هیچ کس مجبور به پیروى وسوسه هاى شیطان نیست!

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 18
سوره سبأ / آیه 22 - 27 سوره سبأ / آیه 20 - 21


این آیات، در حقیقت یک نوع نتیجه گیرى کلى از داستان قوم «سبأ» است که در آیات گذشته آمده بود، و دیدیم: چگونه آنها بر اثر تسلیم در برابر هواى نفس، و وسوسه هاى شیطان، گرفتار آن همه بدبختى و ناکامى شدند.
در نخستین آیه مى فرماید: «به یقین ابلیس گمان خود را درباره آنها (و هر جمعیتى که از ابلیس پیروى کنند) محقق یافت»! (وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ).
«آنان همگى از او پیروى کردند، جز گروه اندکى از مؤمنان» (فَاتَّبَعُوهُ إِلاّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ).
یا به تعبیر دیگر، پیش بینى «ابلیس» که بعد از سرپیچى از سجده، براى «آدم» و طرد شدن از درگاه کبریائى خداوند، گفت: فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ * إِلاّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ: «به عزتت سوگند، که همه آنها را جز بندگان مخلصت گمراه خواهم کرد»(1) درباره این گروه درست از آب در آمد.
گر چه او این سخن را از روى گمان و تخمین گفت، ولى همین گمان و تخمین، سرانجام به واقعیت پیوست، و این سست اراده ها و ضعیف الایمانها، گروه، گروه به دنبال او حرکت کردند، تنها گروه اندکى از مؤمنین بودند که زنجیرهاى وسوسه هاى شیطان را در هم شکستند، و فریب دام هاى او را نخوردند، آزاد آمدند، آزاد زیستند و آزاد رفتند، «گر چه آنها از نظر عدد کم بودند، ولى از نظر ارزش هر کدام با جهانى برابرى داشتند» (أُولئِکَ وَ اللّهِ هُمُ الْأَقَلُّونَ عَدَداً وَ الْأَعْظَمُونَ عِنْدَ اللّهِ قَدْراً).(2)

* * *

در آیه بعد، در رابطه با وسوسه هاى ابلیس، و کسانى که در حوزه نفوذ او قرار مى گیرند، و آنها که بیرون از این حوزه اند، به دو مطلب اشاره مى کند: نخست، مى گوید: «شیطان، سلطه اى بر آنها نداشت» و کسى را به پیروى خود  مجبور نمى کند (وَ ما کانَ لَهُ عَلَیْهِمْ مِنْ سُلْطان).
این ما هستیم که اجازه ورود به او مى دهیم، و پروانه عبورش را از مرزهاى کشور تن، به درون قلب خود صادر مى کنیم!
این همان است که قرآن در جاى دیگر از گفتار خود شیطان نقل مى کند: وَ ما کانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطان إِلاّ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی: «من سلطه اى بر شما نداشتم، جز این که شما را دعوت کردم، و شما هم دعوت مرا اجابت نمودید»(3).
ولى پیدا است، بعد از اجابت دعوت او، از ناحیه افراد بى ایمان و هواپرست، او آرام نمى نشیند، و پایه هاى سلطه خود را بر وجود آنان مستحکم مى کند.
لذا، در دنباله آیه مى افزاید: «هدف از آزادى ابلیس در وسوسه هایش این بود که مؤمنان به آخرت، از افراد بى ایمان و کسانى که در شکّ اند شناخته شوند» (إِلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ یُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها فِی شَکّ).(4)
بدیهى است، خداوند از ازل، به همه چیز که در این جهان تا ابد واقع مى شود آگاه است، بنابراین جمله «لِنَعْلَمَ» مفهومش این نیست که: ما مؤمنان را به آخرت را از آنها که در شک و تردیدند، نمى شناسیم، باید وسوسه هاى شیطان به میان آید تا شناخته شوند، بلکه، منظور از این جمله، تحقق عینى علم خداوند است; چرا که خداوند، هرگز به علمش از باطن اشخاص، و اعمال بالقوه آنها کسى را مجازات نمى کند، بلکه باید میدان امتحان فراهم گردد، وسوسه هاى  شیاطین و هواى نفس شروع شود، تا هر کس آنچه در درون دارد با کمال آزادى اراده و اختیار، بیرون ریزد، و علم خدا تحقق عینى یابد، زیرا تا در خارج عملى انجام نشود، استحقاق ثواب و عقاب حاصل نمى شود.
به تعبیر دیگر: تا آنچه بالقوه است، فعلیت نیابد، تنها به حسن باطن یا سوء باطن، کسى را پاداش نمى دهند و مجازات نمى کنند.
و در پایان آیه، به عنوان یک هشدار به همه بندگان مى گوید: «و پروردگار تو، حافظ همه چیز، و نگاهبان آن است» (وَ رَبُّکَ عَلى کُلِّ شَیْء حَفِیظٌ).
تا پیروان شیطان تصور نکنند، چیزى از اعمال و گفتار آنها، در این جهان از بین مى رود، یا خداوند آن را فراموش مى کند، نه، هرگز، بلکه خداوند همه را براى روز جزا نگهدارى و حفظ مى نماید.
 

* * *


1 ـ ص، آیات 82 و 83.
2 ـ «نهج البلاغه»، کلمات قصار، کلمه 147.
3 ـ ابراهیم، آیه 22.
4 ـ بنا بر این معنى که در تفسیر آیه گفتیم، استثناء در اینجا استثناى متصل است به قرینه چیزى که در آیه 42 سوره «حجر» آمده: «إِنَّ عِبادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوِینَ» زیرا ظاهر این آیه آن است که شیطان بر غاوین سلطه پیدا مى کند، البته بعضى از مفسران احتمال استثناى منقطع نیز داده اند.
سوره سبأ / آیه 22 - 27 سوره سبأ / آیه 20 - 21
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma