سؤال: با این که پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مردم را به علم و دانش دعوت کرده و با زبان و بیان و تقریر، از مقام علم و دانش و مبارزه با بى سوادى و... مسلمانان را به فراگرفتن دانش دعوت کرده است ـ مع الوصف ـ چرا امروز بسیارى از مسلمانان بى سواد هستند؟
پاسخ: تا آن روز که مسلمانان از تعالیم عالیه اسلام انحراف پیدا نکرده بودند، علم و دانش برق آسا در میان آنان در حال پیشرفت بود، گواه ما همان کتابخانه ها و دانشگاه هاى عظیم اسلامى است که امروز در صفحات تاریخ منعکس است; در آن زمانى که وسایل چاپ و کاغذسازى به طرز امروز اختراع نشده بود، تنها کتابخانه مراغه چهارصد هزار جلد کتاب و کتابخانه بیت الحکمه در بغداد چهار میلیون کتاب داشت! و کتابخانه هاى سایر کشورهاى اسلامى از کتابهاى علمى و طبیعى مملو بود.
حتّى تا این اواخر یعنى پیش از آن که قدرت استعمار در میان آنها گسترش یابد، باسواد در میان مسلمانان زیاد بود; مثلا از باب نمونه اکثریّت قریب به اتّفاق ملّت الجزایر پیش از استعمار فرانسه باسواد بودند، ولى پس از گسترش یافتن نیروهاى استعمارى که امور به دست بیگانگان افتاد، جریان بعکس شد.
در قرون اخیر که بعضى از سران کشورهاى اسلامى به جان یکدیگر افتادند و بیگانگان نیز دامن به این آتش نفاق زدند، دوران رکود و جمود مسلمانان آغاز گردید، فرهنگ مسلمانان از توسعه و رشد بازمانده و اکثریّت ملّت مسلمان، به بى سوادى گراییدند و بیشتر آنها از ابتدایى ترین مراتب دانش (خواندن و نوشتن) محروم گردیدند.
امیدواریم بار دیگر مسلمانان با الهام گرفتن از دستورهاى اسلام، نهضت علمى خود را تعقیب کنند و هم اکنون نشانه هاى بیدارى در آنها دیده مى شود.