1. اهمیّت و قداست کعبه از نظر قرآن

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
داستان یاران
2. اهمیّت کعبه و مراسم حج در روایات درباره کعبه


قرآن مجید در آیات متعدّدى پیرامون قداست و اهمیّت کعبه سخن گفته است، که به سه مورد آن اشاره مى شود:
آیه اوّل: خداوند متعال در آیه شریفه 96 سوره آل عمران مى فرماید:
«(إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِى بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَهُدًى لِلْعَالَمِینَ); نخستین خانه اى که براى مردم (و نیایش خداوند) بنا نهاده شد، همان است که در سرزمین مکّه است; که پربرکت و مایه هدایت جهانیان است».
چند نکته در این آیه قابل توجّه است:
الف) نخست این که طبق آیه فوق، کعبه اوّلین عبادتگاه بشر بوده است حضرت آدم(علیه السلام) آن را بنا کرد، و در طوفان نوح(علیه السلام) ویران شد، و حضرت ابراهیم(علیه السلام) به کمک فرزندش حضرت اسماعیل(علیه السلام) آن را تجدید بنا کرد; یعنى از زمان حضرت آدم(علیه السلام) این خانه بوده است. بنابراین، قدیمى ترین معبد جهان بشریّت است.
ب) از واژه «للنّاس» استفاده مى شود که این معبد براى خداوند فایده اى ندارد و اساساً خداوند براى جلب منفعت خود آن را نساخته، بلکه براى استفاده مردم آن را بنا کرده است. براى اسلام، ایمان، وحدت، اتّحاد و یک پارچگى مردم ساخته شده است.
ج) سومین مطلب این که: این خانه، خانه مبارکى است زیرا مایه هدایت، همبستگى، اتّحاد، قرب الى الله و دیگر آثار و فواید عالى است.
آیه دوم: در آیه شریفه 97 سوره مائده آمده است:
«(جَعَلَ اللهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَاماً لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْىَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یَعْلَمُ مَا فِى السَّماوَاتِ وَمَا فِى الاَْرْضِ وَأَنَّ اللهَ بِکُلِّ شَىْء عَلِیمٌ); خداوند کعبه ـ بیت الحرام ـ را وسیله اى براى استوارى و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده; و همچنین ماه حرام، و قربانى هاى بى نشان، و قربانى هاى نشاندار را; این گونه احکام به خاطر آن است که بدانید خداوند آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است را مى داند; و بدانید خدا بر هر چیزى داناست».
سؤال: منظور از قیاماً للناس در آیه فوق چیست؟
جواب: منظور سامان بخشیدن به زندگى انسان هاست، که شامل زندگى مادّى و معنوى (هر دو) مى شود. زیرا فلسفه و اسرارى که براى حج گفته شده در حقیقت به منظور سامان بخشیدن به زندگى انسان هاست، به این اسرارتوجّه فرمایید:
الف) بُعد اخلاقى; اگر حجّاج واقعاً به فکر حج و اعمال و مناسک آن باشند و به فلسفه آن بیندیشند و پیام هاى آن را دریافت دارند و فقط به فکر سوغات و تهیّه اجناس نباشند، حج یک دوره تهذیب و پالایش اخلاق و تولّد ثانوى است.
ب) بُعد سیاسى; حج باعث قوّت و قدرت مسلمین است. اگر نمایندگان تمام کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى که سکنه مسلمان دارد جمع شوند و در مورد نقاط ضعف و قوّت مسلمانان بحث و گفتگو کنند و نقاط قوّت خویش را تقویت و نقاط ضعف را جبران نمایند، پشت دشمنان را شکسته، و باعث استوار شدن سیاست اسلامى خواهد شد.
ج) بُعد اقتصادى; برخى تصوّر مى کنند که در مراسم حج جاى کار اقتصادى نیست، در حالى که یکى از اسرار و فلسفه هاى حج ـ طبق برخى روایات(1) ـ کار اقتصادى است. اگر اقتصاددان هاى مسلمان در ایّام حج جمع شوند و برنامه اقتصادى مشترکى بریزند و کشورهاى مختلف اسلامى پیمان هاى اقتصادى با یکدیگر امضا کنند، اقتصاد مسلمانان شکوفا مى شود بنابراین، حج زندگى مسلمانان را از نظر اخلاقى، سیاسى، اقتصادى و جهات دیگر سامان مى بخشد.
د) در آیه شریفه 127 سوره بقره به بُعد دیگرى از اهمیّت قدیمى ترین معبد جهان اشاره شده است. توجّه فرمایید:
«(وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ); و (به یاد آورید) هنگامى را که ابراهیم و اسماعیل، پایه هاى خانه کعبه را بالا مى بردند; (و مى گفتند:) «پروردگارا! از ما بپذیر که تویى شنوا و دانا».
حضرت ابراهیم و فرزندش(علیهما السلام) پس از آن که بازسازى کعبه را به انجام رسانیدند، دست به دعا برداشته و 5 دعاى بسیار با ارزش براى کعبه کردند:
1. «(رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَداً آمِناً); پروردگارا! این سرزمین را شهر امنى قرار ده!».
اوّلین مطلبى که براى هر کشورى لازم است امنیّت است. اگر امنیّت باشد بقیّه نعمت ها هم خواهد بود، و اگر امنیّت نباشد همه چیز ویران مى شود.
2. «(وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ); واهل آن را ـ آنها که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده اند ـ از ثمرات (گوناگون)، روزى ده!».
علّت این که حضرت براى سامان یافتن اوضاع اقتصادى ساکنان مکّه دعا مى کند این است که اگر زندگى مادّى سامان یابد زندگى معنوى بهتر سامان مى یابد; زیرا آدم گرسنه ایمان ندارد(2) به دنبال سرقت و قاچاق موادّ مخدر و مانند آن مى رود و حتّى ممکن است ـ نعوذ بالله ـ دست به خودفروشى بزند. به هر حال آن حضرت دعا کرد که خداوند از میوه هاى گوناگون روزى مردم مکّه کند.
و این دعا عجیب به هدف اجابت نشست به گونه اى که اکنون در هر فصل از سال هر نوع میوه اى در آن سرزمین خشک و بى آب و علف یافت مى شود، به علاوه داخل مکّه درختان زیباى فراوانى کاشته شده است. و در صحراى عرفات دیگر خبرى از آن بیان خشک و سوزان نیست، بلکه تبدیل به باغ بزرگ و سرسبزى شده است.
3. «(رَبَّنَا إِنِّى أَسْکَنتُ مِنْ ذُرِّیَّتِى بِوَاد غَیْرِ ذِى زَرْع عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاَةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِى إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ); پروردگارا! من بعضى از فرزندانم را در سرزمین بى آب و علفى، در کنار خانه اى که حرم توست، ساکن ساختم تا نماز را برپا دارند، تو دلهاى گروهى از مردم را متوجّه آنها ساز; و از ثمرات به آنها روزى ده; شاید آنان شکر تو را بجا آورند!».(3)
از این دعا معلوم مى شود که مسأله مهم، حکومت بر دلهاست و با زور و اجبار نمى توان براى مدّت طولانى جایى را اداره کرد. مسئولین حکومت ها باید دل ها و قلب هاى مردم را تسخیر کنند.
4. «(رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ); پروردگارا! ما را تسلیم (فرمان) خود قرار ده! و از دودمان ما، امّتى که تسلیم فرمان (تو) باشند، به وجود آور!».(4) حضرت ابراهیم(علیه السلام) پس از دعا براى بهبود بخشیدن به اقتصاد و امنیّت مکّه و جلب قلوب مردم، از خداوند مى خواهد که جوانان و فرزندان صالح و شایسته اى نصیبش شود. و این، نقش مهمّ جوانان را در سرنوشت یک جامعه مى رساند. اگر مملکتى همه چیز داشته باشد، امّا دشمن فرزندان و جوانانش را به وسیله ماهواره ها، رسانه هاى فاسد و مفسد، نشریات ضالّه، و کتاب هاى گمراه کننده، فاسد کرده باشد، همه چیز را از دست خواهد داد. امّا اگر نیروى جوان سالم و کارآمدى داشته باشد، بقیّه نارسایى ها جبران شده، و سرانجام کامیاب و پیروز مى گردد.
5. «(رَبَّنَا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمْ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ); پروردگارا! پیامبرى در میان آنها از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند، زیرا تو توانا و حکیمى (و بر این کار قادرى)!».(5)
پنجمین دعاى حضرت ابراهیم(علیه السلام) انتخاب رسولى از جنس خود مردم به منظور تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش آنهاست.
دعاهاى پنجگانه حضرت ابراهیم(علیه السلام)، یعنى امنیّت، اقتصاد، محبوبیت مردمى، نیروى انسانى سالم و تعلیم و تربیت، ارکان اصلى هر ملّت و کشورى است، که اگر در این زمینه ها موفّق باشند عزیز و سرافراز خواهند بود. و بدون آن، چیزى جز ویرانى و خرابى و ذلّت نصیب آن کشور نمى گردد.
از مباحث نسبتاً مفصّلى که پیرامون آیات سه گانه گذشت، اهمیّت و قداست خانه کعبه از نظر قرآن روشن شد.


 (1). وسایل الشیعه، ج 8، ص 7، ح 15.
(2). میزان الحکمه، ج 8، باب 3220، ح 15984-15986.
(3). سوره ابراهیم، آیه 37.
(4). سوره بقره، آیه 138 .
(5). سوره بقره، آیه 129.

 

2. اهمیّت کعبه و مراسم حج در روایات درباره کعبه
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma