92 ـ تجسّم اعمال از نظر علم روز چگونه است؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
180 پرسش و پاسخ
93 ـ آیا رستاخیز براى حیوانات نیز وجود دارد؟91 ـ اجل مسمّى (حتمى) و معلّق (غیر حتمى) یعنى چه؟

آنها که با آیات قرآن آشنا هستند به خوبى مى دانند که در قرآن آیات فراوانى داریم که ظاهر آن حاکى از «تجسم» یا «تجسد» اعمال در قیامت است یعنى در آن روز عمل هر کس اعم از نیک و بد، در برابر او حاضر مى گردد و مایه نشاط و سرور، یا شکنجه و عذاب و سبب افتخار و آبرو و یا رسوائى و شرمسارى مى گردد.

آیا ممکن است اعمال آدمى باقى بماند، در حالى که عبارت از مجموعه حرکاتى است که بعد از انجام محو و نابود مى گردد؟ واز این گذشته آیا ممکن است «عمل» که جزء عوارض وجود انسان است تبدیل به ماده و جسم گردد، و به صورت مستقلى ظاهر شود؟

از آنجا که بسیارى از مفسران پاسخى براى دو سؤال نداشتند چاره اى جز این نمى دیدند که در تفسیر این گونه آیات قرآنى قائل به حذف و تقدیر باشند و بگویند منظور از «حضور عمل» یا «مشاهده اعمال» حضور و مشاهده جزاى عمل و ثواب و عقاب آن است.

ولى ما امروز فکر مى کنیم که هیچ یک از دو ایراد فوق بدون پاسخ نیست، بنابراین دلیلى نمى بینیم که ظواهر آیاتى راکه دلالت بر مجسم شدن اعمال آدمى دارد انکار کنیم.

احادیث در این زمینه بسیار است از جمله احادیث معراج که پیامبر (صلى الله علیه وآله) از کنار بهشت و دوزخ مى گذشت، و هر گروهى از بدکاران را به عذاب و کیفرى شبیه اعمال خود گرفتار دید، ونیز اعمال نیکوکاران را مشاهده کرد که سبب پیدایش مرافق تازه اى در بهشت مى شود.

آیه اى که درباره غیبت وارد شده و تجسم آن را به صورت پاره گوشت گندیده اى که غیبت کننده آن را تناول مى کند بیان مى دارد شاهد دیگرى بر این مدّعا است.

از مجموع روایات و آیات گذشته به خوبى مى توان نتیجه گرفت که اعمال آدمى در صورتهاى مناسبى در عالم برزخ و قیامت، مجسّم مى گردد، حتّى تعبیر (الَّذینَ یَاْکُلُونَ اَمْوالَ الْیَتامى ظُلْماً اِنَّما یَأْکُلُونَ فی بُطُونِهِمْ ناراً):

«کسانى که اموال یتیمان را از روى ظلم و ستم مى خورند، فقط در شکم خود آتش داخل مى کنند» (نساء ـ 10) نشان مى دهد که باطن عمل در عالم دنیا نیز از نوعى تجسّم برخوردار است به طورى که مال یتیم در باطن به شکل آتش سوزان است، هر چند کسانى که چشم واقع بین ندارند آن را نمى بینند.

دلیلى ندارد که همه این آیات و روایات را بر معنى مجازى و کنائى حمل کنیم و همه را تأویل و توجیه نمائیم با اینکه عمل به ظواهر آنها بى مانع است و مشکلى ایجاد نمى کند، چنانکه شرح آن خواهد آمد.

تجسّم اعمال در منطق عقل.

عمده اشکالى که در مسأله تجسّم اعمال براى گروهى پیدا شده همان است که از بعضى از کلمات مرحوم طبرسى در مجمع البیان استفاده مى شود، و آن این است که عمل از جنس «عرض» است نه «جوهر» (نه خواص ماده است و نه خود ماده) و دیگر اینکه عمل بعد از وجودش محو و نابود مى شود، ولذا آثارى از سخنان و گفته ها و اعمال گذشته ما دیده نمى شود، مگر اعمالى که تغییرى در بعضى از مواد موجود گذارده، مثلا سنگ و چوب و آجرى را به شکل خانه اى درآورده که آن هم تجسّم عمل نیست، بلکه دگرگونیهاى ناشى از عمل است (دقت کنید).

ولى با توجه به دو نکته پاسخ این دو ایراد روشن مى شود، وهم چگونگى تجسّم اعمال.

نخست اینکه امروز ثابت شده هیچ چیز در جهان از میان نمى رود حتّى اعمال ما که به صورت انرژیهاى مختلفى ظاهر مى گردد، اگر ما سخن مى گوئیم صداى ما به صورت امواج خاص صوتى در فضاى اطراف پخش مى شود و به مولکولهاى موّاج هوا و دیوارهاى اطراف و بدن ما اصابت کرده و تبدیل به انرژى دیگرى مى شود، آن انرژى نیز ممکن است چندین بار تغییر شکل دهد، ولى به هر حال نابود نمى گردد، حرکات دست و پاى ما نیز نوعى انرژى است، این انرژى میکانیکى هرگز نابود نمى شود، ممکن است تبدیل به انرژى حرارتى با انرژى دیگر گردد، خلاصه اینکه نه تنها مواد این جهان که انرژیهاى آن نیز ثابت و پایدارند ، هر چند تغییر شکل مى دهند.

دیگر اینکه این نکته نیز با مطالعات دانشمندان و آزمایشهاى آنها به ثبوت قطعى رسیده است که میان «ماده» و «انرژى» رابطه نزدیکى است، یعنى ماده و نیرو دو مظهر از یک حقیقتند، و «ماده» همان نیروى متراکم و فشرده است، و «نیرو» همان ماده گسترده، و لذا در شرائط معینى مى توانند تبدیل به یکدیگر شوند.

انرژى اتمى چیزى جز تبدیل «ماده» به «انرژى» نیست یا به تعبیر دیگر شکافتن دانه هاى اتم و آزاد کردن انرژى آن.

هم اکنون ثابت شده که انرژى حرارتى خورشید چیزى جز انرژى اتمى که از انفجار اتمهاى خورشید سرچشمه مى گیرد نیست و به همین دلیل هر شبانه روز مقدار زیادى از وزن خورشید کم مى شود هر چند این مقدار در برابر وزن و حجم خورشید ناچیز است.

بدون شک همان گونه که ماده قابل تبدیل به انرژى است، انرژى نیز قابل تبدیل به ماده است، یعنى اگر نیروها و انرژیهاى پخش شده بار دیگر متراکم، و حالت جسمیت و جرم به خود بگیرد، به صورت جسمى نمایان مى شود.

بنابراین هیچ مانعى ندارد که اعمال و گفتار ما که انرژیهاى مختلفى هستند و هرگز محو و نابود نمى شوند، بار دیگر به فرمان پروردگار جمع آورى شده و به صورت جسمى در آیند، و مسلم است که هر عمل جسمى خواهد شد متناسب با ویژگیهایش، نیروهائى که در راه اصلاح و خدمت و درستى و تقوى به کار گرفته شده به صورت زیبائى متناسب آن در مى آید، و نیروهائى که در راه جور و ستم و زشتى و فساد به کار رفته به صورتى زشت و ناپسند و تنفر آمیز مجسم مى گردد!

بنابر این مسأله تجسم اعمال را مى توان یکى از معجزات علمى قرآن محسوب داشت و در آن روز که مسأله بقاء انرژیها، و تبدیل ماده به انرژى و بالعکس، مطلقا در میان دانشمندان مطرح نبود، با صراحت در آیات و روایات عنوان گردید.

بنابراین نه مشکلى از ناحیه «عرض» بودن اعمال وجود دارد، و نه مشکلى از ناحیه نابودى آنها، زیرا همانگونه که گفتیم اعمال نابود نمى شود، و عرض و جوهر در حقیقت جلوه هاى یک حقیقتند، این مطلب با توجه به حرکت جوهرى آشکارتر مى شود! زیرا قائلین به حرکت جوهرى از حرکاتى که در عرض واقع مى شود براى حرکت در جوهر استدلال مى کنند و معتقدند اینها از هم جدا نیستند (دقت کنید).

این نکته را نیز مناسب است براى تکمیل مطلب، یادآور شویم:

دانشمند معروف فرانسوى «لاوازیه» اصل «بقاء ماده» را با تلاش پیگیر خود کشف کرد، و اثبات نمود که مواد جهان هرگز از میان نمى رود، بلکه دائماً تغییر صورت مى دهد.

ولى چیزى نگذشت که «پیر کورى و همسرش» براى نخستین بار رابطه میان انرژى و ماده را از مطالعه روى اجسام رادیو اکتیو (اجسامى که اتمهاى ناپایدار دارند و تدریجاً قسمتهائى از آنها تبدیل به انرژى مى شود) کشف کردند و قانون بقاء ماده تبدیل به قانون بقاء «ماده ـ انرژى» شد، و به این ترتیب اصل بقاء ماده متزلزل گردید واصل بقاء مجموعه ماده ـ انرژى جهان جانشین آن گشت، و کم کم مسأله تبدیل ماده به انرژى از طریق شکستن اتم به وسیله دانشمندان جنبه عملى به خود گرفت، و معلوم شد که این دو (ماده و انرژى) رابطه نزدیک با هم دارند و قابل تبدیل به یکدیگرند و به عبارت دیگر دو شکل از یک حقیقتند.

این کشف بزرگ علمى تحول شگرفى در مطالعات دانشمندان و مسائل عملى ایجاد کرد، و وحدت عالم هستى را بیش از پیش به اثبات رساند.

این اصل در مسأله معاد و بحث تجسم اعمال انسان و دفع اشکالاتى که پیشینیان در این مسأله داشته اند به ما کمک فراوان مى کند و موانعى را که بر راه اثبات تجسّم، فکر مى کردند برمى دارد.(1)

 


1 ـ تفسیر پیام قرآن 6/115 و 137

 

93 ـ آیا رستاخیز براى حیوانات نیز وجود دارد؟91 ـ اجل مسمّى (حتمى) و معلّق (غیر حتمى) یعنى چه؟
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma