اعراف، گذرگاه مهمى به سوى بهشت

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 06
اصحاب اعراف چه کسانى هستند؟ سوره اعراف / آیه 46 - 49


در تعقیب آیات گذشته که گوشه اى از سرگذشت بهشتیان و دوزخیان را بیان مى کرد، در این آیات درباره «اعراف» که منطقه اى است حدّ فاصل میان بهشت و دوزخ، با ویژگى هاى خاص، سخن مى گوید.
نخست به حجابى که در میان بهشتیان و دوزخیان کشیده شده است اشاره کرده، مى فرماید: «میان این دو گروه حجابى قرار دارد» (وَ بَیْنَهُما حِجابٌ).
از آیات بعد، چنین استفاده مى شود که: حجاب مزبور همان «اعراف» است که مکان مرتفعى است میان این دو گروه، که مانع از مشاهده یکدیگر مى شود، ولى وجود چنین حجابى مانع از آن نیست که آواز و صداى یکدیگر را بشنوند چنان که در آیات قبل گذشت، بسیار دیده ایم که همسایگان مجاور، از پشت دیوار با یکدیگر سخن مى گویند و از حال یکدیگر جویا مى شوند، در حالى که یکدیگر را نمى بینند.
البته کسانى که بر «اعراف» یعنى قسمت هاى بالاى این مانع مرتفع قرار دارند، هر دو گروه را مى توانند ببینند (دقت کنید).
گر چه از پاره اى از آیات قرآن مانند آیه 55 سوره «صافات» استفاده مى شود که: اهل بهشت گهگاه مى توانند، از مقام خود، سر برآورند و دوزخیان را بنگرند، ولى این گونه استثنائات منافاتى با چگونگى بهشت و دوزخ و وضع اصلى آن دو ندارد، و آنچه در بالا گفته شد، کیفیت اصلى این دو موقف را نشان مى دهد، اگر چه این قانون نیز استثناهائى دارد و ممکن است در شرایط خاصى بعضى از بهشتیان، دوزخیان را بنگرند.
آنچه در اینجا باید قبل از بحث درباره چگونگى «اعراف» مؤکداً یادآور شویم این است: تعبیراتى که درباره قیامت و زندگى جهان دیگر مى شود، هیچ گاه نمى تواند از تمام خصوصیات آن زندگى پرده بردارد.
این تعبیرات گاهى جنبه تشبیه و مثال دارد.
گاهى تنها شبحى را نشان مى دهد; زیرا زندگى آن جهان در افقى بالاتر و به مراتب از زندگى این جهان وسیع تر است، درست همانند وسعت زندگى این جهان در برابر دنیاى رحم و عالم جنین.
بنابراین اگر الفاظ و مفاهیمى که براى زندگى این جهان داریم نتواند گویاى تمام آن مفاهیم باشد، جاى تعجب نیست.
پس از اشاره به حدّ فاصل بین بهشتیان و دوزخیان، قرآن مى فرماید: «بر اعراف مردانى قرار دارند که همه را از سیمایشان مى شناسند» (وَ عَلَى الأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسیماهُمْ).
«اعراف» در لغت، جمع «عُرف» (بر وزن گُفت) به معنى محل مرتفع و بلند است، و این که به یال هاى اسب و پرهاى بلند پشت گردن خروس، «عُرْفُ الْفَرَس» یا «عُرْفُ الدِّیْک» گفته مى شود، به همین جهت است که در محل مرتفعى از بدن آنها قرار دارد (درباره خصوصیات سرزمین اعراف که در آیه آمده پس از پایان تفسیر آیات، به تفصیل سخن خواهیم گفت).
سپس مى فرماید: «مردانى که بر اعراف قرار دارند، بهشتیان را صدا زده، مى گویند: درود بر شما باد، اما خودشان وارد بهشت نشده اند، اگر چه بسیار تمایل دارند» (وَ نادَوْا أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوها وَ هُمْ یَطْمَعُونَ).

* * *

و در آیه بعد اضافه مى کند: اما «هنگامى که به سوى یکدیگر نگاه مى کنند و دوزخیان را در دوزخ مى بینند، به درگاه خدا راز و نیاز مى کنند و مى گویند: پروردگارا ما را با جمعیت ستمگران قرار مده» (وَ إِذا صُرِفَتْ أَبْصارُهُمْ تِلْقاءَ أَصْحابِ النّارِ قالُوا رَبَّنا لا تَجْعَلْنا مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ).(1)
قابل توجه این که: درباره مشاهده دوزخیان در آیه فوق تعبیر به «إِذا صُرِفَتْ أَبْصارُهُمْ» شده است، یعنى هنگامى که چشم آنها به سوى دوزخیان برگردانده مى شود، و این در حقیقت اشاره به آن است که: آنها از مشاهده دوزخیان تنفر دارند، گویا نگاهشان به آنها نیز آمیخته با اکراه و اجبار است.

* * *

و در آیه سوم مى افزاید: «اصحاب اعراف، جمعى از دوزخیان را که از چهره و سیمایشان مى شناسند صدا مى زنند و مورد ملامت و سرزنش قرار مى دهند که دیدید عاقبت گردآورى اموال و نفرات در دنیا و تکبر ورزیدن از قبول حق، به شما سودى نداد» (وَ نادى أَصْحابُ الأَعْرافِ رِجالاً یَعْرِفُونَهُمْ بِسیماهُمْ قالُوا ما أَغْنى عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ).
چه شد آن مال ها؟ و کجا رفتند آن نفرات؟ و چه نتیجه اى گرفتید از آن همه کبر و خودپرستى؟

* * *

و در چهارمین آیه، بار دیگر با همان زبان ملامت و سرزنش در حالى که اشاره به جمعى از ضعفاى مومنان که بر اعراف قرار گرفته اند مى کنند، مى گویند: «آیا اینها همان کسانى هستند که شما سوگند یاد کردید هیچ گاه خداوند آنان را مشمول رحمت خود قرار نخواهد داد» (أَ هؤُلاءِ الَّذینَ أَقْسَمْتُمْ لا یَنالُهُمُ اللّهُ بِرَحْمَة).
و اکنون مشاهده مى کنید که رحمت الهى شامل حال این دسته از ضعفاى مؤمنان شده، به آنها خطاب مى شود: «وارد بهشت شوید نه ترسى بر شما است و نه در آنجا غم و اندوهى دارید» (ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ).
از آنچه گفتیم روشن شد: منظور از ضعفاى مؤمنان آنها هستند که ایمان دارند و داراى حسنات و کارهاى نیکى هستند.
ولى بر اثر آلودگى ها و پاره اى از گناهان همواره مورد تحقیر دشمنان حق قرار داشتند و روى آنها تکیه مى کردند که چگونه ممکن است چنین افرادى مشمول رحمت الهى واقع شوند؟
اما سرانجام روح ایمان و حسناتى که داشتند، در پرتو لطف و رحمت الهى کار خود را مى کند و سرنوشت سعادتمندانه اى مى یابند.
 

* * *

 


1 ـ«تِلْقاءَ» در اصل ـ به گفته بعضى از مفسران و اهل ادب ـ مصدر است و به معنى مقابله مى آید، ولى بعداً به معنى ظرف مکان به کار رفته، یعنى مکان مقابله و جهت رو به رو.
اصحاب اعراف چه کسانى هستند؟ سوره اعراف / آیه 46 - 49
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma