مبارزه با موانع انفاق

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
تفسیر نمونه جلد 02
سوره بقره / آیه 269 سوره بقره / آیه 268


در ادامه آیات انفاق، در اینجا به یکى از موانع مهم آن پرداخته، و آن وسوسه هاى شیطانى در زمینه انفاق است، که انسان را از فقر و تنگدستى مى ترساند، به خصوص اگر اموالِ خوب و قابل استفاده را انفاق کند، و چه بسا این وسوسه هاى شیطانى مانع از انفاق هاى مستحبى در راه خدا و حتى انفاق هاى واجب مانند زکات و خمس گردد.
در این راستا مى فرماید: «شیطان به هنگام انفاق، به شما وعده فقر و تهیدستى مى دهد» (الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ).
و مى گوید: تأمین آینده خود و فرزندانتان را فراموش نکنید، و از امروز فردا را ببینید و آنچه بر خویشتن روا است بر دیگرى روا نیست و امثال این وسوسه هاى گمراه کننده، «به علاوه او شما را وادار به معصیت و گناه مى کند» (وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ).
«فَحْشاء» به معنى هر کار زشت و بسیار قبیح است، و در اینجا به تناسب بحث، به معنى بخل و ترک انفاق، که در بسیارى از موارد، نوعى معصیت و گناه است آمده (هر چند واژه فحشاء در مواردى به معنى گناه بى عفتى آمده، ولى در اینجا تناسب چندانى ندارد) حتى بعضى از مفسران تصریح کرده اند که: عرب به شخص بخیل، فاحش مى گوید.(1)
این احتمال نیز داده شده که: فحشاء در اینجا به معنى انتخاب اموال غیر قابل مصرف براى انفاق است.
و نیز گفته شده: منظور از آن هر معصیتى است; زیرا شیطان به وسیله ترس از فقر و تهیدستى انسان را وادار به کسب مال از انواع طرق نامشروع مى کند.
تعبیر به امر کردن شیطان، اشاره به همان وسوسه هاى او است، و اصولاً هر نوع فکر منفى، بازدارنده و کوته بین، سرچشمه اش تسلیم در برابر وسوسه هاى شیطانى است، و در مقابل، هر گونه فکر مثبت، سازنده و آمیخته با بلندنظرى، سرچشمه اش الهامات الهى و فطرت پاک خدادادى است.
در توضیح این سخن باید گفت: در نظر ابتدائى، انفاق و بذل مال، چیزى جز «کم کردن» مال نیست و این همان نظر کوته بینانه شیطانى است، ولى با دقت و دید وسیع مى بینیم: انفاق، ضامن بقاى اجتماع، تحکیم عدالت اجتماعى، و سبب کم کردن فاصله طبقاتى و پیشرفت همگانى و عمومى مى باشد و مسلّم است که با پیشرفت اجتماع، افرادى که در آن اجتماع زندگى مى کنند نیز، در رفاه و آسایش خواهند بود و این همان نظر واقع بینانه الهى است.
قرآن به این وسیله مسلمانان را توجه مى دهد که انفاق اگر به ظاهر، چیزى از شما کم مى کند در واقع چیزهائى بر سرمایه شما مى افزاید، هم از نظر معنوى و هم از نظر مادى.
در دنیاى امروز که نتیجه و اثر اختلافات طبقاتى و پایمال شدن ثروت ها به خاطر به هم خوردن تعادل تقسیم ثروت، به روشنى به چشم مى خورد، درک معنى آیه فوق چندان مشکل نیست.
ضمناً از آیه استفاده مى شود: یک نوع ارتباط میان «ترک انفاق» و «فحشاء» وجود دارد.
البته اگر «فحشاء» به معنى بخل باشد ارتباط آن از این جهت است که ترک انفاق و بخشش هاى مالى، آرام آرام صفت «بخل» را که از بدترین صفات است در انسان ایجاد مى کند و اگر «فحشاء» را به معنى مطلق گناه یا گناه جنسى بگیریم باز ارتباط آن با ترک انفاق بر کسى پوشیده نیست; زیرا سرچشمه بسیارى از گناهان، و بى عفتى ها و خودفروشى ها، فقر و تهیدستى است، علاوه بر همه اینها، انفاق یک سلسله آثار و برکات معنوى دارد که جاى انکار نیست.
سپس مى افزاید: «خداوند از سوى خود آمرزش، فضل و بخشش را به شما وعده مى دهد» (وَ اللّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً).
در تفسیر «مجمع البیان» از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا است و دو چیز از ناحیه شیطان، آنچه از جانب خداست: یکى «آمرزش گناهان» و دیگرى «وسعت و افزونى اموال» و آنچه از طرف شیطان است یکى «وعده فقر» و تهیدستى و دیگرى «امر به فحشاء» است.(2)
بنابراین، منظور از «مغفرة»، آمرزش گناهان است و منظور از «فضل» همان طور که از «ابن عباس» نقل شده، زیاد شدن سرمایه ها در پرتو انفاق مى باشد.
جالب توجه این که از امیر مؤمنان على(علیه السلام) نقل شده: «هنگامى که در سختى و تنگدستى افتادید، به وسیله انفاق، با خدا معامله کنید» (انفاق کنید تا از تهیدستى نجات یابید).(3)
و در پایان آیه مى فرماید: «خداوند قادر و توانا و عالم است» (وَ اللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ).
اشاره به این حقیقت که: چون خداوند قدرتى وسیع و علمى بى پایان دارد، مى تواند به وعده خویش عمل کند، بنابراین، باید به وعده او دلگرم بود، نه وعده شیطان «فریبکار» و «ناتوان» که انسان را به گناه مى کشاند و چون از آینده آگاه نیست و قدرتى ندارد، وعده او جز گمراهى و تشویق به نادانى نخواهد بود.

* * *


1 ـ «روح البیان»، جلد 1، صفحه 431، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «فخر رازى»، ذیل آیه مورد بحث ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «مکاتیب الرسول» احمدى میانجى، جلد 3، صفحه 579 (دار الحدیث، طبع اول، 1419 هـ ق).
2 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «تبیان»، جلد 2، صفحه 346 ـ «جامع البیان»، جلد 3، صفحه 121 (با اندکى تفاوت).
3 ـ «نهج البلاغه»، کلمات قصار، شماره 258.
سوره بقره / آیه 269 سوره بقره / آیه 268
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma