در دوران جاهلیت، زن هیچ گونه ارزش و مقامى در جامعه عرب نداشت و به همین جهت، براى جدائى، یا تحت فشار قرار دادن او، طرق زشتى وجود داشت که یکى از آنها «ایلاء»(1) ـ به معنى سوگند خوردن بر ترک عمل زناشویى ـ بود، به این ترتیب، که هر زمان مردى از همسر خود متنفر مى شد، سوگند یاد مى کرد که با او همبستر نگردد، و با این راهِ غیر انسانى، همسر خود را در تنگناى شدیدى قرار مى داد، نه او را رسماً طلاق مى داد، تا آزادانه شوهر انتخاب کند، و نه بعد از این سوگند حاضر مى شد آشتى کرده و با همسر خود زندگى مطلوبى داشته باشد.
روشن است: مردان خود غالباً تحت فشار قرار نمى گرفتند، چون همسران متعددى داشتند.
آیات مورد بحث، با این سنت غلط مبارزه کرده و طریق گشودن این سوگند را بیان مى کند، مى فرماید: «کسانى که از زنان خود ایلاء مى کنند (سوگند یاد مى کنند که با آنها آمیزش جنسى ننمایند) حق دارند چهار ماه انتظار کشند» (لِلَّذینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُر).
این چهار ماه مهلت، براى این است که وضع خویش را با همسر خود روشن کنند و زن را از این نابسامانى، نجات دهند.
آن گاه مى افزاید: «اگر (در این فرصت) تصمیم به بازگشت گرفتند، خداوند آمرزنده و مهربان است» (فَإِنْ فائُوا فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ).
آرى، خداوند گذشته او را در این مسأله و همچنین شکستن سوگند را بر او مى بخشد، هر چند کفاره آن چنان که خواهیم گفت به قوت خود باقى است.
* * *
و در آیه بعد مى افزاید: «و اگر تصمیم به جدائى گرفتند (آن هم با شرایطش مانعى ندارد) خداوند شنوا و دانا است» (وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ).
و هر گاه مرد هیچ یک از این دو راه را انتخاب نکند، یعنى نه به زندگى سالم زناشویى باز گردد، و نه زن را با طلاق رها سازد، در این جا حاکم شرع دخالت مى کند، مرد را به زندان مى اندازد و بر او سخت مى گیرد که بعد از گذشتن چهار ماه، مجبور شود یکى از دو راه را انتخاب کند و زن را از حال بلاتکلیفى در آورد.
به این ترتیب، با این که اسلام حکم «ایلاء» (سوگند خوردن بر ترک آمیزش جنسى) را به کلى ابطال نکرده اما آثار سوء آن را از بین برده; زیرا به کسى اجازه نمى دهد، از این راه، همسرش را سرگردان سازد، و اگر مى بینیم مدت چهار ماه به عنوان ضرب الاجل تعیین کرده، نه به خاطر این است که مى توان از این طریق مقدارى از حقوق زناشویى را باطل کرد، بلکه از این نظر است که آمیزش جنسى به عنوان یک واجب شرعى در هر چهار ماه لازم است (البته این در صورتى است که زن بر اثر طول مدت به گناه نیفتد، لذا در مورد زنان جوان که بیم گرفتارى در گناه باشد لازم است این فاصله کمتر شود).
* * *