى خود را خواهند دید. این موضوع در میان بزرگان فلاسفه اخیر نیز به عنوان یک اصل مسلّم شناخته شده است. در قرآن مجید نیز آیات فراوانى است که معاد جسمانى را صریحاً اثبات کرده است که در کتب عقاید مشروحاً بیان شده، از جمله آیات آخر سوره «یس» است که با چند بیان مختلف این موضوع را تعقیب مى کند.(1)
امّا در مورد انکار معراج جسمانى باید توجّه داشت که این نظریّه براساس فرضیّه بطلمیوس درباره افلاک بوده است; زیرا او معتقد بوده که افلاک نه گانه عالم بالا مانند قشرها و طبقات پیاز بطورى روى یکدیگر قرار گرفته است که به هیچ وجه قابل عبور نیست و هر نوع شکاف در آن محال است و لذا عبور بشرى را با همین بدن مادّى از آنها غیر ممکن مى پنداشتند. بدیهى است با بطلان این فرضیّه و جانشین شدن نظریّات جدید به جاى آن، عقیده مزبور هم خود به خود منتفى خواهد شد.