انتظار بى جا و نامعقول

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 02
رؤیت خداوند غیر ممکن است! سوره بقره / آیه 210


این آیه، گر چه از آیات پیچیده قرآن به نظر مى رسد، لکن دقت روى تعبیرات آن، ابهام را بر طرف مى سازد.
در اینجا روى سخن به پیامبر(صلى الله علیه وآله) است، و در واقع به دنبال بحث آیه قبل، که مى فرمود: آیا این همه نشانه ها و دلایل روشن براى جلوگیرى از لغزش آدمى و رهائى او از چنگال عدو مبین، یعنى شیطان کافى نیست؟ خداوند در این آیه مى فرماید: «آیا آنها انتظار دارند که خداوند و فرشتگان در سایه هاى ابرها به سوى آنها بیایند» و دلایل دیگرى در اختیارشان بگذارند با این که چنین چیزى محال است و به فرض که محال نباشد، چه ضرورتى دارد (هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاّ أَنْ یَأْتِیَهُمُ اللّهُ فی ظُلَل مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ).(1)
«در حالى که کار پایان یافته است» (وَ قُضِیَ الْأَمْرُ).
در این که منظور از پایان یافتن کار، چیست؟
مرحوم «طبرسى» در «مجمع البیان»، آن را به معنى پایان یافتن حساب انسان ها در قیامت و قرار گرفتن اهل بهشت، در بهشت، و اهل دوزخ، در دوزخ مى داند،(2) و به این ترتیب، ناظر به آخرت خواهد بود.
در حالى که ظاهر آیه، مربوط به این جهان است، بنابراین بعید نیست اشاره به نزول عذاب الهى به کافران لجوج باشد، که در کلام «طبرسى» و دیگران نیز به عنوان یک احتمال آمده است.(3)
و نیز ممکن است: اشاره به پایان گرفتن کار تبلیغ و بیان همه حقایق باشد که در آیه قبل، تحت عنوان بیّنات به آن اشاره شده بود، و با وجود این، دیگر انتظار آنها، بى معنى است و به فرض محال که ممکن باشد خداوند و فرشتگان نزد آنها حضور یابند، نیازى به آن احساس نمى شود; زیرا همه چیز براى هدایت آنها به قدر کافى در اختیارشان قرار داده شده، و مطابق این تفسیر، هیچگونه تقدیرى در آیه وجود ندارد، و عین الفاظ آیه گویاست، بنابراین استفهام موجود در آیه، انکارى مى باشد!
ولى جمعى از مفسران، استفهام را انکارى ندانسته و آن را یک نوع تهدید براى گنهکاران و کسانى که پیروى از برنامه هاى شیطانى کرده اند، مى دانند، خواه این تهدید، تهدید به عذاب آخرت باشد یا دنیا، و لذا قبل از کلمه «اللّه»، کلمه «أَمْرُ» را مقدر مى دانند که روى هم رفته معنى آیه چنین مى شود: «آیا اینها، با این اعمالشان مى خواهند، امر خدا و فرشتگان او براى مجازات و عذابشان، فرا رسد و به عذاب دنیا یا آخرت گرفتار شوند، و به کار آنها خاتمه داده شود»؟
ولى تفسیرى که در بالا گفته شد، مناسب تر به نظر مى رسد، و نیاز به تقدیر هم ندارد.
کوتاه سخن این که: درباره آیه سه تفسیر وجود دارد:
1 ـ منظور آن است که: خداوند به قدر کافى اتمام حجت کرده، و نباید افراد لجوج در انتظار این باشند که خدا و فرشتگان نزد آنها آیند و حقایق را بازگو کنند که این امر، محال است، و اگر هم ممکن بود نیازى به آن نبود.
2 ـ منظور این است که: آیا آنها با این لجاجت در عدم ایمان، در انتظار این هستند که فرمان عذاب الهى و فرشتگان عذاب فرا رسند و آنها را ریشه کن سازند؟.
3 ـ منظور این است که: آیا آنها با این کار خود در انتظارند قیامت بر پا شود و فرمان عذاب، همراه فرشتگان الهى فرا رسد و به حساب همگى رسیدگى گردد، و به کیفر خود گرفتار شوند؟.(4)
تعبیر به ظُلَل مِنَ الْغُمامِ: «در سایه هاى ابرهاى سفید» بنابر تفسیر دوم و سوم ـ به گفته بسیارى از مفسران ـ اشاره به این است که عذاب الهى به طور ناگهانى همچون ابرها بر سر آنها سایه افکن مى شود و مخصوصاً از آنجا که انسان با مشاهده ابر، انتظار ریزش باران رحمت را دارد، هنگامى که عذابى به صورت صاعقه و مانند آن از آن فرود آید دردناک تر است (توجه داشته باشید عذاب بعضى از اقوام پیشین نیز به صورت صاعقه هائى بود که از ابرها فرود آمد).(5)
اما بنابر تفسیر اول، ممکن است اشاره به عقیده خرافى کفار باشد که گمان مى کردند خداوند گاهى از آسمان نازل مى شود، در حالى که ابرها بر او سایه افکن مى باشند.(6)
و در پایان آیه، مى فرماید: «و همه کارها به سوى خدا باز مى گردد» (وَ إِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ).
امور مربوط به ارسال پیامبران، نزول کتاب هاى آسمانى و تبیین حقایق به او بازگشت مى کند همان گونه که امر حساب و مجازات و کیفر و پاداش به او باز مى گردد.

* * *


1 ـ «ظُلَل» جمع «ظُلَّة» (بر وزن قلّه) به هر چیزى گفته مى شود که سایه افکن باشد و «غَمام» به معنى ابر است و در اینجا معنى جنسى دارد.
2 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 7، صفحه 68.
3 ـ روایتى نیز در این مورد و در تفسیر این آیه وارد شده است که احتمال فوق را تأئید مى کند.
تفسیر «امام حسن عسکرى(علیه السلام)»، صفحات 629 و 630، حدیث 367 (مدرسه امام مهدى(علیه السلام)) ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحات 281 و 282، حدیث 5.
4 ـ در تفسیر اول تقدیرى نیست و در تفسیر دوم و سوم کلمه «أَمْرُ» قبل از «اللّه» باید تقدیر گرفته شود.
5 ـ به آیه 189 سوره «شعرا» و تفسیر آن در جلد 15 تفسیر «نمونه» مراجعه شود.
6 ـ به آیه 189 سوره «شعرا» و تفسیر آن در جلد 15 تفسیر «نمونه» مراجعه شود.
رؤیت خداوند غیر ممکن است! سوره بقره / آیه 210
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma