25. نویسندگان «کتب اربعه» چه کسانى بودند؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
پاسخ به پرسش های مذهبی
26. خوف از خدا یعنى چه؟24. عاشورا چه روزى بوده است؟

سؤال: در کتابهاى مذهبى مى خواهیم که براى شیعه «چهار کتاب» مهم و معتبر و با ارزش وجود دارد که از روز نگارش تاکنون، مرجع علما و بزرگان در اصول عقاید و مدرک احکام و فروع علمى براى مراجع تقلید مى باشند; این چهار کتاب در میان کتابهاى دیگر شیعه امتیاز خاصّى دارند. لطفاً اطّلاعات فشرده اى درباره این کتاب و اسامى نویسندگان آنها در اختیار ما بگذارید:
 
پاسخ: پس از درگذشت پیامبر عالیقدر اسلام، شیعیان على (علیه السلام) به پیروى از خود آن حضرت، به ضبط احادیث پیامبر و جانشینان وى همّت گماردند; آنان (بر خلاف اهل تسنّن، که پس از درگذشت پیامبر (صلى الله علیه وآله) تا زمان عمربن عبدالعزیز یعنى قریب نود سال از نوشتن احادیث پیامبر خوددارى نمودند) با پشتکار فوق العاده اى به ضبط و نقل احادیث پیامبر و جانشینان او پرداخته و در مدّت 250 سال ـ از آغاز درگذشت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) تا سال وفات امام حسن عسکرى (علیه السلام) ـ کتابهاى زیادى پیرامون علوم مختلف اسلامى نوشته و از خود به یادگار گذارده اند.
تا آن جا که امروز محّققان بزرگ با دلایل زنده و گویایى ثابت کرده اند که اکثر و یا همه پایه گذاران علوم اسلامى شیعه بوده و آنان نخستین افرادى بودند که راه این دانشهاى اسلامى را به روى بشر گشوده اند (1) و براى آشنایى با نام و خصوصیّات این کتابها به فهرستهایى که از طرف دانشمندان شیعه در قرون اسلامى نوشته شده است و بالاخص به کتاب نفیس «الذّریعه» (2) مراجعه فرمایید.
تنها حضرت صادق (علیه السلام) در دوران فترتى که هنوز دولت عبّاسى قدرت به خود نگرفته بود، توانست چهار هزار شاگرد که امروز چهار صد کتاب از آنان به یادگار مانده است تربیت کند.
پیش از حضرت صادق (علیه السلام) پدر بزرگوار او ـ حضرت باقر (علیه السلام) ـ در سالهاى کشمکش بنى امیّه و بنى عبّاس و ایّام انقلاب و نهضت هاى دامنه دار براى برانداختن حکومت جبّار بنى امیّه، موفّق شد شاگردان برجسته اى را تربیت کند و همچنین تربیت یافتگان سایر پیشوایان دین مانند حضرت موسى بن جعفر و حضرت رضا ـ علیهماالسّلام ـ آثار و کتابهاى گرانبهایى که محتویات آنها را از پیشوایان معصوم گرفته بودند، به یادگار گذاردند.
این کتابها که علوم و سخنان اهل بیت(علیهم السلام) در آنها گرد آمده بود، بوسیله دانشمندان شبیه تکثیر شده و براى فهم معانى و حلّ معضلات آنها کلاسهایى به نام کلاسهاى حدیث تشکیل مى شد و نسخه هاى آنها در کتابخانه هاى خصوصى و عمومى ایران و بغداد (3) فراوان بوده است.
اکنون پس از این پیشگفتار فشرده، مى خواهیم با نویسندگان «کتب اربعه» آشنا شویم:
1ـ کلینى متوفاى سال 328
در دوران غیبت صغرى، نخستین عالم و دانشمند بزرگى که به جمع و تنظیم بسیارى از کتابهایى که در عصر معصومین(علیهم السلام)نوشته شده بود، پرداخت و قسمتى از آنها را با نظم خاصّى در کتابى گرد آورد، مرحوم ثقة الاسلام محمّدبن یعقوب کلینى رازى بود. وى در دوران حیات حضرت عسکرى (علیه السلام) چشم به دنیا گشود و در آخرین سال غیبت صغرى و یا یک سال قبل از آن (328ـ 329) دیده از جهان بربست. کتابى که از او به یادگار مانده است همان کتاب «کافى» است که از نظر صحّت و اتقان حائز اهمّیّت فراوان بوده و پس از قرآن و نهج البلاغه مهمترین کتاب شیعه به شمار مى رود.
وى در تألیف این کتاب، رنج فراوانى کشیده و رنج سفرهایى را بر خود هموار نموده است و مجموع احادیث آن 166199 حدیث است و این تعداد متجاوز از احادیث «صحاح ستّه» مى باشد (4) و این کتاب بر دو بخش تقسیم مى شود، یک قسمت از آن مربوط به اصول عقاید و بخش دیگر آن مربوط به احکام و فروع است.
قسمت اصول این کتاب، نمونه روشنى از علوم و معارف اهل بیت است و سند زنده اى براى امامت و جانشینى آنها از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى باشد. در این بخش بسیارى از مسائل فلسفى و کلامى مربوط به معارف و عقاید، از طرف پیشوایان ما بطور دلپذیرى بحث و بررسى شده است. مرحوم کلینى این کتاب را بنا به درخواست برخى از شیعیان نوشته (5) و بنا به نقل «نجاشى» بیست سال تمام در تألیف آن رنج برده است.
علاوه بر این اثر، کتابهاى دیگر نیز به یادگار گذارده و متأسفانه این آثار به مرور زمان از میان رفته است.
2ـ شیخ صدوق (306ـ 381)
دوّمین شخصیّتى که پس از کلینى دست به جمع آورى احادیث اهل بیت پیامبر زد استاد حدیث و شیخ شیعه، مرحوم «محمّدبن بابویه» معروف به صدوق است.
صدوق در سال 306 دیده به جهان گشود و در سال 381 چشم از این جهان بسته و آثار گرانبها و تألیفات ارزنده اى از خود به یادگار گذارده است. کتاب «من لا یحضره الفقیه» وى دوّمین کتاب از کتابهاى چهارگانه است که بسان کافى، مرجع فقهاى شیعه و مصدر احادیث مى باشد; هنگامى که شیخ صدوق براى اخذ حدیث و نشر علوم و معارف به سرزمین بلخ مسافرت کرده بود، یکى از شخصیّتهاى بزرگ شیعه آن جا معروف به «شریف ابو عبداللّه نعمت» از وى درخواست نمود که کتابى در فقه شیعه به منوال کتاب «من لا یحضره الطبیب»، نگارش ابوبکر رازى طبیب معروف عصر خود، بنویسد و نام آن را «من لا یحضره الفقیه» بگذارد و هدف از تألیف این کتاب چنان که از نام آن برمى آید، این بود که در این کتاب روایات و احادیث اسلامى که مربوط به احکام و فروع است و مورد اعتماد خود شیخ صدوق مى باشد گرد آید و کسانى که دسترسى به خود صدوق و یا سایر دانشمندان ندارند، به آن کتاب عمل نمایند (6) این کتاب حاوى 5963 حدیث است و دوّمین مدرک و سند حدیثى براى علما و فقها و دانشمندان مى باشد.
3ـ شیخ طوسى (385ـ 460)
بزرگ دانشمند و پایه گذار دانشگاه دیرینه شیعه در نجف، مرحوم محمّدبن حسن طوسى که در سال 385 در طوس دیده به جهان گشود و براى تکمیل تحصیل در سال 408 عازم بغداد شد و از جلسات درس دو عالم معروف شیعه در قرن پنجم اسلامى (مرحوم شیخ مفید و سیدّمرتضى علم الهدى) استفاده فراوانى نمود و پس از درگذشت مرحوم سیدّمرتضى که در سال 436 رخ داد، ریاست علمى و مرجعیّت شیعه به او انتقال یافت; در عظمت و موقعیّت علمى او همین بس که از طرف خلیفه عبّاسى «القائم بامر اللّه» با همه مخالفتهایى که با مرحوم شیخ طوسى داشت، کرسى مخصوصى به وى داده شد که روى آن بنشیند و به تدریس بپردازد.
موفّقیّت شیخ در میان علماى اسلام بسیار کم نظیر است; وى آثار گرانبهایى از خود در تفسیر، کلام، فقه، اصول و حدیث و غیره به یادگار گذارده است. تنها کتاب تفسیر وى به نام «التّبیان» گواه محکمى بر قدرت فکرى و وسعت اطّلاع وى مى باشد.
وى کتاب «تهذیب الاحکام» را به درخواست شاگردان حوزه درس خود به عنوان شرح بر رساله «مقنعه» استاد خود «مفید» نوشت. این سوّمین کتاب از چهار کتاب معروف شیعه مى باشد. وى در این کتاب غالباً آن قسمت از احادیثى را که مرحوم کلینى و صدوق موفّق به جمع آورى آنها نشده بودند از کتابهاى معروف شیعه که در زمان پیشوایان معصوم به وسیله شاگردان آنان نوشته شده بود جمع آورى نموده و به نام «تهذیب الاحکام» در 393 باب منتشر ساخت; شماره احادیث این کتاب (13590) مى باشد.
دوّمین کتاب وى که چهارمین کتاب از کتب اربعه مى باشد همان «الاستبصار» است. وى در این کتاب همّت خود را بر توضیح و تشریح اخبارى معطوف داشته است که در آغاز نظر، فهم آنها براى یک فرد محدّث و یا مجتهد مشکل و پیچیده مى رسد و چه بسا میان دو خبر، یک نوع اختلاف احساس مى کند; او با فکر بلند و اطّلاعات وسیع خود در این کتاب کوشیده که هر نوع ابهام و اختلاف را از چهره احادیث برطرف سازد. این کتاب داراى 925 باب و شماره احادیث آن (6531) مى باشد.
این است چهار کتاب معروف شیعه که به وسیله سه شخصیّت بزرگ که نام هر سه محمّدبوده، نوشته شده است.


1. در این زمینه به کتاب «تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام» و کتاب «الشیعه و فنون الاسلام» نگارشهاى علامه کبیر مرحوم سید حسن صدر مراجه بفرمایید.
2. اثر ارزنده مرحوم آقا بزرگ تهرانى.
3. مانند بیت الحکمه و کتابخانه شاپور در محل کرخ بغداد که کتابخانه معروف شیعه بود و در سال 448 به وسیله طغرل بیک به آتش کشیده شد.
4. لؤلؤة البحرین، صفحه 238(منظور از صحاح ستّه، کتابهاى ششگانه معروف اهل تسنّن در حدیث است.)
5. اصول کافى، صفحه 8 ـ رجال نجاشى، صفحه 266.
6. مقدمه من لا یحضر، صفحه1.

 

 

26. خوف از خدا یعنى چه؟24. عاشورا چه روزى بوده است؟
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma