انبوه جمعیت به تنهائى کارى نمى کند

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 07
1 ـ غزوه عبرت انگیز حنین سوره توبه / آیه 25 - 27


در آیات گذشته دیدیم که خداوند مسلمانان را دعوت به فداکارى همه جانبه در مسیر جهاد و برانداختن ریشه شرک و بت پرستى مى کند، و به آنها که عشق زن و فرزند، اقوام و خویشاوندان، و مال و ثروت آن چنان روحشان را فرا گرفته که حاضر به فداکارى و جهاد نیستند، شدیداً اخطار مى کند.
به دنبال آن، در آیات مورد بحث، به مسأله مهمى اشاره مى کند که هر رهبرى در لحظات حساس باید پیروان خود را به آن متوجه سازد، و آن این که:
اگر عشق مال و فرزند، گروهى از افراد ضعیف الایمان را از جهاد بزرگى که با مشرکان در پیش داشتند باز دارد، نباید گروه مؤمنان راستین از این موضوع نگرانى به خود راه دهند، چرا که خداوند نه در آن روزهائى که نفراتشان کم بود (مانند میدان جنگ «بدر») آنها را تنها گذارد، و نه در آن روز که جمعیتشان چشم پر کن بود (مانند میدان جنگ حُنَین)، انبوه جمعیت دردى را از آنها دوا کرد.
بلکه در هر حال یارى خدا و مددهاى او بود که باعث پیروزیشان شد.
از این جهت در آیه نخست مى فرماید: «خداوند شما را در موارد بسیارى یارى کرد» (لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللّهُ فی مَواطِنَ کَثیرَة).
«مَواطِن» جمع «مَوْطِن» به معنى محلى است که انسان براى اقامت دائمى یا موقت انتخاب مى کند. ولى یکى از معانى آن میدان هاى جنگ مى باشد به تناسب این که جنگجویان مدتى کوتاه یا طولانى در آن اقامت مى کنند.
سپس اضافه مى کند: «و در روز حنین شما را یارى نمود، در آن روز که فزونى جمعیتتان مایه اعجاب شما بود، ولى هیچ مشکلى را براى شما حل نکرد» (وَ یَوْمَ حُنَیْن إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْکُمْ شَیْئاً).
تعداد لشکر اسلام را در این جنگ دوازده هزار نفر، و بعضى ده هزار یا هشت هزار نوشته اند.
ولى روایات مشهور و صحیح دوازده هزار را تأیید مى کنند،(1) که در هیچ یک از جنگ هاى اسلامى تا آن روز این عدد سابقه نداشت، آن چنان که بعضى از مسلمانان مغرورانه گفتند: لَنْ نُغْلَبَ الْیَوْمَ!: «هیچ گاه با این همه جمعیت امروز شکست نخواهیم خورد».(2)
اما چنان که در شرح غزوه «حنین» به خواست خدا خواهیم گفت، این انبوه جمعیت که گروهى از آنها از افراد تازه مسلمان و ساخته نشده بودند، موجب فرار لشکر و شکست ابتدائى شدند، گر چه سرانجام لطف خدا آنها را نجات داد.
این شکست ابتدائى چنان بود که قرآن اضافه مى کند: «زمین با آن همه وسعتش بر شما تنگ شد» (وَ ضاقَتْ عَلَیْکُمُ الأَرْضُ بِما رَحُبَتْ).
«سپس پشت به دشمن کرده و فرار نمودید» (ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُدْبِرینَ).


* * *

در این موقع که سپاه اسلام در اطراف سرزمین «حنین» پراکنده شده بود، و جز گروه کمى با پیامبر(صلى الله علیه وآله) باقى نمانده بودند، و پیغمبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر فرار آنها شدیداً نگران و ناراحت بود، «خداوند آرامش و اطمینان خویش را بر پیامبرش و بر مؤمنان فرستاد» (ثُمَّ أَنْزَلَ اللّهُ سَکینَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ).
«و هم چنین لشکریانى که شما نمى دیدید، براى تقویت و یاریتان فرو فرستاد» (وَ أَنْزَلَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها).
همان گونه که در ذیل آیات مربوط به «غزوه بدر» گفتیم، نزول این ارتش نامرئى الهى براى تحکیم و تقویت روح مسلمانان و ایجاد نیروى ثبات و استقامت در جان و دل آنان بود، نه این که فرشتگان و نیروهاى غیبى در جنگ شرکت کرده باشند.(3)
و در پایان نتیجه نهائى جنگ «حنین» را چنین بیان مى کند: «خداوند افراد بى ایمان و بت پرست را کیفر داد» (گروهى کشته، گروهى اسیر و جمعى پا به فرار گذاردند آن چنان که از دسترس ارتش اسلام خارج شدند) (وَ عَذَّبَ الَّذینَ کَفَرُوا).
«و این است کیفر افراد بى ایمان»! (وَ ذلِکَ جَزاءُ الْکافِرینَ).


* * *

ولى با این حال درهاى توبه و بازگشت را به روى اسیران و فرارکنندگان از کفار باز گذارد که اگر مایل باشند، به سوى خدا باز گردند و آئین حق را بپذیرند، لذا در آخرین آیه مورد بحث مى فرماید: «سپس خداوند بعد از این جریان توبه هر کس را بخواهد (و او را شایسته و آماده براى توبه واقعى بداند) مى پذیرد» (ثُمَّ یَتُوبُ اللّهُ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ عَلى مَنْ یَشاءُ ).
جمله «یَتُوبُ» که با فعل مضارع ذکر شده و دلالت بر استمرار دارد مفهومش این است که: درهاى توبه و بازگشت همچنان به روى آنها باز و گشوده است.
«چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است» (وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ)، هیچ گاه درهاى توبه را به روى کسى نمى بندد، و از رحمت گسترده خود کسى را نومید نمى سازد.
 


* * *

اکنون که تفسیر آیات به طور فشرده روشن شد، باید به نکات مهمى که در لابلاى همین بحث وجود دارد، توجه کرد:
 
 


1 ـ «بحار الانوار»، جلد 21، صفحات 146، 147، 149، 155 و 165.
2 ـ «بحار الانوار»، جلد 21، صفحات 147، 155 و 165 ـ «ارشاد مفید»، جلد 1، صفحه 140، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 هـ ق ـ «اعلام الورى»، صفحه 113، دار الکتب الاسلامیة، تهران ـ «الافصاح»، صفحه 68، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 هـ ق ـ «شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید»، جلد 15، صفحه 106، کتابخانه آیت اللّه مرعشى، قم، 1404 هـ ق ـ «مناقب آل ابى طالب»، جلد 1، صفحه 210، انتشارات علامه، قم، 1379 هـ ق.
3 ـ براى توضیح بیشتر، به همین جلد از تفسیر «نمونه»، ذیل آیات 9 تا 12 سوره «انفال» مراجعه نمائید.
1 ـ غزوه عبرت انگیز حنین سوره توبه / آیه 25 - 27
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma