7 ـ رابطه «اخلاق» و «تغذیه»

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
رابطه تغذیه و اخلاق در روایات اسلامىچگونگى تأثیر «عمل» در «اخلاق» در روایات اسلامى

شاید در ابتداى امر، عنوان بالا براى بعضى مایه شگفتى شود، که چگونه مى تواند تغذیه در اخلاق و روحیّات و ملکات نفسى اثر بگذارد؟ چرا که آن مربوط به جسم است و این مربوط به روح، ولى با توجّه به رابطه بسیار نزدیک و تنگاتنگى که در میان جسم و روح آدمى است، جایى براى این تعجّب باقى نمى ماند.

بسیار مى شود که یک حالت بحرانى روحى و غم و اندوه شدید جسم را در مدّت کوتاهى، ضعیف و پژمرده و ناتوان مى سازد، موهاى انسان را سفید، چشم را کم نور، قوّت و توان را از دست و پا مى گیرد; عکس این مسأله نیز صادق است که حالات خوب جسمانى در روح انسان اثر مى گذارد، روح را شاداب و فکر را قوّت مى بخشد.

از قدیم الایّام تأثیر غذاها بر روحیّات اخلاق انسانى مورد توجّه دانشمندان بوده است و حتّى این مطلب جزء فرهنگ توده هاى مردم شده است; مثلاً، خونخوارى را مایه قساوت و سنگدلى مى شمردند، و معتقد بودند که عقل سالم در بدن سالم است.

در آیات قرآن مجید و روایات اسلامى نیز نشانه هاى روشنى براى این معنى دیده مى شود.

از جمله در آیه 41 سوره مائده درباره گروهى از یهود که مرتکب کارهاى خلافى از قبیل جاسوسى بر ضدّ اسلام و تحریف حقایق کتب آسمانى شده بودند، مى فرماید:

«آنها کسانى هستند که خدا نخواسته است دلهایشان را پاک کند (اُولئِکَ الَّذینَ لمْ یُرِدِ اللّهُ اَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ ...)!

و بلافاصله در آیه بعد مى فرماید: «سَمّاعُونَ لِلْکَذِبِ اَکّالُونَ لِلسُّحْتِ; آنها بسیار به سخنان تو گوش فرا مى دهند تا آن را تکذیب کنند و بسیار مال حرام مى خورند!»

این تعبیر نشان مى دهد که آلودگى دلهاى آنها بر اثر اعمالى همچون تکذیب آیات الهى، و خوردن مال حرام بطور مداوم بوده است; زیرا بسیار از فصاحت و بلاغت دور است که اوصافى را براى آنها بشمرد که هیچ ارتباطى با جمله «لَمْ یُرِدِ اللّهُ اَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ» نداشته باشد.

و از این جا روشن مى شود که خوردن مال حرام سبب تیرگى آیینه دل و نفوذ اخلاق رذیله و فاصله گرفتن با فضائل اخلاقى است.

در آیه 91 سوره مائده درباره شراب و قمار مى فرماید: «شیطان مى خواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار، عداوت ایجاد کنند; اِنَّما یُرِیْدُ الشَّیطانُ اَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ العَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِى الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ».

بى شک عداوت و بغضاءِ دو حالت درونى و اخلاقى است که در آیه بالا رابطه میان آن و نوشیدن شراب ذکر شده، و این نشان مى دهد که غذا و نوشیدنى حرامى همچون شراب مى تواند در شکل گیرى رذائل اخلاقى همانند پرخاشگرى و ستیزه جویى و عداوت و دشمنى اثر بگذارد.

در آیه 51 سوره مؤمنون مى خوانیم: «اى پیامبر! از غذاهاى پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید; یا اَیُّها الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً».

بعضى از مفسّران معتقدند ذکر این دو (خوردن غذاهاى پاک و انجام عمل صالح) پشت سر یکدیگر دلیل بر وجود یک نوع ارتباطى بین این دو است، و اشاره به این است غذاهاى مختلف آثار اخلاقى متفاوتى دارد، غذاى حلال و پاک، روح را پاک مى کند و سرچشمه عمل صالح مى شود، و غذاهاى حرام و ناپاک روح و جان را تیره و سبب اعمال ناصالح مى گردد.(1)

در تفسیر «روح البیان» بعد از اشاره به ارتباط عمل صالح با بهره گیرى از غذاى حلال به اشعار زیر استناد شده:

علم و حکمت زاید از لقمه حلال عشق و رقّت آید از لقمه حلال!

لقمه تخم است و برش اندیشه ها لقمه بحر و گوهرش اندیشه ها

و در شعر دیگرى نقل مى کند:

قطره باران تو چون صاف نیست گوهر دریاى تو شفّاف نیست!(2)در تفسیر اثنى عشرى، در ذیل همین آیه نیز اشاره به رابطه صفا و نورانیّت قلب و اعمال صالح با تغذیه حلال شده است.(3)

* * *


1. به تفسیر نمونه، جلد 14، ذیل آیه 51 مؤمنون مراجعه شود.

2. «روح البیان» ، جلد 6، صفحه 88.

3. تفسیر «اثنى عشرى»، جلد 9، صفحه 145.

رابطه تغذیه و اخلاق در روایات اسلامىچگونگى تأثیر «عمل» در «اخلاق» در روایات اسلامى
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma