اجتماعى زیستن یا انزواگرایى؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
پیام امام امیرالمؤمنین(ع) جلد 06
خطبه 177 (1)شرح و تفسیر: خوشا به حال آن ها که مشغول اصلاح خویش اند

در پایان خطبه مذکور چنان که ملاحظه کردید، امام(علیه السلام) به انزواطلبى تشویق مى کند; همان انزوایى که مقدمه اى براى خودسازى و دورماندن از مفاسد اجتماعى است.

بسیارى از علماى اخلاق نیز انزوا را یکى از شرایط فراهم آوردن زمینه تهذیب اخلاق مى شمرند.

پروردگارم را مى خوانم. امیدوارم در خواندن پروردگارم بى پاسخ نمانم».(1)

حضرت موسى(علیه السلام) نیز چهل روز براى گرفتن الواح از قوم خویش کناره گیرى کرد و به کوه طور رفت که شرح آن در آیه 142 از سوره اعراف بیان شده است.

حضرت مریم(علیها السلام) نیز مدّتى از جمعیّت قوم خود کناره گیرى کرد که در سوره مریم آیه 16 به بعد آمده است.

در مورد اصحاب کهف نیز مى خوانیم: هنگامى که نتوانستند در مقابل فشار بت پرستان قوم خود بایستند عزلت گزیده و به غار پناه بردند ; آن گونه که قرآن مى گوید: «(وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ إِلاَّ اللهَ فَأْوُا إِلَى الْکَهْفِ یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِّنْ رَّحْمَتِهِ وَیُهَیِّئْ لَکُمْ مِّنْ أَمْرِکُمْ مِّرفَقاً); و (به آن ها گفتیم:) هنگامى که از آن و آن چه جز خدا مى پرستند کناره گیرى کردید به غار پناه برید که پروردگارتان رحمتش را بر شما مى گستراند و در این امر، آرامشى براى شما فراهم مى سازد».(2)

در حالات پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز همه خوانده ایم که قبل از بعثت، روزهاى متوالى بلکه ماه ها به غار حرام مى رفت و در آن جا تنها بود و به عبادت مشغول بود.

روایات متعدّدى نیز در زمینه انزوا وارد شده ; از جمله در حدیثى از پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: «اَلْعُزْلَةُ عِبَادَةٌ; دورى از مردم، عبادت است».(3)

در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده: «اَلْعُزْلَةُ أَفْضَلُ شِیَمِ الاَْکْیَاسِ; دورى گزیدن برترین شیوه هاى هوشمندان است».(4)

و نیز در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار(علیه السلام) نقل شده است: «فِی اِعْتِزَالِ اَبْناءِ الدُّنْیَا جِمَاعُ الصَّلاَحِ; دورى گزیدن از دنیاپرستان سبب هرگونه اصلاح است».(5)

در حالى که از سوى دیگر روایات دیگرى مردم را به اجتماع گرایى تشویق مى کند; در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «أَیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ بِالْجَمَاعَةِ، وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةِ; بر شماست که از جماعت جدا نشوید و از پراکندگى بپرهیزید».(6)

همین مضمون به تعبیر دیگر از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل شده است: «وَاَلْزَمُوا السَّوادَ الاَْعْظَمَ فَإِنَّ یَدَ اللهِ عَلَى الْجَمَاعَةِ وَ إِیَّاکُمْ وَ الْفُرْقَةِ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ; همواره با سواد اعظم (اکثریت طرفدار حق) باشید که دست خدا با جماعت است و از پراکندگى بپرهیزید که انسان تنها، بهره شیطان است ; همان گونه که گوسفند تکرو بهره گرگ است».(7)

احادیث در طرفین این موضوع فراوان است و گاه تصوّر مى شود با هم تعارضى دارند; در حالى که چگونگى جمع در میان این روایات درخود آن ها بیان شده است; از متون آیات و روایات به خوبى استفاده مى شود که عزلت و گوشه گیرى در شرایط خاص اجتماعى است و در واقع، به صورت یک استثنا در برابر حکم کلى اسلام به اجتماع گرایى است و از جمله در موارد زیر، عزلت توصیه شده است:

1ـ دورى گزیدن از دنیاپرستان که در احادیث پیش گفته و به آن اشاره شد.

2ـ دورى گزیدن از جامعه فاسد و آلوده و منحرف; همان گونه که در داستان ابراهیم و اصحاب کهف ذکر شد و همان گونه که در حدیثى از امام صادق(علیه السلام)مى خوانیم که وقتى از حضرتش پرسیدند: چرا انزوا را برگزیده اى؟ در پاسخ فرمود: «فَسَدَ الزَّمَانُ وَ تَغَیَّرَ الاِْخْوَانُ فَرَأَیْتَ الاِْنْفِرادَ أَسْکَنُ لِلْفُؤادِ; زمان فاسد شده و دوستان و برادران دگرگون شده اند ; به همین دلیل تنهایى را مایه آرامش دل مى دانم».(8)

3ـ گاه این عزلت و دورى گزینى براى اندیشیدن و خودسازى صورت گرفته; آن گونه که در حالات پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) قبل از بعثت نقل شده که به غار حرا پناه مى برد و روزهاى متوالى مشغول عبادت و اندیشیدن بود و اگر انسان، بخشى از شبانه روز را در تنهایى به سر مى برد تا بهتر بیندیشد و براى خود و جامعه برنامه ریزى کند، به یقین مفید و سودمند خواهد بود.

4ـ دورى گزیدن از افراد شرور ـ که بخشى از جامعه را تشکیل مى دهند ـ نیز در روایات عزلت توصیه شده است ; امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: «مَنِ اعْتَزَلَ النَّاسَ سَلِمَ مِنْ شَرِّهِمْ; کسى که از مردم (شرور) دورى گزیند از شرّ آن ها در امان خواهد بود».(9) وگر نه کسى نمى تواند اجتماعى را که بر تمام دستورات اسلام حاکم است منکر شود. دور ماندن از جامعه به طور کامل سبب دور ماندن از تجربیات و علوم و قوت و قدرت افراد آن جامعه است. انسان ها همچون قطره هایى هستند که وقتى جمع شوند دریایى تشکیل مى دهند یا همچون رشته هاى بسیار باریکى که وقتى به هم تابیده شوند طناب بسیار محکمى را به وجود مى آورند. اضافه بر این تجربه نشان داده عزلت، سبب «خودبزرگ بینى» و «سوء ظن شدید» به دیگران و گاه «ادعاهاى باطل و فاسد» است.

 

* * *


1. مریم، آیه 48.

2. کهف، آیه 16.

3. میزان الحکمه، حدیث شماره 12884.

4 . غرر الحکم، احادیث شماره 1414 و 6505 .

5. همان.

6. کنزالعمال، جلد 1، صفحه 206، (حدیث 1028).

7. نهج البلاغه، خطبه 127.

8. بحارالانوار، جلد 47، صفحه 60، (حدیث 116).

9. غرر الحکم، حدیث 8151.

خطبه 177 (1)شرح و تفسیر: خوشا به حال آن ها که مشغول اصلاح خویش اند
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma